چرا مسلمانان تهرانی بیشتر از مسیحیان کاج کریسمس خریدند؟

در زمستان امسال بیش از ۶ میلیارد تومان درخت کاج کریسمس در تهران به فروش رفته که ۹۰ درصد از خریداران مسیحی نبوده اند. هر درخت کاج در تهران از یک تا ۵ میلیون تومان به فروش رفت. البته ایرانیان مسلمان، دیگر مراسمات غربی مانند «هالووین» و «ولنتاین» را نیز مو به مو و با شکوه اجرا می‌کنند. جالب‌تر اینکه بسیاری از افرادی که این مراسمات را انجام می‌دهند، نسبت به آریایی بودن خود نیز به شدت متعصب هستند و یاد کوروش را گرامی می‌دارند؛ البته هستند افرادی از این جمعیت که در راهپیمایی اربعین هم شرکت می‌کنند!

به نظر می‌رسد دلیل این پدیده را نمی‌توان تنها به مهجور ماندن آیین‌های ایرانی و فقدان شادی در میان ایرانیان تقلیل داد. محبوبیت مناسک غربی را باید در بستر غرب گرایی و باور به برتری غرب از حیث فرهنگی از طرفی و تمایل ایرانیان به ایجاد تمایز با دیگری از طریق تظاهر به غرب گرایی از طرف دیگر تبیین کرد. اما به راستی دلیل چنین استقبالی از آیین‌ها و جشن‌های غربی از جانب ایرانیان چیست؟

 

سید جواد میری جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفتگو با دیدارنیوز ابعاد مختلف این پدیده را تحلیل کرد و گفت: در خصوص دلایل این پدیده نظریات مختلفی وجود دارد. عده بسیاری به ویژه در میان سیاسیون و صاحبان قدرت، این استقبال را به نفوذ خزنده فرهنگ غربی در میان ایرانیان با هدف تاثیرگذاری و تخریب فرهنگ بومی تقلیل می‌دهند. از سوی دیگر، اگر نخواهیم مسأله را در تقابل میان شرق و غرب یا میان غرب و ایران ببینیم، با رویکردی تاریخی ـ تحلیلی، باید گفت در ۱۵۰ سال اخیر اروپا و سپس آمریکا از نظر ما ایرانیان نماد پیشرفت و تحولات خارق العاده در عرصه جهانی بوده، در نتیجه هرکسی می‌کوشد به نحوی خود را در نسبت با اروپا و امریکا معرفی کند.

وی افزود: در ضمیر جمعی ایرانیان، منظور از خارجی و «دیگری مهم»، کشور‌های اروپای غربی به ویژه آلمان، انگلیس، فرانسه و سپس آمریکا هستند نه بنگلادش، پاکستان و حتی چین. در این ۱۵۰ ساله هرگاه ایرانیان خواسته اند نشان دهند که افراد جهان دیده و آگاهی هستند، عنوان نمی‌کنند که مثلا مغولستان را دیده ایم، زیرا در ذهن ایرانی، کسی که لندن و فرانسه و انگلیس و آلمان را دیده باشد فردی جهان دیده و بروز است. یعنی ذهن ایرانی در طول یک قرن و نیم گذشته در نسبت با غرب، خود را تعریف و تحدید و تهدید کرده، لذا بر چنین بستر تاریخی است که هر آنچه با غرب و عادات و رسوم آن در ارتباط است، نماد آگاهی، تمدن و ترقی به حساب می‌آید.

میری ادامه داد: در حوزه اندیشه هم همین طور است، یعنی اگر کسی متخصص کنفوسیوس یا اندیشه‌های متفکران چینی باشد و یا به چند زبان آسیایی تسلط داشته باشد، برای کسی چندان اهمیتی ندارد، اما اگر کسی با جریان‌های فکری انگلیس، فرانسه و به طور کلی اروپا آشنا باشد و در قالب اندیشه‌های غرب، جهان بینی خودش را تبیین کند، فردی اندیشمند و متفاوت جلوه می‌کند.

