نشریه آمریکایی واشنگتن‌پست در گزارش تحلیلی با بررسی بیش از ۹۰ ویدیو از انفجار مهیب بندر رجایی و گفت‌و‌گو با کارشناسان و شاهدان، به بازسازی چگونگی وقوع این حادثه پرداخت.
دیدارنیوز: بنابر ادعای این گزارش، وقوع آتش‌سوزی در مواد شیمیایی که عمدتا به عنوان ترکیبات تولید سوخت موشک استفاده می‌شوند، دلیل اصلی این انفجار بود.
بنابر اعلام مقامات ایرانی، انفجار مهیب بندر رجایی در جنوب ایران که روز شنبه رخ داد، دست‌کم ۷۰ کشته و بیش از هزار زخمی برجای گذاشت.
به گزارش واشنگتن پست، تصاویر دوربین مداربسته محل انفجار که روز سه‌شنبه برای نخستین‌بار در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، نشان می‌دهد که در عرض چند ثانیه پس از ورود و خروج یک لیفتراک به داخل یک کانتینر در این بندر، شعله‌هایی از داخل آن زبانه می‌کشد و سپس با گسترش دود، آتش به سرعت پخش می‌شود. حدود ۹۰ ثانیه بعد، انفجار بزرگ به وقوع می‌پیوندد.
گرت کالت، سرتیپ بازنشسته ارتش بریتانیا که متخصص خنثی‌کردن بمب‌ها در عملیات تروریستی و دارای دکترای مهندسی مواد منفجره است، گفت که بنابر این ویدیو به نظر می‌رسد درون کانتینر یک ماده «اکسید کننده» به صورت فشرده ذخیره شده است. اکسید کننده‌ها مواد خطرناکی هستند که به‌راحتی واکنش نشان داده و اکسیژن مورد نیاز برای ادامه آتش‌سوزی را در خود دارند.
محمد جمالیان، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی و عضو هیات اعزامی رئیس مجلس به بندرعباس در روز‌های نخست پس از این حادثه اعلام کرده بود که «دلایل وقوع حادثه، فقط یک سهل‌انگاری و عدم‌اظهار بود که از سوی یک شرکت انجام شده بود. متاسفانه شرکتی که کانتینرها را وارد کرده بود، مواد شیمیایی را به عنوان مواد کم‌خطر اظهار کرده بود که نتیجه آن این حادثه شده است.»
جمالیان گفته بود: «ما فیلم‌های حادثه را بازبینی کردیم متاسفانه، چون راننده لیفتراک هم فکر می‌کرد این ماده کم خطر است، بدون احتیاط این کیسه‌ها را جابجا کرد که جرقه ایجاد شد و منجر به انفجار شد. از مصدومان هم که شاهد بودند، پرسیدیم دقیقا به همین موضوع اشاره کردند.»
به گزارش واشنگتن پست به نقل از چهار کارشناس که به درخواست این روزنامه آمریکایی ویدیو‌های این انفجار را بررسی کردند، این حادثه احتملا ناشی از واکنش شیمیایی شدید و در پی آن آتش‌سوزی و انفجار بوده است.
بنابر این گزارش، رنگ دود انفجار حاکی از وجود ترکیبات نیتراتی یا پرکلرات است. به گفته سه کارشناس، پرکلرات‌ها و برخی نیترات‌ها ممکن است در سوخت موشک کاربرد داشته باشند، اما در مقادیر زیادی در مصارف کشاورزی مانند کود نیز استفاده می‌شوند. این مواد در شرایط خشک، متراکم و گرم (مثل داخل کانتینرها) به سرعت می‌سوزند.
آغاز آتش‌سوزی
بنابر تصاویر و گزارش‌های منتشر شده، آتش‌سوزی در «پایانه سینا» بندر رجایی حدود ساعت ۱۲:۰۴ ظهر شنبه آغاز شد. دود زردرنگ در ابتدا به نارنجی و سپس به خاکستری تبدیل می‌شود و حدود یک دقیقه بعد آتش گسترده‌تر می‌شود.
به گفته یک کارشناس آمریکایی مواد منفجره، به نظر می‌رسد دود اولیه حاصل از اشتعال یک ماده نیترات است. او افزود که هیچ‌کدام از مواد پرکلرات به تنهایی نمی‌توانند به این اندازه دود نارنجی رنگ تولید کنند، اما چنین موادی ممکن است در انفجار مهیب نقش ایفا کرده باشند.
جورج هربرت، استاد موسسه مطالعات بین‌المللی مونتری که تحقیقاتش متمرکز بر دفاع موشکی است، گفت: «شعله‌های بسیار روشن که از سفید به زرد تبدیل می‌شوند و همچنین دود قرمز رنگ می‌توانند نشانه وجود پرکلرات سدیم باشند. با این حال وجود پرکلرات آمونیوم نیز محتمل است.»
به گفته کالت، پرکلرات‌ها عمدتا در ساخت مهمات به ویژه سوخت ترکیبی موشک‌ها و تولید مواد منفجره برای عملیات معدن و ساخت‌وساز به کار می‌روند. آنها همچنین در حجم بسیار زیاد برای تولید کود استفاده می‌شوند.
