سازمان‌های مردم نهاد از ارتقای سلامت تا توانمندسازی زنان روستایی

دیدارنیوزـ گروه اجتماعی: تصور عموم از خیریه ها یا سازمان های مردم نهاد این است که در روزهای پایانی سال یا آغاز سال تحصیلی بسته‌های کمکی را بین خانواده های نیازمند و استان های محروم توزیع کنند اما چند سالی است که این سازمان های مردم نهاد تلاش می‌کنند به جای ماهی دادن، ماهیگیری یاد دهند؛ یعنی اینکه تلاش می کنند به افرادی که توانایی و استعداد و علاقه دارند آموزش دهند. 

یکی از حوزه هایی که این سازمان های مردم نهاد به آن ورود کرده اند و موفق هم بودند حوزه سلامت است که نمود عینی آن در دوران کرونا بود که آنها توانستند در کنار کادر درمان و حتی وزارت بهداشت قرار گیرند و با تولید انبوه ماسک و الکل جان مردم را نجات دهند، اینها تنها بخشی از فعالیت های رایج این سازمان ها است و آنچه در این گزارش روایت خواهد شد عینی و بر اساس آمار است تا خوانندگان بیش از پیش با نقش این سازمان ها که تا به امروز آنطور که باید به آنها توجه نشده، بیان شود.

یکی از حوزه های مهمی که این سازمان ها به آن ورود کرده اند اعتیاد و کارتن خوابی است، آمارها نشان می دهد بیش از دو میلیون و هشتصد هزار معتاد به مواد مخدر و پنج میلیون معتاد به مصرف مشروبات الکلی در کشور، آماری قابل‌ملاحظه است. همچنین تعداد کودکان بدسرپرست و رشد جرایم کودکان و افزایش آمار زنان خودسرپرست نیز قابل‌تأمل است. آمار زنان خودسرپرست در طول پنج سال گذشته رشد ۱۰۰ درصدی داشته و سه میلیون زن بی‌سرپرست وجود دارد.

همچنین جالب است بدانید که در زمینه اعتیاد سالانه بیش از ۸۰ درصد برنامه‌های کاهش آسیب و درمان در کشور توسط ۲ هزار و ۲۷۱ سازمان غیردولتی فعال در این زمینه انجام می‌شود که ۳۷ درصد در برنامه‌های پیشگیری، ۵۶ درصد در درمان و ۷ درصد در کاهش آسیب‌ها نقش دارند. طبق آخرین آمار، تقریباً ۱۰۰ سازمان غیردولتی به‌طور خاص برای کمک به حل چالش‌های رو به رشد معتادان در حال کار هستند.

سازمان‏‌های مردم‏ نهاد در حیطه فعالیت زنان به ‏عنوان سازمان‏‌های غیررسمی در هر نظام اجتماعی با هدف جلب مشارکت زنان در تعیین سرنوشت خود از طریق توانمندسازی در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، و سیاسی آنان توانسته ‏اند نقش مؤثری ایفا کنند، ولی توانمندسازی با گذشت زمان توسعه می‏ یابد، زیرا یک فرایند است و به‏ تدریج اعضا کنترل بیشتری بر زندگی خود پیدا می ‏کنند.نمونه های زیادی از توانمندسازی زنان سرپرست خانوار در آمارها وجود دارد که بیان تک تک آنها در این مقال نمی گنجد.

امروزه بیشتر کشور‌های پیشرفته برای تداوم رشد و توسعه همه جانبه، مشارکت مردم و نهاد‌های مردمی در امور کشور را در سرلوحه برنامه خود داشته و به عنوان یک ارزش از آن یاد می‌کنند، ارتقاء موفقیت‌ها و اثربخشی در انجام مسئولیت‌ها و ماموریت‌ها توسعه و تقویت سازمان‌های مردم نهاد (N.G.O) امری مهم و قابل اعتناست به گونه‌ای که دخالت دادن آن‌ها در تصمیم گیری‌ها و نحوه انجام امور می‌تواند سازمان‌های دولتی را در رسیدن به اهداف سازمانی یاری کند.

سلامت مسیله‌ای کاملا فرابخشی است. فرهنگ سازی در راستای ارتقاء سلامت و تاکید برای اصلاح روش زندگی از اهداف مهم حوزه سلامت با شناخت جایگاه سلامت و جلب مشارکت مردم و با همکاری سازمان‌های مردم نهاد است. این نهاد‌ها می‌توانند در افزایش سطح سلامت و ارتقای فرهنگ عمومی سلامت نقش ویژه و مهمی داشته باشند.

ویژگی‌های سازمان‌های غیردولتی شامل: نداشتن وابستگی به دولت، برخورداری از شخصیت حقوقی، مدیریت دموکراتیک و مشارکتی، خودگردانی و غیر سیاسی است. از طرفی کار داوطلبانه و بشر دوستانه در ایران تاریخ طولانی دارد چنان که تاریخ باستان ایران شاهد حرکت‌های شکوهمند مردمی برای ارتقا و پیشرفت اجتماعی بوده است و گروه‌های خیریه مردمی همواره نقش اساسی در یاری رساندن  به افراد نیازمند ایفا کرده اند.

سازمان‌های غیردولتی دارای نقاط قوت و نقاط ضعف هستند، درباره چگونگی شکل‌گیری و همکاری سازمان مردم نهاد در ارتقاء سلامت جامعه نیز اشاره شده که در زمینه سلامت مردم و مبارزه با آسیب‌های اجتماعی، به سمن‌ها نیاز داریم که حضوری فعال پیدا کنند. این سازمان‌ها باید با دولت در تعامل باشند. موقعی است که دولت نمی‌خواهد به طور کلی رابطه‌ای با این سازمان‌ها داشته باشد که در این صورت این سازمان‌ها به تنهایی نمی‌توانند در همه زمینه‌ها موفق باشند و نیازمند به رابطه دولت هستند. به عبارت دیگر باید استقلال داشته باشند.

از طرفی به منظور ارتقاء سلامت جامعه ضروری است با آسیب شناسی ساختار و عملکرد این تشکل‌ها، فرصت‌ها و تهدید‌ها و نقاط ضعف و قوت شناسایی، و افق‌های آرمانی و قابل دسترس تبیین شود و در ادامه با یک حرکت نظام‌مند و هدفگرا در ایجاد و گسترش تشکل‌های غیردولتی بومی، ضمن نیازسنجی مشکلات در حوزه سلامت و اولویت بندی آن‌ها و طراحی و ارایه برنامه‌های آموزشی ارتقاء سلامت در سطوح مختلف (فرد، خانواده، جامعه، سازمان ها)، آموزش روش‌ها و اصول خود مراقبتی به مراجعه کنندگان، ارایه برنامه‌های ارتقاء سلامت با تاکید بر آموزش شیوه زندگی سالم در محیط کار و محیط‌های آموزشی (مهدکودک ها، مدارس و دانشگاهها) فرهنگی، ورزشی، اجتماعی، بهداشتی و درمانی.برگزاری همایش‌ها و دوره ها، کارگاه ها، برنامه‌های آموزشی و ارتقاء سلامت.

در دهه‌های اخیر سازمان‌های مردم‌نهاد به عنوان رکن سوم دموکراسی و نماینده جامعه مدنی از اهمیت زیادی برخوردار شده اند اما ایران کماکان از عدم وجود یک قانون جامع برای فعالیت سازمان‌های مردم نهاد رنج برده و ساختارهای خاصی برای جلب مشارکت این سازمان‌ها در فرایند خط‌مشی گذاری وجود ندارد.