 

 

 

سید جواد میری در تبیین صحبت‌های خود گفت: اقبال از آیین‌های غربی و هر آنچه مربوط به غرب است، به طیفی از ایرانیان حس نوعی تمایز و تفاوت می‌دهد. در توضیح این علاقه به تمایز و نسبت آن با تاریخ معاصر اجتماعی ایران باید گفت که در فاصله دهه ۵۰ تا ۷۰ شمسی فرهنگ غالب و حتی میل و اراده خود افراد، به سمت فرهنگی انقلابی، دینی، یکدست با کد‌هایی مانند ساده زیستی و شباهت در وجوه مختلف از جمله پوشش و رفتار اجتماعی بود. در فضای کنونی، اما فرهنگ و رویه مردم به گونه‌ای دیگر است، یعنی اگر در حال حاضر کسی اسم فرزندش را مرتضی بگذارد از نظر دیگران به عنوان فردی واپس گرا که متوجه اقتضائات زمانی نیست، قضاوت می‌شود.

این جامعه شناس به کاربست سه مفهوم در تحلیل علت استقبال ایرانیان از مناسک و آیین‌های غربی پرداخت و گفت: افرادی که اقدام به برگزاری جشن‌های غربی می‌کنند میل به نوعی فاصله گذاری اجتماعی دارند؛ بدین معنا که افراد با این کار حس می‌کنند خود را از دیگران متمایز کرده اند.

وی افزود: این میل به نشان دادن تمایز خود از دیگران یکی از پیامد‌های زندگی کلان شهری است. میل به تظاهر عمدتا در دو مساله پوشش و نسبتی که افراد با اشیاء برقرار می‌کنند، متجلی می‌شود، به این صورت که افراد مثلا یک گوشی یا ماشین گران یا هدیه ولنتاین و یا درخت کریسمس می‌خرند و عکس‌های آن را در فضای مجازی به دیگران نشان می‌دهند تا به آن‌ها بگویند ما متمایز هستیم.

 

سید جواد میری در بیان سومین مفهوم برای تحلیل علت استقبال ایرانیان از مناسک و آیین‌های غربی گفت: پس از دو مفهوم فاصله گذاری اجتماعی و تمایز، مفهوم کابردی دیگر در تحلیل اقبال ایرانیان به آیین‌های غربی، مساله «طبقه» است. جامعه ایرانی کم کم از یک جامعه بی طبقه، یکدست و توحیدی در دهه ۶۰ فاصله گرفته و به جامعه‌ای با شکاف طبقاتی بالا تبدیل شده است. در این جامعه افراد علاقمندند که با تظاهر، طبقه خود را نشان دهند، مثلا با انجام مسافرت‌های خارجی و شرکت در کلاس‌های مختلف گران، حس می‌کنند که با دیگران متفاوت هستند.

وی در پایان افزود: در ایران و در خصوص بعضی از افراد، طبقه فرد لزوما با درآمد او همخوان نیست، یعنی شیوه‌ای از تظاهر به طبقه وجود دارد بدین معنا که فرد خود را به شکلی سمبولیک به طبقه‌ای بالا منسوب می‌کند. مثلا فردی که در پایین شهر زندگی می‌کند از حیث درآمد توان خرید یک درخت کاج کریسمس ۱ میلیون تومانی را ندارد، اما چون محل کارش جردن است ـ منشی یکی از ساختمان‌های آنجاست ـ به اقتضای کار خود، ظاهرش را شبیه فضای محل کارش می‌کند و همچنین در درون شبکه‌ای از روابط با افراد پولدار مراجعه کننده قرار می‌گیرد، در نتیجه ناچار است خود را به هر شکل ممکن به طبقه بالا شبیه و منسوب کند، بنابراین در زمان‌های خاص و سمبولیکی مانند کریسمس یا ولنتاین، کار‌های طبقه بالا و متمایز را با برگزاری آیین‌های خاص انجام داده و تصویر و فیلمش را به اشتراک می‌گذارد.