داود محمدی استاد دانشگاه یادداشتی را با عنوان تاب‌آوری و خستگی سازمانی و فردی از مقاومت مصالح تا فروپاشی‌های انسانی و اقتصادی به رشته تحریر درآورده است که می‌خوانید.
دیدارنیوز: داود محمدی استاد دانشگاه یادداشتی را با عنوان تاب‌آوری و خستگی سازمانی و فردی از مقاومت مصالح تا فروپاشی‌های انسانی و اقتصادی به رشته تحریر درآورده است که می‌خوانید.
۱. مقدمه
در مهندسی، «خستگی مصالح» زمانی اتفاق می‌افتد که یک ماده، به‌رغم تحمل بار‌های کوچک، در اثر تکرار مستمر این بارها، تضعیف و در نهایت دچار شکست می‌شود (۱). این مفهوم را می‌توان به شکل دقیقی به دنیای انسان، سازمان و اقتصاد تعمیم داد. همان‌طور که یک پل به‌دلیل ارتعاشات مکرر فرو می‌ریزد، یک کارمند، سازمان یا حتی یک کشور نیز ممکن است بر اثر فشار‌های ظاهراً کوچک، اما مزمن، به نقطه‌ی فروپاشی برسد.
۲. خستگی سازمانی و فردی
خستگی سازمانی یا change fatigue یکی از دلایل شایع ناکارآمدی سیستم‌هاست. فشار‌های پی‌درپی برای اجرای پروژه‌ها، تغییرات بی‌وقفه در سیاست‌ها، جلسات بی‌ثمر، و عدم شفافیت، نیروی انسانی را مستهلک می‌کند (۲) (۳).
اما خستگی فقط به سازمان محدود نیست. بسیاری از کارکنان، معلمان، پرستاران، کارگران و مدیران نیز به‌طور مستمر با فشار‌های زندگی و کار مواجه‌اند: ایمیل‌های بی‌پایان، نادیده‌گرفته‌شدن تلاش‌ها، بی‌عدالتی، یا صرفاً نداشتن زمان کافی برای استراحت. این فشار‌ها اگرچه ممکن است به نظر بی‌اهمیت بیایند، اما وقتی تکرار می‌شوند، فرد را دچار فرسودگی روانی و در نهایت فروپاشی درونی می‌کنند (۴) (۵).
مثلاً پرستاری را تصور کنید که هر روز با کمبود نیرو، نارضایتی بیماران، و شیفت‌های طولانی مواجه است. اگرچه هیچ‌کدام از این عوامل به‌تنهایی بحرانی نیستند، ولی ترکیب مکرر آنها می‌تواند منجر به خستگی تصمیم‌گیری، بی‌احساسی نسبت به کار، و حتی افسردگی شود (۶). یا پدری که در خانه و محل کار بار مسئولیت زیادی را تحمل می‌کند، اما هیچ‌گاه زمانی برای بازسازی روانی خود ندارد؛ این فرد نیز ممکن است ناگهان دچار فروپاشی روانی یا فیزیکی شود.
۳. تاب‌آوری؛ تنها سپر در برابر فروپاشی
تاب‌آوری به توانایی بازگشت از بحران یا تطبیق با فشار‌های مستمر اشاره دارد. این توانایی نه‌تنها برای سازمان‌ها، بلکه برای افراد نیز حیاتی است. تحقیقات نشان می‌دهد که حمایت اجتماعی، استقلال شغلی، معنا داشتن کار، و مهارت‌های روان‌شناختی نقش کلیدی در حفظ تاب‌آوری کارکنان دارند (۷) (۸).
در سطح سازمانی نیز، سیستم‌های حمایتی مؤثر، شفافیت در تصمیم‌گیری، و مشارکت کارکنان در فرایند‌ها باعث افزایش تاب‌آوری و کاهش فرسودگی می‌شود (۹).
