«مولانا» حرام است؟!

مولانا که تابعیت ایرانی یا ترکی او سال‌ها است که مورد مناقشه فرهنگی میان دو کشور ایران و ترکیه بوده ـ از آنجا که مولانا هم در بلخ و هم در قونیه سکونت داشته ـ اینک اقدام به ساخت فیلمی در رابطه با او نیز حواشی و جنجال‌هایی را موجب شده است. به نظر می‌رسد هدف سازندگان فیلم مذکور به سبب قرابت فرهنگی میان ایران، افغانستان و ترکیه، برداشتن گامی در راستای درک مشترک فرهنگی میان سه کشور باشد و همچنین تلاشی باشد برای پایان دادن به سوالات قدیمی در خصوص اینکه مولانا ایرانی بوده یا ترک، اما گویا مسیر ساخت، آنچنان هم هموار نیست.

 

خبر ساخت فیلم مست عشق به ویژه پس از آنکه مشخص شد نقش مولانا را پارسا پیروز فر و شمس را شهاب حسینی ایفا خواهند کرد، با استقبال مردم مواجه شد، اما حرف و حدیث‌ها و برخی ابراز مخالفت‌ها حول ساخت این فیلم، ادامه پروژه را با ابهام مواجه ساخته است.

دیروز اعلام نظر دوتن از مراجع تقلید در رابطه با ساخت فیلم مست عشق منتشر شد که به طور صریح، ساخت فیلم در مورد شمس تبریزی و مولانا را به لحاظ شرعی جایز ندانسته اند. آیات عظام مکارم شیرازی و نوری همدانی اعلام کردند ساخت چنین فیلمی از آنجا که فرقه ضاله صوفیه را اشاعه می‌دهد، حرام است.

‏آیت‌الله نوری همدانی در پاسخ به نامه جمعی از طلاب درباره این سریال اعلام کرد: «طبق گفته حضرت صادق (ع) فرقه صوفیه دشمنان ما هستند و ترویج آن به هر شکلی باشد جایز نیست و حرام است.» آیت الله مکارم شیرازی نیز در پاسخ به سوال جمع دیگری از طلاب، ساخت فیلم مولانا را حرام اعلام کرد.

مخالفت‌های مراجع مذکور در حالی بیان شده است که گویا مقام معظم رهبری نظر دیگری در خصوص مولانا دارند. ایشان در دیدار با جمعی از شعرا در تاریخ ۲۵ شهریور ۱۳۸۷ فرمودند: «شعر مولوی را شما ببینید. حالا اگر فرض کنید کسی دیوان شمس را به خاطر زبان مخصوص و حالت مخصوصش که خیلی از ما‌ها دسترسی نداریم و اگر آن را قدری دوردست بداند، مثنوی، مثنوی؛ که خودش می‌گوید: و هو اصول اصول اصول الدین. واقعاً اعتقاد من هم همین است. یک وقتی مرحوم آقای مطهری از من پرسیدند نظر شما راجع به مثنوی چیست، همین را گفتم. گفتم به نظر من مثنوی همین است که خودش گفته: و هو اصول اصول اصول الدین ... ایشان گفت کاملاً درست است، من هم عقیده‌ام همین است.»

ایشان همچنین در بیاناتی دیگری در خصوص مولانا گفته اند: «مولوی که دیگر وضعش معلوم است؛ مولوی که یکسره عرفان و معنویّت و حقیقت و اسلام ناب و معرفت توحیدیِ خالص است. این‌ها قلّه‌های شعر فارسی‌اند.»

 

مرتضی جوادی آملی فرزند آیت الله جوادی آملی در واکنش به مخالفت دوتن از آیات عظام در خصوص ساخت فیلمی در مورد مولانا گفت: «شمس و مولوی خودشان مخالف صوفیه بودند. همچنین اینکه هر فقیهی جایگاه فقاهت و نوع نگاهش به مسائل ممکن است با فقیه دیگر متفاوت باشد. عده‌ای که اعتقاد دارند مولوی و شمس ترویج تفکر و فرقه ضاله می‌کنند باید ادله‌شان را ذکر کنند و با توجه به سخنان محکمی که در مطالب مولوی وجود دارد باید این ادعای ضاله بودن بررسی علمی شود. برخی دیگر از فقها نیز معتقدند آنچه مولوی و محققین و اهل معرفت مطرح می‌کنند، نه تنها در جهت آیات و روایات و عترت است، بلکه در سایه قرآن و معارف قرار دارد و هرگز در مسیر جریان فکری و فرقه‌ای ضاله نیست. اتفاقا این‌ها خودشان جزء کسانی هستند که با فرقه صوفیه همواره مبارزه داشتند. خود جناب مولوی و حکمایی مانند صدرالمتالهین مقابل این فرقه بودند و به عنوان «جَهَله صوفیه» مطرح و مردود و محکوم‌شان می‌کنند. اقدام برخی افراد، غیرعلمی و با هدف ایجاد اختلاف و دعوا است.»

فاضل میبدی نیز به بحث حرام بودن ساخت فیلم مست عشق ورود کرده و گفته است: «برخی از مراجع فتوا داده اند که ساخت فیلم شمس تبریزی حرام است، چون تبلیغ صوفی گری است، اینکه مبنای این حرمت‌ها چیست روشن نیست. شمس و مولانا بخش مهمی از تاریخ فرهنگ این کشور هستند، تاثیر این عرفا کمتر از فقیهان نبوده است. نقد‌ها باید با روش علمی صورت بگیرد نه با صدور فتوای حرمت.»

دفتر آیت‌الله بیات‌زنجانی نیز اعلام کرده است: «به نظر می‌رسد بین این سریال با بقیه سریال‌ها فرقی نیست؛ طبعا حرمت، نیازمند دلیل محکم است و اصل اولیه بر حلیت است.»

علی جنتی وزیر سابق ارشاد نیز در توییتی نسبت به مخالفت‌های اخیر ابراز تاسف کرده و نوشته است: «جای تاسف است در کشوری که مهد عرفان و کانون اندیشه‌های ناب دینی بوده، کسانی که ادعای مرجعیت تشیع را دارند ساخت سریال مولانا و شمس را تحریم کرده و انتظار داشته باشند نگرش‌های فقهی آن‌ها الهام بخش سایر ملت‌ها باشد.»

دعوای عرفا و متکلمین و فقها دعوایی قدیمی است، اختلاف آراء و نظریات نیز طبیعی و بدیهی است، اما آنچه اهمیت دارد این است که باید با کمی تساهل و رواداری به بهترین آراء و نظرات رسید و از ایجاد چالش و دامن زدن بر مناقشات پرهیز کرد.