دیدارنیوز ـ رسول شکوهی: شاید در اوج قدرت به لحظه مرگ خود فکر کرده باشد، اگر آدمی اهل فکر کردن بوده باشد قطعا به این مسائل هم فکر کرده است. فکر می‌کرده که وقتی قدرتش در اوج است به دیار باقی می‌رود. بعید می‌دانم که به این فکر می‌کرده که حتی خبر مرگش در لابلای اخبار مربوط به کرونا اصلا دیده نشود. حسنی مبارک رئیس جمهور و دیکتاتور مخلوع مصر در ۹۱ سالگی درگذشت. این خبر به خاطر این روز‌ها که موضوع اصلی تمام رسانه‌های جهان کرونا است کمتر دیده شد.
سرنوشتی عجیب برای سیاستمداری که همواره به دنبال ثبات بود، ولی در نهایت بی ثباتی او را کنار زد. او متولد ۱۹۲۸ در روستایی کوچک در دلتای نیل بود. آن زمان یکی از راه‌ها برای پیشرفت، کار کردن برای نیرو‌های مسلح مصر بود، مخصوصا اگر جزو فقرا باشی. مبارک این مسیر را ادامه داد تا در ۲۰ سالگی فارغ التحصیل شد. او در نیرو‌های مسلح مصر فعالیت را ادامه داد تا در پایان جنگ یوم کیپور در اکتبر ۱۹۷۳، به خاطر موفقیت نیرو‌های تحت امرش در دفاع از مصر و نبرد با اسرائیل از وی به عنوان «قهرمان ملی» یاد می‌شد و بعد‌ها توانست به مقام فرماندهی نیروی هوایی مصر ارتقا یابد.
به تعبیری می‌توان گفت که از افسری جوان در نیرو‌های مسلح مصر به امیری ارتش رسید. قطعا در این مسیر سختی‌های زیادی کشیده است. تاثیرات این جنس از کار بود که او به نظم و انضباط و پرکاری شهرت داشت. مبارک از اعضای دولت انور سادات بود. فردی که دولتش به عنوان اولین دولت عربی شناخته شد که با اسرائیل وارد مذاکره و صلح شد. اقدامی که میان اعراب با واکنش‌های جدی روبرو شد و از انور سادات یک چهره منفور ساخت. بعد از ترور انور سادات در ۱۹۸۱ توسط خالد اسلامبولی و گروه جهاد اسلامی مصر، این حسنی مبارک بود که امور را به دست گرفت.
حسنی مبارک معاون رئیس جمهور وقت مصر یعنی سادات بود. مبارک نیز در حادثه ترور از ناحیه دست مورد اصابت گلوله قرار گرفته بود. از این تاریخ به بعد است که مبارک چهارمین رئیس جمهور مصر می‌شود. همانطور که گفته شد مبارک بعد از اتفاقات مختلف در مصر توانست یک ثبات همه جانبه ایجاد کند. مبارک مصر را در شرایط بدی تحویل گرفت. بدهی‌های خارجی فراوان در کنار زیرساخت‌های ضعیف اقتصادی، اجازه تغییرات ویژه را نمی‌داد. همچنین مصر به خاطر صلح با اسرائیل در انزوا قرار داشت، ولی مبارک سیاست صلح با اسرائیل را ادامه داد. همین ثبات بود که توانست وضعیت مصر را کمی تا قسمتی بهبود بخشد.
مصطفی الفقی از مشاوران سابق مبارک می‌گوید: «باید بگویم که مصر در وضعیت بسیار شکننده‌ای قرار داشت، چرا که مبارک پس از ترور رئیس جمهور قبلی، قدرت را در دست گرفته بود. او به خاطر برقراری ثبات در یاد‌ها خواهد ماند. باید بگویم که حتی در میان جناح مخالف هم افرادی را دیده ام که وقتی مبارک مشکلات جسمی داشت و بیمار بود نگران حال او بودند. من علت آن را پرسیدم. آن‌ها می‌گفتند: می‌دانید، او عامل برقراری امنیت است و آخرین چهره تاریخی در میان رهبران مصر است».
مبارک با آنکه اسلام گرایان را به خاطر ترور انور سادات به صورت جدی سرکوب کرده بود، اما آزادی مطبوعات در مصر از باقی همسایگانش بیشتر بود. او توانست تا حدی اقتصاد مصر را توسعه دهد و با ایجاد تنوع در آن، سهم بخش خصوصی در تولید ناخالص داخلی از سهم بخش دولتی را افزایش دهد اما نابرابری و ناعدالتی در جای خود باقی ماند. ثروت ایجاد شده توسط بخش خصوصی به درستی به همه لایه‌های اجتماع منتقل نشد و در نتیجه شکاف طبقاتی عظیمی بین ثروتمندان و فقرا – که بیشترشان زیر خط فقر قرار داشتند – شکل گرفت.
