هنر ایرانی در تار و پود گلیم

دیدارنیوز ـ محمود خالوباقری*: امروزه مصرف، نه تنها برای رفع نیاز روزمره بلکه راهی است برای بیان هویت، شخصیت و سبک زندگی افراد. یکی از شیوه‌های رایج برای تعیین هویت‌ و بازنمایی خویشتن، به ویژه در دوران معاصر، نوع مصرف و رفتار مصرف کننده است. افراد انواع کالاها و نمادهای ارزشمند را نه به خاطر ارزش استفاده و ارزش مادی‌شان بلکه به دلیل ارزش فرهنگی و ارزش نمادین آن‌ها مصرف می‌کنند و در این نوع از مصرف تلاش دارند که تصویر مطلوبی از خویش در ذهن دیگران ایجاد کنند.

با ازدیاد کالاهای صنعتی (ماشینی) و تنوع تولیدات به تبع آن،  تنوع انتخاب بسیار بالا می‎رود. در این شرایط، افراد تلاش می‎کنند با نوع انتخاب متفاوت و متمایز خود، هویت، شخصیت و شانیت متمایزی را به دست آورند. اما گاهی این تمایز در بازنمایی خویشتن با مصرف محصولات صنعتی (ماشینی) حاصل نمی‎شود، بلکه انسان معاصر تلاش می‌کند میراث چند هزارساله  خود را حفظ و پایدار نگه دارد، در نتیجه به محصولات سنتی و دست ساز روی می‌آورد و هویت خود را در مصرف محصولات سنتی و دست ساز می یابد. در همین راستا حامیان صنایع دستی سنتی، می‌کوشند با ابداع مجدد سنتهای ایرانی و اصیل، میراث چند هزار ساله ایرانی را پاس دارند. استفاده از دستبافت‌های گلیم، نه تنها برای رفع نیاز بلکه به گونه‌ای نشان دهنده  انتخاب متفاوت و شخصیت متمایز افراد است. این گلیم‌ها از تارو پود پشم و به روش سنتی توسط زنان روستایی ایران بافته می‌شوند.

نقش و طرح گلیم‌ها بدون هیچ الگوی از قبل مشخصی(فی البداهه)، از ذهن زنان روستایی بافته می‌شود. هریک از گلیم‌ها حاوی داستان و روایتی است. یکی از نقوش مرسوم در گلیم منطقه تبریز، نقش خروس و خانواده آن است. در اساطیر ایرانی، خروس به معنای خروش و بانگ‎دهنده، نمادی از صبح و آغازگر روز است. معمولا این نقش همراه با مرغ و چند نقش کوچک‎تر که معرف جوجه هستند آورده می‌شود که تشکیل یک خانواده را می‌دهد. این نقش از سویی، اشاره به اهمیت وجود حیوانات اهلی و خانگی در منطقه زندگی افراد بومی دارد و از سویی دیگر به اهمیت خانواده در این فرهنگ اشاره می‎کند. در قدیم این نقوش با روایت و داستانی مفصل‌تر در گلیم‎های بزرگی که در کف خانه پهن می‌شدند بافته می‌شده است اما امروزه با جهانی شدن و رشد کالاهای صنعتی (ماشینی)، تقاضا برای این محصولات کم شده و در نتیجه عرضه آن کاهش یافته است. گلیم موجود در این محصولات یک نمونه  کوچک از فرهنگ رایج در این منطقه است. در واقع پیش از آنکه شما یک کیف یا کفش را انتخاب و خرید کنید، یک گلیم دستبافت می‎خرید که در قالب محصول به شما عرضه می شود.

تمامی مراحل تولید این محصولات، اعم از بافت گلیم، برش، دوخت آستری، دوخت و اتصالات نهایی با دست انجام می‎گیرد. در این فعالیت تلاش می‎شود با نقد کالاهای صنعتی (ماشینی)، بار دیگر روح محصولات سنتی و دست‎ساز به کاربر محصول منتقل شود. این مجموعه گلیم‎ها از چنان تنوعی برخورد هستند که فقط یکبار تولید می‌شوند و هر فرد علاوه بر استفاده این محصول، ارزش نمادین آن را ارج می‎نهد و از این طریق سلیقه، متفاوت خود را به نمایش می‎گذارد.

افراد می‌توانند از مارک‎های معروف، محصولاتی مانند کیف یا کفش بخرند و استفاده کنند اما امروزه اهداف مصرف، فقط استفاده صرف نیست بلکه لایه‎های معنایی زیادی دارد. متمایز و روح دست‎ساز بودن، محصولات دست ساز را از محصولات صنعتی (ماشینی) جدا می‎کند. محصولات دست ساز، قطعه‎ای از یک فرهنگ اصیل را نشان می‌دهند.

*فعال صنایع دستی