۴. فروپاشی ساختاری: اقتصاد ایران بعد از جنگ ۱۲ روزه
اقتصاد ایران سال‌ها با مشکلات ساختاری، تحریم‌ها، تورم، و نوسانات سیاسی دست‌وپنجه نرم می‌کرد (۱۰). درست مانند خستگی مصالح، این فشار‌ها ظاهراً کوچک، اما مستمر، پایه‌های اقتصادی کشور را ضعیف کرده بودند. پس از وقوع جنگ ۱۲ روزه، با اینکه شدت جنگ محدود بود، بسیاری از کسب‌وکار‌ها نتوانستند دوام بیاورند و دچار فروپاشی شدند (۱۱). این نشانه‌ای بود از کاهش شدید تاب‌آوری اقتصادی که پیش‌تر به‌دلیل خستگی ساختاری شکل گرفته بود (۱۲).
۵. شباهت‌های مفهومی
چه در سطح مصالح مهندسی، چه در عملکرد سازمانی، و چه در زندگی انسانی، شکست نهایی معمولاً نتیجه فشار‌های بزرگ نیست، بلکه نتیجه فرسایش تدریجی است. انسان‌ها، درست مانند سازمان‌ها یا پل‌ها، اگر نتوانند در برابر فشار‌های ظاهراً کوچک ولی مستمر، بازیابی شوند، در نهایت فرو می‌ریزند.
۶. راهکار‌هایی برای پیشگیری از خستگی و افزایش تاب‌آوری
برای افراد:
• مراقبت از سلامت روان از طریق خواب کافی، مرزگذاری در کار، و گفت‌و‌گو با دوستان یا مشاور
• یادگیری مهارت‌هایی مانند ذهن‌آگاهی، تنظیم هیجان و انعطاف‌پذیری شناختی
• جست‌وجوی معنا در کار و زندگی
برای سازمان‌ها:
• ایجاد ساختار مشارکتی برای تصمیم‌گیری
• کاهش تغییرات بی‌هدف و تکراری
• ایجاد سیستم‌های پشتیبانی روان‌شناختی و اجتماعی برای کارکنان
• طراحی محیط کار با فرصت‌های واقعی برای بازسازی روانی
۷. نتیجه‌گیری
همه‌چیز، از پل‌ها و ساختمان‌ها گرفته تا سازمان‌ها و انسان‌ها، نیازمند بازسازی و تنفس هستند. بدون فرصت بازیابی، فشار‌های کوچک به مرور تبدیل به بحرانی بزرگ می‌شوند. تاب‌آوری نه فقط یک ویژگی روانی، بلکه یک ضرورت حیاتی برای بقا و رشد در دنیای پرتنش امروز است. تجربه اقتصاد ایران، خستگی سازمان‌ها و فروپاشی انسانی کارکنان همه به ما یادآوری می‌کنند که باید جدی‌تر به این مفهوم نگاه کنیم.
دکتر داود محمدی مدرس و مشاور کسب و کار
منابع
• Wikipedia (۲۰۲۴). De la Concorde overpass collapse.
• Wikipedia (۲۰۲۵). Change fatigue.
• Turner, D. -M. (۲۰۰۱). Change Fatigue: Is Your Organization Too Tired to Change?, Harvard Business School.
• CCL (۲۰۲۲). Change Is Inevitable – But Change Fatigue Doesn’t Have To Be.
• Britt, T.W. et al. (۲۰۱۶). Employee Resilience and Burnout. Industrial and Organizational Psychology, ۹ (۲).
• Tanaka, Y. et al. (۲۰۲۴). The effect of perceived organizational support and ego-resilience on job burnout, BMC Nursing.
• Kim, H. and Lee, S.Y. (۲۰۱۹). The impact of perceived organizational support and resilience on organizational fatigue. Journal of Affective Disorders.
• Frontiers in Psychology (۲۰۲۱). Resilience Training Programs in Organizational Contexts: A Scoping Review.
• Duchek, S. (۲۰۲۰). Organizational resilience: A capability-based conceptualization, Business Research.
• AP News (۲۰۲۴). A battered Iran faces an uncertain future after its grinding war with Israel.
• Stimson Center (۲۰۲۴). Iran's Economy Keeps Declining Amid Political Uncertainty and Popular Discontent.
• NCR-Iran (۲۰۲۵). The ۱۲-Day War Didn’t Break Iran’s Economy – It Exposed the Collapse Already Underway.
