"دیدارنیوز" به انتشار تحلیل «سیدمحسن فاطمی» در باب روانشناسی اجتماعی کاربردی و آثار آن در آسیب اجتماعی می‌پردازد؛
دیدارنیوزـ مرضیه حسینی: آنچه در ادامه می‌خوانید گزارشی از سخنرانی دکتر
سید محسن فاطمی، فوق دکترای روانشناسی از دانشگاه هاروارد آمریکا، عضو هیئت علمی و مدیر میز آمریکای شمالی دانشگاه فردوسی در نشست علمی-تخصصی با عنوان «معضلات و آسیب‌های اجتماعی، چیستی آسیب‌های اجتماعی و راهکار‌های آن» است که توسط بنیاد توسعه آفرینش برتر و با همت دفتر مطالعات و پژوهش‌های اجتماعی و سایت خبری تحلیلی
دیدارنیوز برگزار شده است. وی طی این سخنرانی که با عنوان «روانشناسی اجتماعی کاربردی و آثار آن در آسیب اجتماعی» انجام شده است به اهمیت روانشناسی اجتماعی کاربردی در بررسی، تحلیل و حل مشکلات و آسیب‌های اجتماعی می‌پردازد.
روانشناسی اجتماعی چیست؟
سیدمحسن فاطمی در ابتدای سخن از مفهوم «روانشناسی اجتماعی از بعد کاربردی» ابهام زدایی کرد و با اشاره به تاریخچه شکل گیری این دانش، به کارکرد‌های آن در حوزه آسیب‌های اجتماعی پرداخت.. وی در این خصوص گفت: در روانشناسی اجتماعی، شاخه‌ای تحت عنوان روانشناسی کاربردی اجتماعی وجود دارد که دارای ابعاد عملی و نظری است. از لحاظ تاریخی، چند فرآیند و چند روند باعث شد که توجه دانشمندان علوم اجتماعی در حوزه معضلات و آسیب‌های اجتماعی، به طور خاص نسبت به موضوعات کاربردی بیشتر جلب شود. یکی از این تحولات، فضای بعد از جنگ جهانی دوم و تحولات اجتماعی پس از آن بود که افق‌های خاصی را ایجاد کرد و مسائل مختلفی را به وجود آورد. علاوه بر مسائل مربوط به جنگ جهانی دوم، در دهه ۱۹۶۰ وقایعی، چون ترور کندی، رشد نهضت آزادی زنان، اعتراض دانشجویان در کمپ‌های دانشگاه‌ها و اعتراض نسبت به جنگ و مشکلات دیگر اجتماعی، سبب شد که توجه روانشناسان حوزه اجتماعی به اینکه این مسائل چرا و چگونه رخ می‌دهد جلب شود؛ همچنین این پرسش مطرح شد که آیا راهی برای پیشگیری از این مسائل وجود دارد؟ آیا می‌توان این وقایع را مدیریت کرد؟ و در نهایت این پرسش که چه استراتژی‌هایی را می‌توان برای تحلیل شناخت و درک عمیق این مسائل در نظر گرفت؟
سید محسن فاطمی در توضیح حوزه‌هایی که روانشناسی اجتماعی کاربردی بدان می‌پردازد، به سه حوزه اصلی اشاره کرد و در این رابطه گفت: حوزه اول، توجه به مشکلات اجتماعی و یافتن راه حل‌های آن با کمک روانشناسی اجتماعی کاربردی است. برای مثال یکی از موضوعاتی که در حوزه روانشناسی اجتماعی کاربردی در سطح معضلات اجتماعی در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته و روی آن کار شده، موضوع ایدز است که به واسطه مطالعات مختلفی که در حوزه روانشناسی کاربردی اجتماعی صورت گرفته، درصد ایدز حداقل در ۲۲ کشور تا اندازه قابل ملاحظه‌ای تقلیل پیدا کرده است.
