پس از تحمیل جنگ ۱۲روزه به ایران از سوی رژیم صهیونیستی و ایالات‌متحده، اهمیت حفظ و امنیت مرز‌های کشور برای ایرانیان بیش از پیش ملموس شده است. مرز‌های یک کشور شامل مرز‌های زمینی، هوایی و در صورت دسترسی به آب‌های آزاد، مرز دریایی یا آبی خواهد بود. تعیین مرز زمینی به نسبت مرز دریایی و هوایی از راهکار‌ها و قوانین منسجم‌تر بین‌المللی پیروی می‌کند، اما در مورد محدوده مرز‌های دریایی و هوایی وحدت نظر جامع و کاملی در حقوق بین‌الملل وجود ندارد.
دیدارنیوز-مهدی یزدان‌پرست* : اهمیت حفظ مرز‌های یک کشور بر همگان هویداست. یک دولت – کشور متشکل از سه عنصر اصلی وحدت سرزمینی (محدوده مرزی)، قدرت سیاسی (حکومت/حاکمیت) و جمعیت متمرکز تحت حاکمیت سیاسی (شهروندان) است. پس از تحمیل جنگ ۱۲روزه به ایران از سوی رژیم صهیونیستی و ایالات‌متحده، اهمیت حفظ و امنیت مرز‌های کشور برای ایرانیان بیش از پیش ملموس شده است. مرز‌های یک کشور شامل مرز‌های زمینی، هوایی و در صورت دسترسی به آب‌های آزاد، مرز دریایی یا آبی خواهد بود. تعیین مرز زمینی به نسبت مرز دریایی و هوایی از راهکار‌ها و قوانین منسجم‌تر بین‌المللی پیروی می‌کند، اما در مورد محدوده مرز‌های دریایی و هوایی وحدت نظر جامع و کاملی در حقوق بین‌الملل وجود ندارد.
به صورت کلی و در برداشت نخست از مرز هوایی، مطابق با پهنه جغرافیایی یک کشور روی زمین، آسمان آن تا هرچه که بالا رود جزئی از مرز هوایی محسوب می‌شود، اما در دکترین‌ها و همچنین کنوانسیون‌های مختلف و قاعده‌گذاری‌های سازمان‌های مستقل حدودی برای این مرز‌ها معین شده که از ۳۰ تا ۱۵۰کیلومتر به صورت عمودی متغیر است.
به عنوان مثال آمریکا، خط بین جو و فضا یعنی ارتفاع مرز هوایی را ۸۰کیلومتر تعیین کرده ولی فدراسیون بین‌المللی هوانوردی این خط جدا‌کننده فرضی را ۱۰۰کیلومتر معین کرده و بالطبع بحث فضا و فضانوردی و ماهواره‌ها از قواعد دیگری که در محدوده مرز هوایی نمی‌گنجند پیروی می‌کند. اهمیت تعیین این خط، موضوع مالکیت هوایی است. مالکیت هوایی علاوه‌بر بهره‌های ترانزیتی، تعیین‌کننده حریم امنیت هوایی یک کشور است و محدودیت‌های پروازی برای دیگر کشور‌ها اعم از پرواز‌های مسافربری، لجستیک و نظامی را بر آسمان یک کشور ایجاد کرده و اجازه استفاده از آتش (پدافند هوایی) جهت سرنگونی هر پرواز بدون مجوز در این محدوده را مشروع می‌کند. امروزه بالاترین ارتفاع پروازی هواپیما‌های جنگی کمتر از ۳۲کیلومتر ثبت شده، اما موضوع پرتابه‌ها و موشک‌های بالستیک که از جو زمین خارج شده و تا ارتفاع ۱۰۰ کیلومتر اوج گرفته و سپس به سوی مقصد جهت اصابت رهسپار می‌شود نیز مطرح است.
در همین رابطه حال که جنگ آشکار ایران با رژیم صهیونیستی و ایالات‌متحده آمریکا موقتا در حالت آتش‌بس است، توجه به امنیت هوایی که آسیب‌پذیری آن در ایران متاسفانه آشکار بوده و نیاز به توضیح بیشتر ندارد باید به طور جدی مورد بررسی و ترمیم واقع شود.
امروز قطعا اولویت نظامی و راهبردی ایران در سطح منطقه‌ای، جهانی و در کنار موضوع هسته‌ای و هلال مقاومت و امثالهم، موضوع حفظ آسمان ایران و قدرت پدافند هوایی است چراکه بدون آن هرچه بکاریم، حتی اگر ریشه و ساقه و میوه آن مناسب باشد، آفتی جدی آن را تهدید می‌کند.
در همین راستا بایسته بود تا جمهوری اسلامی ایران در زمان تعریف عمق استراتژیک خود به امکان دفاع موثرتر از مرکز هلال مقاومت یعنی ایران می‌اندیشید و امکانات پدافندی برای محافظت از آسمان ایران را نیز به بهترین وجه مهیا می‌کرد تا این امر بدل به چشم اسفندیاری نمی‌شد که دشمن بتواند از آنجا به جمهوری اسلامی ایران ضربه وارد کند. البته گرچه ضربه‌های کاری و کافی موشکی ایران بر پیکر رژیم صهیونیستی فراتر از حد انتظار بوده، اما در اینجا امر دفاع از حریم هوایی مطرح است و باید دانست که تضمین بقا، امنیت، رشد و توسعه ایران از مسیر امنیت آسمان آن می‌گذرد.
هر چند این روز‌ها تحدید و تهدید مرز‌های آبی و زمینی ایران از طریق تسلط احتمالی آذربایجان-ترکیه بر دالان زنگزو، سهم ایران از دریای مازندران، جزایر سه‌گانه و میدان‌های نفتی و گازی خلیج‌فارس و امثالهم نیز مطرح است و نباید از آنها غافل شد، اما در این برهه اهمیت آسمان ایران مهم‌ترین مساله است. از این رو شایسته است ضمن توجه حاکمیت به مفهوم امر ملی و قدرت بی‌جایگزین مردمی در دفاع از مرز و بوم و لزوم ترمیم شکاف‌های موجود بین شهروند و حکمران و همچنین لزوم مبارزه با نفوذ اطلاعاتی- امنیتی در سطوح بالا، ضرورت سرمایه‌گذاری جدی در حوزه پدافند هوایی و امنیت هوایی و تسریع در ترمیم و ارتقای آن که رگ حیات ما خواهد بود به شکل جدی مورد توجه قرار گیرد./ جهان صنعت
*پژوهشگر حقوق اساسی و حکمرانی
