"دیدارنیوز" به مناسبت ولادت امام رضا علیه‌السلام به ریشه‌های طب اسلامی پرداخت؛
دیدارنیوز ـ مسلم تهوری: قبل از اینکه مدرنیته وارد ایران شود متأسفانه مدرنیزاسیون در جامعه ایرانی رسوخ پیدا کرد و این آفتی شد تا بین سنت‌ها و نوسازی مدرن، گسستی عمیق ایجاد شود. جامعه ایرانی برعکس جوامع غربی در روند نوسازی، سنت‌هایش را به دست فراموشی سپرد. طبابت سنتی که در ایران ریشه‌های عمیقی داشت به محاق فرو رفت و داروهای شیمیایی و پزشکی نوین، جای آن را گرفت. اتفاقی که هیچگاه در غرب نیفتاد بلکه آنها از گذشته ایرانیان نیز استفاده کردند و مجدانه در پی پیوند سنت و نوسازی برآمدند.
خوشبختانه چند سالی است که جامعه ایرانی، رویکردی جدید به طب سنتی پیدا کرده است و بار دیگر طب سنتی و اسلامی با اقبال عامه مواجه شده است. البته در این میان، اختلافاتی اساسی بین طب سنتی و طب اسلامی وجود دارد. مبنای طب اسلامی، آیات و روایاتی است که از سوی معصومین علیهم‌السلام وارد شده است. در این زمینه از پیامبر گرامی اسلام و امام صادق علیه‌السلام روایاتی نقل شده است. در بین حضرات معصومین، کتابی در حوزه طب به امام رضا علیه‌السلام نسبت داده شده که به طب‌الرضا معروف است. امام رضا علیه‌السلام این مطالب را به درخواست مأمون خلیفه عباسی فرموده و مأمون دستور داده که آن را با آب طلا بنویسند و به همین دلیل به «الرساله الذهبیه» نیز مشهور است.
این کتاب (رساله ذَهَبیه یا مُذَهّبه) با اسناد مختلفی در کتاب‌های روایی و اخبار نقل شده است. از جمله موسی بن علی بن جابر سلامی می‌گوید:
«استاد بزرگوار ما سدید الدین یحیی بن محمد بن علیان خازن می‌فرمود: ابو محمد حسن بن جمهور برای من نقل کرد که پدرم از ملازمان خاص حضرت علی بن موسی‌الرضا و اکثرا در خدمت او و از احوالش باخبر بود، از جمله در سفر از مدینه به خراسان ملازم خدمت بود تا وقتی که حضرت در طوس شهید شد. می‌گفت وقتی مأمون به نیشابور، مجلسی ترتیب داد و از حضرت رضا علیه‌السلام و جماعتی از اطباء و فلاسفه دعوت کرد. از جمله یوحنا بن ماسویه و جبرئیل بن بختیشوع و صالح بن سلهمه هندی حضور یافتند، سخن از هر جانب به میان آمد تا به رشته طب و معالجات بدن کشید. مأمون و دانشمندان گرم سخن شدند و سر و صداها بلند شد و در کیفیت ترکیب بدن از عناصر و اضداد و ضرر و نفع غذاها و علل و اسباب مرض‌ها بحث می‌کردند. در میان همه سر و صداها امام علیه‌السلام ساکت بود مأمون پرسید: شما در این مورد چه می‌گوئید؟ در سخنان ما و علمی که هر کس ناچار است کمابیش از آن بداند یا اشخاصی معین کاملا و یا به قدر ضرورت از آن اطلاع داشته باشند. امام علیه‌السلام فرمود: نزد من نیز تجربیات و اطلاعاتی هست که بر اثر مرور زمان و آزمایش‌های گوناگون به صحت و درستی آنها یقین کرده‌ام به اضافه آنچه از گذشتگان بر آن توفیق یافته‌ام از چیزهایی که انسان نمی‌تواند آنها را ندیده بگیرد و متروک بگذارد، ولی آنها را به صورت یک کتاب جمع آوری خواهم کرد. مأمون برای کاری که در آن شتاب داشت به بلخ مسافرت کرد و حضرت رضا علیه‌السلام در نیشابور بماند. مأمون از بلخ نامه‌ای نوشت و تقاضا کرد فصلی از آنچه مورد نیاز است و از زیر تجربه و آزمایش نیکو بر آمده است بنویسد. امام علیه‌السلام تقاضای او را قبول کرد و نامه‌ای را مرقوم فرمود».