استاد دانشگاه فردوسی در توضیح حوزه دوم مورد توجه روانشناسی اجتماعی کاربردی گفت: در این بخش، روانشناسی اجتماعی کاربردی به موضوعاتی می‌پردازد که در نگاه اول ممکن است از لحاظ اجتماعی، معضل به حساب نیایند، اما ذیل موضوعات اجتماعی دسته بندی می‌شوند. مثلاً در روانشناسی اجتماعی کاربردی این بحث مطرح می‌شود که در بخش مدیریت، چگونه می‌توان عملکرد تیم‌های ورزشی را بهبود بخشید یا در حوزه تصمیم‌گیری در سازمان‌ها و شرکت‌ها، بسیاری از سازمان‌ها که از افت در حوزه تصمیم‌گیری برخوردار بودند و یا از تصمیمات غیر بالغانه استفاده می‌کردند، کاربرد‌های روانشناسی اجتماعی عملاً به آن‌ها کمک کرد که کارایی خود را بالا ببرند.
سیدمحسن فاطمی در ادامه به حوزه سوم اثربخشی روانشناسی اجتماعی کاربردی که عمدتا بر افزایش توانایی و بهره وری فردی افراد تکیه دارد اشاره کرد و در این رابطه گفت: حوزه سوم، ممکن است در ظاهر، هیچ وجه اجتماعی نداشته و بیشتر با فردیت افراد در ارتباط باشد، اما این امکان را ایجاد می‌کند که فرد در زندگی اجتماعی خود موفق‌تر باشد. به عنوان مثال روانشناسی اجتماعی کاربردی می‌تواند به فرد در آموختن مهارت‌های پرهیز از تنش و دعوا در یک جمع یا یک مهمانی کمک کند یا مهارت‌های اقناع دیگران را به او یاد دهد.
ضعف تعریف از پروژه‌های اجتماعی
این عضو هئت علمی در بخش دیگری از سخنان خود، یکی دیگر از مسائل مهم در حوزه پرداختن به معضلات اجتماعی را مورد توجه قرار داد و گفت: گام اول در حل مشکلات، شناخت درست آن‌ها از روی بینش و آگاهی علمی نسبت به معضلات اجتماعی است. اگر درون مایه لازم، برای تحلیل پدیده اجتماعی وجود نداشته باشد، رویکرد‌های شتاب زده و تقلیل گرایانه و همچنین کلی را در شیوه مطالعه ایجاد خواهد کرد. به هر میزان که ما در پدیده‌های اجتماعی یا معضلات اجتماعی، درون مایه‌های تحلیلی قوی به همراه داشته باشیم، در تعریف و شناسایی پدیده یا آسیب، تعمق بالاتر و کارایی بیشتری خواهیم داشت.
سیدمحسن فاطمی در ادامه سخنان خود، برای روشن شدن بحث به کاربرد تئوری تلقیح در آمریکا در جهت تحلیل گرایش سربازان آمریکایی به کمونیسم اشاره کرد و گفت: در آمریکا این سؤال مطرح شد که چه کنیم تا گرایش به کمونیسم متوقف شود؟ شخصی به نام «مگ گوایر» در پاسخ به این سوال، تئوری تلقیح را نخست بر مبنای فیزیولوژیک مطرح کرد. مگ گوایر بر این عقیده بود که سلامت و کارایی یک سیستم، بستگی تام به وجود ویروس و آسیب و شناسایی آن دارد. به این معنا که فقدان ویروس به این دلیل که امکان شناسایی آسیب را ایجاد نمی‌کند، خود تبدیل به آسیب می‌شود. آرای مگ گوایر به حوزه آسیب‌های اجتماعی تعمیم یافت و این بحث مطرح شد که در کنار ارتقای ارزش‌های آمریکایی، باید امکان مطرح شدن و واکاوی ارزش‌های مخالف یا رقیب نیز وجود داشته باشد. تنها در این صورت است که می‌توان با یک آسیب، مواجهه علمی و کاربردی کرد.
فاطمی از طرح آرای مگ گوایر نتیجه گرفت که بسیاری از نارسایی‌هایی که در حوزه‌های اجتماعی صورت می‌گیرد به خاطر فقدان تعریف پروژه‌های اجتماعی است، زیرا پروژه‌های اجتماعی از تعریف درستی برخوردار نیستند. وی افزود: یکی از مشکلاتی که می‌توان در اجتماع ما و در جامعه ما به طور روشن در حوزه شناسایی آسیب به آن اشاره کرد، فقدان روش شناسی علمی و اصولی است؛ این در حالی است که اساس روانشناسی اجتماعی کاربردی بر روش شناسی درست و علمی قرار دارد. کلی گویی، پرداختن به مباحث انتزاعی و فقدان تعاریف عملیاتی، مانع شناسایی دقیق پدیده اجتماعی و حل معضلات است.