فابین هینز، پژوهشگر ارشد موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک و تحلیلگر مسائل دفاعی و نظامی گفت که ایران توان تولید داخلی پرکلرات سدیم را دارد، با این حال این ماده را وارد هم می‌کند.
هینز افزود که پرکلرات سدیم معمولا درون کیسه‌های پلاستیکی ضخیم یا بشکه‌های پلاستیکی یا فلزی با آستر پلاستیکی در کانتینر قرار می‌گیرند.
به گزارش واشنگتن‌پست بر اساس داده‌های گمرک، مواد شیمیایی قابل اشتعال از جمله کود نیتراتی به‌طور مرتب از این بندر عبور می‌کنند. به گفته کالت، برخی از این مواد می‌توانند منفجر شوند و دودی با همین رنگ‌ها تولید کنند.
پیش‌تر نیویورک‌تایمز در گزارشی به نقل از یک منبع مرتبط با سپاه پاسداران اعلام کرد که ماده منفجر شده در بندر رجایی «پرکلرات سدیم»، یکی از ترکیبات اصلی سوخت جامد موشک بوده است.
فایننشال تایمز در ماه ژانویه طی گزارشی اعلام کرده بود که این ماده شیمیایی توسط دو کشتی از چین به ایران ارسال شده و قرار بود برای تجدید ذخایر موشکی ایران که در پی حملات به اسرائیل کاهش یافته بود، مورد استفاده قرار گیرد.
شرکت امنیت دریایی بریتانیایی «امبری» نیز اعلام کرد که به شواهدی دست یافته است که نشان می‌دهد انفجار به دلیل نگهداری نادرست «پرکلرات سدیم» در بندر رجایی رخ داده است.
این شرکت اعلام کرد: «گزارش‌ها حاکی از آن است که این آتش‌سوزی بر اثر حمل نادرست محموله‌ای از سوخت جامد رخ داده که برای استفاده در موشک‌های بالستیک ایران در نظر گرفته شده بود.»
موج انفجار و ستون‌های دود
بندر رجایی در فاصله ۲۳ کیلومتری بندرعباس واقع است. با این حال بنابر گزارش‌ها، موج انفجار مهیب روز شنبه در بندرعباس احساس شده است.
بهار که در هنگام انفجار در خانه‌اش در منطقه «صمدو» بندرعباس بود، گفت که احساس کرد زمین زیر پایش لرزید.
بهار گفت: «تمام بدنم می‌لرزید. وحشتناک بود. نمی‌دانستم به کدام عضو خانواده‌ام زنگ بزنم.»
برادر بهار به عنوان مهندس در یکی از شرکت‌های حاضر در بندر رجایی فعالیت می‌کند. او وقتی که پس از انفجار از دفترش خارج شد، گفت که فکر کرده جنگ شده است.
ویدیو‌های منتشر شده از محل پس از انفجار نشان می‌دهد که تعداد بسیاری زخمی شده‌اند. در فاصله ۴۰۰ متری از انفجار، پنجره‌ها شکستند و ساختمان‌ها فرو ریختند. همچنین این ویدیو‌ها، ستون‌های دود قرمز تیره و خاکستری را از محل اولیه انفجار نشان می‌دهند.
کالت با اشاره به انفجار کارخانه مواد شیمیایی PEPCON در نوادا در سال ۱۹۸۸، و وجود پرکلرات آمونیوم در آن که دود قرمز مشابهی داشت، گفت که دود خاکستری تیره عمدتا متشکل از آوار بود، درحالی‌که ته‌مایه قرمز نشانه‌ای از وجود ترکیبات پرکلرات یا نیترات است.
او با این حال تاکید کرد که تشخیص دقیق ماده منفجره تنها با رنگ دود امکان‌پذیر نیست.
خسارات گسترده
تصاویر ماهواره‌ای با فروکش کردن دود، دو گودال به قطر ۳۲ و ۲۵ متر را در محل حادثه نمایش می‌دهند. کالت گفت، بزرگی و نزدیکی این دو گودال حاکی از آن است که دست‌کم دو کانتینر دچار آتش‌سوزی و انفجار پی‌در‌پی شده است.
به گزارش واشنگتن‌پست بنابر بر‌آورد کارشناسان، قدرت ترکیبی انفجار‌ها معادل ۵۰ تن تی‌ان‌تی بوده است. به گفته کالت، تجزیه و تحلیل گودال‌ها به عوامل مختلفی از جمله عمق و نوع خاک بستگی دارد و حاشیه خطا تا ۳۰ درصد است.
هادی که در نزدیکی بندرعباس کار می‌کند و یکی از دوستانش را در انفجار از دست داده است، گفت که جراحات بسیاری از مجروحان حادثه وخیم است و بسیاری دچار قطع عضو شدند یا همچنان در کما هستند.
همچنین بنابر گزارش‌ها، شناسایی بسیاری از قربانیان امکان پذیر نبوده و برای تشخیص هویت آنها آزمایش دی‌ان‌ای انجام شده است.
به کارگران محدوده بندر رجای گفته شده سر کار خود بازگردند، با این حال به گفته هادی، مردم هنوز واهمه دارند.
هادی گفت: «ما نگران هوایی هستیم که تنفس می‌کنند. مردم شوکه هستند. اوضاع أصلا خوب نیست، ولی امدادگران نهایت تلاش خود را می‌کنند.»