سر آغاز این کتاب، حضرت رضا (ع) بدن انسان را به یک مملکت تشبیه کرده‌اند که قلب، پادشاه و رگ‌ها کارگران آن و تمام بدن، کشور و محل حکومت اوست و دست و پا، دو چشم، لب‌ها، زبان و دو گوش، یاران آن و معده، شکم و سینه گنجینه‌های آن است.
سپس به چگونگی و مقدار خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، شیوه صحیح خوردن و آشامیدن و راه پیشگیری از بیماری‌هایی که بر اثر تغییر آب و هوا به وجود می‌آیند اشاره کرده‌اند. دستورات بهداشت عمومی، مزاج‌های مختلف بدن، چگونگی خواب و استراحت و بهداشت دهان و دندان و بیان مراحل عمر و شیوه صحیح حجامت و فصد و شرائط صحیح نزدیکی و تناسل از دیگر مباحثی است که امام علیه‌السلام بدان پرداخته‌اند.
امام رضا علیه‌السلام درباره اصول سلامت بدن و بهداشت تغذیه فرموده‌اند: همانا صلاح بدن و قوام بدن به غذا و آشامیدنی است و فساد آن نیز به این دو است، پس اگر این دو را اصلاح کنی بدن اصلاح و اگر این دو را فاسد کنی بدن فاسد می‌شود.
امام رضا در کتاب خود، تجویزهای غذایی خاصی را برای ایجاد تعادل مزاج‌های بدن آورده‌اند که هر کدام برای فصلی خاص ارائه شده است.
در این خصوص، حضرت می‌فرمایند: در فصل تابستان، غذاهایی مصرف کنید که طبع سرد دارند و در فصل زمستان، باید غذاهایی با طبع گرم مصرف شود.
توصیه‌ای که برای تغذیه در فصول معتدل یعنی بهار و پاییز شده است این است که غذاهایی تناول شود که با طبع معتدل بوده و این اعتدال را بر اساس میزان تحمل و اشتهایت ایجاد کن. بهتر است در ابتدای غذا خوردن، غذاهایی که هضم آسانی دارند خورده شود.
از دیگر توصیه‌های امام رضا علیه‌السلام در مورد نوشیدن آب است. حضرت در این‌باره می‌فرمایند: آب‌های شور و آب‌های سنگین باعث یبوست می‌شود و برای غلبه بر مزاج‌های مضر، آب برف و آب یخ بخورید.
برای کاهش درد معده، میان غذا خوردن آب ننوشید. زیرا این کار باعث می‌شود رطوبت در بدن جمع گردد و باعث ضعیف شدن معده شود.
همچنین می‌فرمایند: نوشیدن آب سرد بعد از غذاهای گرم و شیرینی‌جات، باعث خراب شدن دندان‌ها می‌شود.
قسمت مهمی از طب اسلامی برگرفته از کتاب طب‌الرضا است و دستورات امام رضا علیه‌السلام در کنار روایات دیگری که از سایر معصومان علیهم‌السلام رسیده شاکله اصلی طب اسلامی را رقم می‌زند. اما شوربختانه عده‌ای از اقبال جامعه به طب اسلامی سوء استفاده می‌کنند و به اسم طب اسلامی و یا طب سنتی، داروهایی را می‌سازند و نسخه‌هایی را تجویز می‌کنند که مبنای درست و صحیحی ندارد. به نظر می‌رسد اکنون که جامعه در بازگشتی مبارک رو به طب اسلامی آورده‌اند مسئولان امر باید نظارت دقیق‌تری بر این موضوع داشته باشند تا عده‌ای سودجو از ریشه‌های دینی و اعتقادی مردم برای سوءنیت خود بهره نگیرند.
