جایگاه اسرائیل در رویکرد جدید آمریکا به خاورمیانه

دیدارنیوز-سید حسین موسوی*: معاون رئیس جمهور آمریکا جی. دی. ونس در سخنرانی مراسم فارغ التحصیلی نیروی دریایی آمریکا از رویکرد جدید آمریکا سخن گفت و تلاش کرد عصر ترامپ را متفاوت از دوره‌های قبلی روسای جمهور آمریکا توصیف کند، او می‌گوید آمریکا اکنون بر اساس منافع ملی خود عمل می‌کند و از جنگ‌های با پایان باز دوری می‌ورزد، او می‌گوید «در سفر اخیر ترامپ به کشور‌های عربستان، قطر و امارات متحده عربی بیشتر تیتر‌های خبری بر تریلیون‌ها دلار سرمایه گذاری جدید متمرکز بود که البته نکته بسیار مهمی است، اما به نظر من مهمترین بخش این سفر، نشان دهنده پایان رویکردی بود که چندین دهه در سیاست خارجی ایالات متحده دنبال می‌شد. وی افزود این سیاست نوعی انحراف از اصول بنیان گذاران این کشور بود، زیرا ما سال‌ها سیاستی را دنبال کردیم که در آن دفاع ملی و حفظ اتحاد‌ها صرف ملت سازی و دخالت در امور داخلی کشور‌هایی شد که حتی ارتباط چندانی با منافع بنیادین آمریکا نداشتند». او می‌افزاید آمریکا با تهدیدات جدی از سوی چین، روسیه و دیگر کشور‌ها روبروست و باید برتری فناورانه خود را حفظ کند. ونس همچنین خاطر نشان کرد «ساختن چند دمکراسی در خاورمیانه چقدر می‌تواند سخت و یا تقریبا غیر ممکن و به طرز باورنکردنی پر هزینه باشد» او برای نمونه به ماجرای انصارالله اشاره کرده می‌گوید به کارگیری هدفمند نیروی نظامی علیه انصارالله در پایان یک دوره کوتاه مدت نتیجه داد و به یک آتش بس منجر شد که در طی آن انصار الله حملات خود علیه کشتی‌های آمریکایی را متوقف کردند.

از آنجا که رویکرد جدید دولت آمریکا عمدتا در سخنان ونس و نیز شخص ترامپ منعکس می‌شود، نقل این سخنان و پرداختن به آن حائز اهمیت است. افزون بر این سخنان، از رفتار‌های اخیر دولتمردان آمریکا به ویژه در مسائل خاورمیانه و نیز اسرائیل می‌توان این برداشت را داشت که شاید برای نخستین بار اسرائیل دیگر اولویت اصلی سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه به شمار نمی‌آید و به عبارت بهتر دولت ترامپ در شرایط کنونی قصد ندارد صرفا از دریچه منافع اسرائیل به منطقه خاورمیانه نگاه کند، و با وجود آنکه همچنان متعهد به دفاع از امنیت اسرائیل به عنوان متحد راهبردی است، اما در سطح مصالح و منافع راهبردی اقتصادی رویکرد متفاوتی را در پیش گرفته است.

تعدادی از صاحب نظران این امر را نتیجه نارضایتی ترامپ از بنیامین نتانیاهو می‌دانند و بیشتر اختلاف نظر‌های موجود بین آمریکا و اسرائیل را در شخصیت متفاوت این دو نفر جست‌و‌جو می‌کنند و برخی همچنان باور دارند که اختلاف نظر‌ها چندان جدی نیست و طرفین در عمق راهبردی منافع مشترکی را در خاورمیانه دنبال می‌کنند و نوعی تقسیم کار صورت گرفته است، اما به نظر می‌رسد دور زدن مکرر نتانیاهو توسط ترامپ در پرونده‌های مختلف منطقه نظیر مذاکرات با ایران، سپردن امر سوریه به ترکیه، عربستان و قطر، گفت‌و‌گو‌های مستقیم با حماس و نیز توافق با گروه انصار الله یمن و نظایر آن بسیار فراتر از اختلافات شخصی است.

به نظر می‌رسد که در اغلب این پرونده‌ها گویا نظرات نتانیاهو نایده گرفته شده است. برای مثال در توافق با انصار الله الزامی به توقف حملات حوثی‌ها علیه اهداف اسرائیلی نشد و یا در مذاکرات مستقیم با حماس آمریکا متعهد شد که در برابر آزادی یک زندانی دو تابعیتی آمریکایی – اسرائیلی کمک‌های بشر دوستانه را به غزه ارسال کند. این اقدامات که ظاهرا با مخالفت شدید اسرائیل هم همراه بوده، این فرضیه را قوت می‌بخشد که روابط راهبردی آمریکا و اسرائیل تا حدودی متزلزل شده است.