مبارک به این جمع بندی رسیده بود که باید اصلاحاتی را پایه ریزی کند اما به تمام لوازم آن تن نمی‌داد. در سال ۲۰۰۵ او همه را غافلگیر کرد. با اعلام خبری که شاید بزرگترین اصلاحات سیاسی دوران حکومتش بود: اعطای حق انتخاب رئیس جمهور به مردم مصر در انتخاباتی با حضور نامزد‌های مختلف؛ آن هم برای اولین بار در تاریخ این کشور. باید به این نکته اشاره کرد که اصلاحات سیاسی انجام شده جزئی بودند و به هیچ وجه انتظاراتی را که او در ابتدای به قدرت رسیدنش ایجاد کرده بود، برآورده نکردند. حسنی مبارک دست به اصلاح قانون اساسی زد، ولی این اصلاح در عمل توقعات را برآورده نکرد. مبارک عملا شرکت در رأی گیری را برای بزرگترین جنبش سیاسی کشور یعنی اخوان المسلمین، غیر ممکن کرد.
این مشکلات و شکاف‌های مختلف باعث شد که کار به میدان التحریر قاهره بکشد. در کشوری که تجمع بیش از ۵ نفر ممنوع اعلام شده بود صد‌ها هزار نفر از گروه‌های مختلف مردمی در میدان التحریر قاهره دور هم جمع شدند و خواستار کناره گیری حسنی مبارک شدند. اعتراضاتی که از تونس شروع شد و رفته رفته به دیگر کشور‌های عربی منطقه کشیده شد. انقلاباتی که بعد‌ها تحت عنوان بهار عربی یا بیداری اسلامی شناخته شد.
اعتراضات ادامه داشت تا اینکه در تاریخ ۱۰ فوریه ۲۰۱۱ گزارش‌های متعدد حکایت از استعفای قریب‌الوقوع او داشت. اما در یک سخنرانی تلویزیونی، اعلام کرد در سمت خود باقی خواهد ماند تا شرایط را برای انتقال صلح‌آمیز قدرت آماده کند و همچنین اصلاح ۶ اصل قانون اساسی و ابطال یک اصل آن را اعلام کرد. گرایشات اصلاح طلبانه خود را حتی در این دوره نیز با خود داشت، همانطور که دیکتاتوری را هم ادامه می‌داد.
در نهایت، اما حسنی مبارک در تاریخ ۱۱ فوریه ۲۰۱۱ از ریاست‌جمهوری مصر استعفا داد. معترضین شاید دوران پس از حسنی مبارک را تصور نمی‌کردند و کشمکش‌های فراوان بعد از آن را نمی‌دیدند. آن‌ها به طولانی شدن مدت زمامداری مبارک اعتراض داشتند و همچنین با شکاف طبقاتی ایجاد شده مخالف بودند. همچنین سرکوب گسترده مخالفین مخصوصا اخوان المسلمین نیز از دیگر عوامل انقلاب در مصر بود.
مبارک استعفا داد و چندین بار به دادگاه آمد تا به خاطر مسائل مالی و کشتار معترضان محاکمه شود. بعد از چند سال و تشکیل جلسات مختلف دادگاه و حکم‌های مختلفی که گرفت و درخواست تجدید نظری که داشت در نهایت از همه موارد تبرئه شد.
مبارک چند روز پیش در ۹۱ سالگی فوت کرد. شاید مردم مصر این روز‌ها که به دوران السیسی نگاه می‌کنند فرق آنچنانی بین او و مبارک نبینند. شاید تنها فرق این دو نفر این باشد که السیسی نسبت به مبارک سیاسی‌تر است. وجه نظامی مبارک همواره پر رنگ‌تر از وجه سیاسی او بود و همین مساله باعث شد که در نهایت سرنوشتی این چنینی داشته باشد. اما شاید بتوان این ادعا را مطرح کرد که مصر با دیکتاتورهای اصلاح طلب میانه خوبی دارد و این‌ها هستند که می‌توانند کشور را اداره کنند. مبارک به سرنوشت بن علی و باقی دیکتاتورهای منطقه رسید. نفر بعدی کیست؟