وی در خصوص تفاوت میان فضای آزمایشگاهی صرف با حوزه اجتماعی در عملیاتی کردن شناسایی یک پدیده اجتماعی گفت: در حوزه عمل، کلی‌گویی و در نظر نگرفتن این مساله که در جهان خارج، متغییر‌های مزاحم بسیارند، کاربرد روانشناسی اجتماعی را با دشواری مواجه می‌کند.
این روانشناس اجتماعی در توضیح بحث خود گفت: به عنوان مثال اگر شما ساعت‌ها در مورد ارزشمندی موسیقی و ویژگی‌های موسیقی خوب صحبت کنید و پس از آن از افراد بخواهید که پرسش نامه‌ای را در خصوص موسیقی پر کنند، از لحاظ روش شناسی، دچار اشتباه شده‌اید.
قبض هیجانی و آسیب اجتماعی در ایران
سید محسن فاطمی در ادامه به مشکل دیگری در سطوح اجتماعی جامعه ایران اشاره کرد و گفت: به نظر می‌رسد که ما در سطوح اجتماعی، قبض هیجانی را در ارتباطات اجتماعی ناظر و شاهد هستیم و این انقباض هیجانی در حوزه‌های مختلف در تعامل‌ها و گفتگو‌ها و برخورد‌ها، پاسخ دادن‌ها و اساساً در ارتباط‌های مختلف کلامی و غیر کلامی در سطوح گوناگون و مصادیق مختلف قابل مشاهده است.
وی افزود: این که ما به قبض هیجانی و نقش آن در آفرینش معضلات اجتماعی توجه داشته باشیم بسیار نکته مهمی است چرا که قبض‌های هیجانی در ایجاد مشکلات هیجانی بسیار مهم هستند. افراد به هر میزان قبض هیجانی بالا داشته باشند از گروگان‌گیری هیجانی بیشتری برخوردار خواهند بود، بنابراین نمی‌توانند در تصمیم گیری‌های خود، قابلیت‌های بالایی داشته باشند. قبض محوری همچنین در فقدان مهارت‌های مدیرانِ حوزه اجتماعی، بحث مصاحبه‌های کاری و اصول مذاکره و مباحثه بسیار تاثیر گذار است.
سید محسن فاطمی در توضیح وجود ضعف آشکار در تعریف پروژه‌های اجتماعی در ایران به مقایسه جالبی دست زد و در این خصوص گفت: میدانی را به اسم امام حسین (ع) نام گذاری می‌کنند بی آنکه توجهی به ارائه کیفیت کاربردی این میدان و ایجاد تناسب بین کارکرد میدان با تقدسی که نام میدان دارد، بکنند. این در حالی است که شانزه‌لیزه در پاریس دارای چنان ویژگی‌هایی است که هر کسی در هر جای دنیا نام آن را می‌شنود حجمی از معانی همراه با زیبایی به ذهنش خطور می‌کند. بدین معنا که شکوه و عظمت همراه با شانزه لیزه به ذهن می‌آید. مثال دیگر، احداث ساختمان‌های بلند و بی قواره در اطراف و مقابل حرم حضرت رضا (ع) است که این کار یعنی احداث چنین ساختمان‌هایی با بار معنایی که دارند در تضاد با مفهوم و فضای مقدسی است که از حرم متبادر می‌شود.
استاد دانشگاه فردوسی در مثالی دیگر به سیره پیامبر اکرم (ص) و روایتی از ایشان در خصوص استعمال عطر در حین عبادت اشاره کرد و گفت: پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: ثواب دو رکعت نماز با عطر، بیشتر از هفتاد رکعت نماز بدون عطر است. آیا ما در مساجد و اماکن مذهبی این اصل را در نظر می‌گیریم؟ یا مثلاً در جمکران، انسان‌ها با شوق و خلوص در کنار هم به دعا و نیایش می‌پردازند، اما همین افراد به محض خارج شدن از این فضا و در حین رانندگی در کنار هم، ممکن است رفتار‌های عاری از محبت را نسبت به هم اعمال کنند. این گونه است که می‌توان تقابل و تخالف این دو نوع رفتار و فضا را دید.