سفر اخیر دونالد ترامپ به سه کشور منطقه خلیج فارس و عقد قرارداد تسلیحات راهبردی با عربستان که پیش‌تر از آن آمریکا امضای چنین قرارداد‌هایی را موکول به عادی سازی روابط عربستان و اسرائیل می‌کرد، نشانه دیگری از ترجیح منافع ملی آمریکا بر منافع اسرائیل است. به عبارتی به رغم آنکه مقامات آمریکایی و اسرائیلی از داشتن نگاه مشترک بر سر همه مسایل صحبت می‌کنند و نخست وزیر اسرائیل و رئیس جمهور آمریکا یکدیگر را دوستان نزدیک و صمیمی قلمداد می‌کنند، اما دیده می‌شود که رویکرد «آمریکا» در اولویت گذاری دیپلماسی خاورمیانه‌ای، دونالد ترامپ اسرائیل را به پایین جدول فرستاده است. توجه به چنین نشانه‌ای نشان دهنده اختلافات در رویکرد‌ها و راه حل‌ها است و به نظر می‌رسد ترامپ تلاش دارد نشان دهد که مستقل از رابطه با رژیم اسرائیل تصمیم می‌گیرد، منافع آمریکا را ترجیح میدهد و نیز رهبری رابطه آمریکا و اسرائیل در دستان اوست، نه نخست وزیر اسرائیل و بنابراین نشان می‌دهد که در این فرایند نیز به قابلیت‌های فردی خود در مذاکره و کسب امتیاز با دیگران متکی است تا همراهی با اسرائیل. تکرار این اقدامات نگرانی‌های شخصی نتانیاهو را برانگیخته است و شگفت آن که به جای همراهی، نتانیاهو راه مقابله با رویکرد خاورمیانه‌ای آمریکا را به شیوه رادیکال در پیش گرفته است. او با اتخاذ یک مسیر جایگزین از طریق تشدید فشار‌ها برای گسترش شهرک سازی در کرانه باختری و نیز حملات وحشیانه روزانه به غزه و نیز اقدام علیه لبنان، سوریه و انصارالله یمن و تهدید ایران به حمله نظامی، به صورت غیر مستقیم این پیام را به ترامپ پیام می‌رساند که اوست که صحنه را در میدان مدیریت می‌کند، همچنین با تکرار اظهارات خود در خصوص جمهوری اسلامی ایران و کوبیدن بر طبل جنگ تلاش می‌کند محیط خاورمیانه را همچنان متشنج نگاه دارد.

البته هنوز روشن نیست سیاست‌های تقابلی نتانیاهو در منطقه با رویکرد دولت ترامپ تا چه میزان توسط لابی صهیونیستی در آمریکا مورد حمایت قرار می‌گیرد، اما پیام‌هایی ارسالی توسط رئیس سابق اف. بی. آی برای ترامپ با رمز ۸۶۴۷ که به معنای حذف چهل و هفتمین رئیس جمهور آمریکا تعبیر شد، نشان داد که رویکرد مستقل ترامپ در ترجیح دادن منافع ملی آمریکا بر اسرائیل از سوی برخی محافل در آمریکا چندان قابل تحمل نیست، امری که ترامپ آن را نشانه‌ای برای ترور خود تلقی کرد.

جالب آن است که حتی راست گرایان یهودی دولت ترامپ نیز سیاست‌های نتانیاهو را به زیر سوال برده‌اند، استیو ویتکاف فرستاده ویژه آمریکا به خاورمیانه در ۱۱ مه ۲۰۲۵ در جمع خانواده گروگان‌های اسرائیلی اظهار داشت با رویکرد اسرائیل در قبال جنگ در نوار غزه موافق نیست و معتقد است اسرائیل با توجه به منافع خاص خود بی جهت جنگ را طولانی می‌کند، در حالی که رسیدن به آتش بس جدید و آزادی گروگان‌ها می‌تواند گام درست بعدی باشد خانواده‌های گروگان‌ها توضیح دادند که درگذشته چنین انتقادی از سیاست اسرائیل را از ویتکاف نشنیده بودند.

به نظرمی رسد، توافق با کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس و نیز دیگر کشور‌های عربی نظیر سوریه و لبنان از اهداف مهم ترامپ در خاورمیانه است که البته با تداوم حضور نتانیاهو در قدرت، امکان تحقق به توافق ابراهیم را به تاخیر خواهد افکند؛ بنابراین عادی سازی روابط عربستان با اسرائیل در شرایط کنونی و با وجود سیاست‌های نتانیاهو عملی به نظر نمی‌رسد اگر چه داده‌های کنونی در شرایط موجود همچنان مانع از تحقق توافق ابراهیم است، اما شاید ترامپ تصمیم گرفته است که حتی بدون اسرائیل و با نزدیک شدن به سایر طرف‌ها در خاورمیانه از جمله سوریه، ترکیه، لبنان و نیز چراغ سبز برای عادی سازی روابط عربستان و سایر کشور‌های عربی با ایران، آرایش جدیدی را در خاورمیانه محقق سازد، در چارچوب چنین تصویری است که به نظر می‌رسد نتانیاهو در سمت مخالف سیاست‌های ترامپ در منطقه ایستاده است.

ترامپ قبلا در جریان عادی سازی روابط کشور‌های عربی و اسلامی و به ویژه عربستان سعودی با اسرائیل که هدف اصلی توافق ابراهیم بود، ارائه تضمین‌های دفاعی و امنیتی به ریاض را مشروط به پذیرش اسرائیل کرده بود، اما اخیرا او در اظهاراتی کم سابقه این هدف را کم اهمیت جلوه داد و ابراز امیدواری کرد که سرانجام روزی می‌رسد که سعودی‌ها توافق ابراهیم را امضا کنند. او افزود البته درک می‌کند که شرایط کنونی چنین امری را غیر قابل اجرا می‌داند و لذا این موضوع به زمان مناسب موکول خواهد شد، او حتی یکبار هم در این اظهارات خود نامی از اسرائیل نبرد.

در هر حال ترامپ تلاش می‌کند که با جذب عربستان، قطر و امارات و دیگر کشور‌ها نفوذ ژتوپلتیک و ژئو اکونومیک آمریکا را تا حدودی با دور کردن چین محقق سازد، اگر چه بعید به نظر می‌رسد که بتواند روابط چین با کشور‌های عربی را در حوزه‌های اقتصادی، انرژی، سرمایه گذاری و تجارت و خدمات لجستیک، هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین متوقف کند. در عین حال می‌داند در مورد آنچه که به مساله امنیت و دفاع باز می‌گردد، چین نخواهد توانست از خطوط قرمز آمریکا عبور کند.

«فراس موداد» تحلیل گر ریسک‌های ژئوپلتیک می‌گوید: آمریکایی‌ها هر چه را که لازم باشد انجام می‌دهند تا کشور‌های اسلامی دارای منابع انرژی و نیز نیروی نظامی قدرتمند به منظومه چین نپیوندند، حتی اگر این مساله به زیان اسرائیل تمام شود. لازم به ذکر است ترامپ نفوذ بسیار قدرتمند لابی صهیونیستی در امور داخلی و خارجی آمریکا را نادیده نمی‌گیرد و شاید هم اخراج و به مرخصی فرستادن کارکنان مراکز حساس در رده نظامی و امنیتی در آمریکا از جمله برکناری بیش از ۱۰۰ تن از کارمندان شورای امنیت ملی کاخ سفید (NSC) در همین اواخر در راستای تدابیر پاکسازی مخالفان رویکرد (MAGA) یا (بار دیگر آمریکا را بزرگ کن) باشد.

در هر حال رویکرد «نخست آمریکا» در دولت ترامپ از یکسو و افراطی گری سرسختانه اسرائیل در خاورمیانه از سوی دیگر شرایط پیچیده‌ای را ایجاد کرده است، که در چارچوب آن به نظر نمی‌رسد اتحاد آمریکا و اسرائیل در حال فروپاشی باشد، اما به احتمال بسیار با باز تعریف جدیدی مواجه خواهد بود و در عین حال گرچه به نظر نمی‌رسد اسرائیل دیگر تنها سنگ بنای سیاست واشنگتن نسبت به منطقه باشد، این احتمال وجود دارد درک درست این شرایط فرصت تازه‌ای را برای رویکرد جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه فراهم کند. از جمله افزون بر افزایش قدرت چانه زنی در مذاکرات غیر مستقیم با آمریکا، می‌تواند فرصت‌های جدیدی را برای همکاری‌های گسترده‌تر منطقه‌ای فراهم آورد./پرتال مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه

* رئیس مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه