رئیس پایش سلامت دانشگاهی کشور می‌گوید در ماه مبارک رمضان، توصیه می‌شود افراد روزه‌دار همانند زمانی که روزه‌دار نیستند، سه وعده غذا بخورند که این وعده‌ها شامل افطار، شام و سحر است، اما در ماه رمضان صرف غذا در دفعات کمتر مثلا ۲ بار در روز نیز اشکالی ندارد و به شرایط جسمی و توانایی فرد بستگی دارد.
دیدارنیوز: با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، باید در نحوه مصرف مواد غذایی دقت کرد تا بهترین شرایط برای روزه‌داری فراهم شود.
ماه مبارک رمضان از امروز (سه‌شنبه) در ایران آغاز شد. دکتر مسعود روشنی رئیس پایش سلامت دانشگاهی کشور به مناسبت فرا رسیدن این ماه مبارک و تلفیق آن با تعطیلات نوروز و آداب مصرفی برخی از مواد خوراکی در این ایام، مطلب زیر را پیرامون نحوه استفاده از مواد غذایی عنوان کرده است:
«در ماه مبارک رمضان نیز مانند همیشه پیروی از برنامه غذایی متنوع و متعادل شامل چهار گروه اصلی غذایی (نان و غلات، میوه‌ها و سبزی‌ها، گوشت و حبوبات و تخم مرغ، شیر و لبنیات) ضروری و لازم‌الاجراست. با رعایــت تـنوع و تعادل در مصرف غذا، نیاز‌های تغذیه‌ای شامل آب، املاح، ویتامین ها، پروتئین و انرژی مورد نیاز بدن تامین می‌شود. توصیه می‌شود افراد روزه‌دار همانند زمانی که روزه‌دار نیستند، سه وعده غذا بخورند که این وعده‌ها شامل افطار، شام و سحر است، اما در ماه مبارک رمضان صرف غذا در دفعات کمتر مثلاً ۲ بار در روز نیز اشکالی ندارد و به شرایط جسمی و توانایی فرد بستگی دارد. بهتر است غذای مصرفی در وعده سحری خصوصیات و ویژگی وعده ناهار را داشته باشد تا از ایجاد گرسنگی در طول روز پیشگیری شود. با توجه به ساعت صرف افطار و تا وعده سحری می‌توان در فاصله افطار تا سحر یک وعده غذایی مثل شام سبک را صرف کرد کــه البته این به وضعیت خود شخص و تمایل او به صرف غذا بستگی دارد.
در هنگام افطار مصرف غذا‌های سبک و مختصر شامل گروه‌های غذایی شیر و لبنیات (مانند شیر و ماست و پنیر)، میوه‌ها و سبزی‌ها، نان و غلات (مانند برنج و نان) توصیه می‌شود.
نکته مهم شستشو کامل و ضد عفونی کردن سبزی مصرفی است که در این دوران باید بیش از پیش به آن توجه کرد. علاوه بر آن مصرف شیر گرم و فرنی و یــا شیر برنج در هنگام افطار مناسب است. استفاده از مواد غذایی آبکی مثل سوپ، آش، حلیم بــدون روغن (حلیم منبع خوبی از مواد نشاسته ای، فیبر، پتاسیم و منیزیوم است) و همچنین مایعات به هنگام افطار و سحر موجب حفظ تعادل آب و املاح فرد روزه‌دار می‌شود.
علاوه بر آن استفاده از سبزی‌ها و میوه‌ها در هنگام افطار و همچنین در فاصله زمانی بین افطار تا سحر به دلیل اینکه منبع خوبی از فیبر هستند و برای دستگاه گوارش بسیار مفید است و مانع بروز یبوست می‌شود، بسیار مناسب است. بر همین اساس توصیه می‌شود در وعده سحری مقدار مناسبی سبزی‌های مختلف (سبزی خوردن) مصــرف شود. سبزی‌ها با دارا بودن مواد مغذی مختلف و آب، علاوه بر تامین ویتامین‌ها و املاح مورد نیاز بدن، از تشنگی فرد در طول روز جلوگیری می‌کنند.
مصرف مواد غذایی شیرین در وعده سحری توصیه نمی‌شود. مصرف مواد غذایی شیرین با تحریک انسولین موجب ورود قند خون به داخل سلول‌ها و در نتیجه کاهش قند خون می‌شوند. به این ترتیب مصرف مـــواد غـــذایی شیرین و حاوی قند‌های ساده مثل شیرینی و شکلات در وعده سحری موجب می‌شود شخص زودتر گرسنه شود. همچنین بهتر است انواع میوه را که حاوی مواد مغذی بسیار مفید برای سلامت بدن است، در وعده افطار و یا در فاصله افطار تا سحر مصرف کرد.
از کربوهیدرات‌های پیچیده همچون غلات از جمله گندم، جو و ...، حبوبات مثل عدس و لوبیا، نان‌های سبوس‌دار و غذا‌های حاوی فیبر مثل سبزی‌ها، حبوبات، غلات، میوه‌های با پوست مخصوصاً سیب، گلابی، آلو و میوه‌های خشک در بین وعده‌های غذایی بیشتر استفاده کنید. این غذا‌ها به آهستگی هضم شده و باعث می‌شوند احساس گرسنگی کمتری کنید.
توصیه می‌شود برای تامین آب مورد نیاز پس از صرف افطار و تا قبل از خواب به تدریج انواع میوه، چای کمرنگ و سایر مایعات به ویژه آب برای جبران کم آبی بدن نوشیده شود.
* هنگام افطار و سحری از مصرف چه مواد غذایی باید اجتناب کنیم؟
یکی از عادات غلط غذایی روزه‌داران این است که به دلیل تشنگی زیاد در هنگام شروع افطار آب سرد، نوشابه و یا ... استفاده می‌کنند. توصیه می‌شود افطار خود را با کمی آب گرم و یا چای آغاز کنند. پس از آن می‌توانند از خرما یا کشمش استفاده کنند، زیرا این دو سبب کنترل اشتها می‌شود و از بیش‌خواری به هنگام افطار ممانعت می‌کند. علاوه بر آن مصرف خرما در ماه مبارک رمضان در تنظیم قند خون بسیار مفید اســـت، لــذا تـــوصیه می‌شود که در وعده افطار حتی‌المقدور ۳ تا ۵ عدد خرما مصرف شود (خرما منبع خوبی از مواد مغذی، قند، فیبر و پتاسیم است). از مصرف بیش از حد خرما نیز مانند سایر شیرینی‌ها پرهیز شود. به طور کلی توصیه می‌شود به جای مصرف انواع شیرینی‌ها مثل زولبیا و بامیه که فقط حاوی انرژی و فاقد مواد مغذی (ویتامین‌ها و املاح) هستند، از مواد غذایی طبیعی شیرین مثل خرما، کشمش و انواع میوه استفاده شود. افراط در مصرف انواع شیرینی به هنگام افطار چاقی و اضافه وزن را به دنبال خواهد داشت. مصرف آب زیاد به هنگام صرف افطار سبب اختلال در هضم مواد غذایی می‌شود. بعد از صرف سحری نیز بســـیاری از همــوطنــان عزیز از بیــــم تشنــــگی در طول روز به مقدار فراوان آب می‌نوشند که کار درستی نیست.
توصیه می‌شود که در وعده‌های سحری و افطار از پرخوری، مصرف غذا‌های چرب و سرخ کردنی و غذا‌های حاوی مقادیر زیاد قند‌های ساده مثل قند و شکر پرهیز شود. از نوشیدن بیش از اندازه چای در وعده سحری اجتناب کنید، چون چای باعث افزایش دفع ادرار و از دست رفتن نمک‌های معدنی می‌شود که بدن شما در طول روز به آن احتیاج دارد.
توصیه می‌شود روزه‌داران عزیز از مصرف تنقلات زیاد در فاصله افطار تا سحر پرهیز کنند. این قبیل مواد دیر هضم هستند و باعث می‌شوند که به هنگام سحر به دلیل پر بودن معده میل به غذا کاهش پیدا کند. همچنین، مصرف مـــواد غذایی سنگین، دیر هضم، پر چرب و سرخ شده به هنگام افطار مناسب نیست. به طور کلی توصیه می‌شود به جای غذا‌های چرب و سرخ شده از غذا‌های آب پز و بخارپز کبابی استفاده شود.
* توصیه خاص برای افراد خاص
کودکان به خصوص آن‌هایی که از نظر جثه کوچک و کم وزن هستند، بهتر است روزه کامل نگیرند و اگر مایل هستند، در برنامه سحر و افطار شرکت کنند، می‌توان آن‌ها را تشویق کرد؛ چون این ایام و گرمی حضور اعضای خانواده به دور سفره سحری و افطاری و محیط سرشار از معنویت آن‌ها را به وجد خواهد آورد و خاطره شیرینی برایشان خواهد بود.
سالمندان اگر روزه می‌گیرند باید مراقبت بیشتری کنند. کاهش میزان آب در بدن سالمندان و کاهش قند خون ممکن است موجب سرگیجه شود و اینگونه سرگیجه‌ها اگر موجب افتادن شود، برای سالمندان خطرآفرین است.
مصرف میوه رنده شده، لبنیات مخصوصاً شیر کم چرب، استفاده از انواع سوپ‌ها و آش‌ها در افطار و سحر و نوشیدن چای کمرنگ برای آنان مفید است و می‌تواند تعادل آب و املاح را برقرار کند.
ورزشکاران ضمن رعایت نکات ارائه شده باید توجه داشته باشند که حرکات ورزشی، تمرین و مسابقات باید به نحوی تنظیم شود تا با زمان افطار حداقل دو ساعت فاصله داشته باشد. همچنین برای انجام مسابقات مهم در ماه مبارک رمضان لازم است با متخصص تغذیه مشورت شود.
روزه در افــراد بــیمار بــا توجه به نوع بیماری متفاوت است. در بعضی از بیماری‌ها افراد می‌توانند با مشاوره با متخصص تغذیه روزه بگیرند و حتی گاهی روزه‌داری برای آنان مفید است، ولی بیماران باید نظر پزشک معالج خود را ملاک اصلی قرار بدهند و بدون مشورت اقدام نکنند، به ویژه افرادی که تحت رژیم‌های خاص درمانی هستند.
* راه‌های مقابله با تشنگی در طول روز
در مواقعی که ماه مبارک رمضان با روزهای بلند مقارن می‌شود، یکی از مشکلات اساسی روزه‌داران بروز تشنگی در طول روز است. محدود کردن مصرف نمک در وعده‌های افطار و سحر در این دوران بسیار مهم و کمک کننده است. دریافت اضافه نمک بدن را مجبور به واکنش نموده و برای دفع این مقدار مازاد نیاز، مقادیر قابل توجه‌ای آب از بدن دفع می‌شود، لذا توصیه می‌شود به غیر از مقدار نمک اندکی که برای طبخ لازم است به غذا اضافه شود، هیچ مقدار اضافه‌تری سر سفره به غذا اضافه نشود. علاوه بر آن مصرف میوه و سبزی کافی می‌تواند در طول روز از بروز تشنگی زودرس جلوگیری کند. بهتراست میوه در فاصله افطار تا سحر و سبزی در هر دو وعده افطار و سحر و علل خصوص سحر مصرف شود.
* برخی از مشکلات رایج در روزه داری
۱- یبوست:
یبوست می‌تواند باعث هموروئید (بواسیر) و سوء هاضمه همراه با احساس پری معده شود.
دلایل: مصرف زیاد غذا‌های تصفیه شده مثل نان‌های تهیه شده از آرد سفید (نان لواش و فانتزی) و کاهش مصرف آب و غذا‌های حاوی فیبر (میوه و سبزی)
درمان: پرهیز از مصرف زیاد غذا‌های تصفیه شده مثل نان سفید، افزایش مصرف آب و استفاده از نان‌های سبوس دار (نان سنگک و جو) و میوه‌ها و سبزی‌ها.
۲- سوء هاضمه و نفخ:
دلایل: مصرف زیاد غذا‌های چرب، سرخ کردنی و ادویه دار، غذا‌هایی مثل تخم مرغ، کلم، عدس، نوشابه‌های قندی گازدار ایجاد نفخ می‌کنند.
درمان: پرهیز از غذا‌های چرب و نوشابه‌های گازدار و مصرف آب به جای آن‌ها
۳- اُفت فشارخون:
تعریق زیاد، ضعف، کاهش انرژی، سرگیجه، رنگ پریدگی و حالت غش که ممکن است هنگام بعداز ظهر در ماه مبارک رمضان اتفاق بیفتد، از علائم افت فشارخون است.
دلایل: مصرف کم مایعات و نمک
درمان: خنک نگه داشتن فرد و افزایش مصرف مایعات و نمک
۴- سردرد:
دلایل: به علت عادت به کافئین و تنباکو و قطع آن، خستگی و عدم استراحت و خواب کافی به علت فعالیت زیاد یا افت فشارخون پدید آید.
درمان: بهتر است از ۱ تا ۲ هفته قبل از ماه مبارک رمضان مصرف مواد حاوی کافئین و تنباکو را کاهش بدهید (نوشیدنی‌ها و چای‌های گیاهی فاقد کافئین جایگزین مناسبی به شمار می‌آیند).
- در طول ماه مبارک رمضان برنامه خود را طوری تنظیم کنید که خواب و استراحت کافی داشته باشید.
- اگر سردرد به علت افت فشارخون بسیار جدی باشد، باید روزه را شکست.
۵- افت قند خون:
ضعف، سرگیجه، خستگی، عدم تمرکز، تعریق، لرزش، کاهش فعالیت و قدرت جسمانی، سردرد، طپش قلب از علائم افت قند خون است.
دلایل (در افراد غیر دیایتی): مصرف زیاد قند‌های ساده در وعده سحر، چون این امر باعث ترشخ زیاد انسولین و افت قند در طول روز می‌شود.
درمان: پرهیز از مصرف غذا‌ها و نوشیدنی‌های حاوی قند‌های ساده
تذکر: دیابتی‌ها برای روزه‌داری باید با پزشک معالج خود و یک متخصص تغذیه مشورت کنند.
۶- گرفتگی عضلات:
دلایل: مصرف ناکافی غذا‌های حاوی کلسیم، منیزیوم و پتاسیم.
درمان: مصرف غذا‌هایی که منبع غنی از مواد فوق هستند، مثل سبزی ها، میوه ها، لبنیات (مثل شیر، ماست، پنیرو کشک)، گوشت و خرما.
۷- زخم معده، سوزش سردل، ورم معده و ...
دلایل: افزایش اسید در معده خالی باعث این عوارض می‌شود. سوزش سردل ابتدا در قسمت فوقانی معده در بالای دنده‌ها شروع شده و تا ناحیه گلو گسترش می‌یابد. غذا‌های ادویه دار، نوشابه‌های گازدار مثل کولا و نیز قهوه این حالت‌ها را بدتر می‌کند. گا‌ها مصرف غذا‌های پرچرب هم می‌تواند سبب بروز این مشکلات شود.
درمان: درمان‌هایی برای کاهش سطح اسیدمعده موجود است
تذکر: افرادی که دچار زخم معده یا ناراحتی‌های گوارشی هستنند، باید جهت روزه‌داری با پزشک معالج خود مشورت کنند.
۸- سنگ کلیه:
ممکن است در افرادی که مایعات کم مصرف می‌کنند اتفاق بیفتند بنابراین توصیه می‌شود که مایعات زیاد مصرف کنند.
۹- درد مفاصل:
دلایل: افزایش فشار در مفصل زانو هنگام نماز مخصوصاً در افراد پیر و افرادی که دچار التهاب مفاصل هستند، باعث درد، تورم و ناراحتی می‌شود.
درمان: کم کردن وزن، چون زانو‌ها قادر به تحمل وزن اضافی نیستند. ورزش و حفظ تناسب اندام باعث کاهش درد می‌شود و باعث می‌شود شما درشرایط بهتری زندگی کنید.
* اهمیت وعده سحری
ماه مبارک رمضان فرصت خوبی برای پالایش سیستم گوارشی و بدنی انسان است و اگر این مهم با علم صورت بگیرد، نتایج شگرفی را در سلامتی رقم خواهد زد.
در این مدت باید از مواد غذایی سلامت محور استفاده کرد تا در این ایام بهترین شرایط برای یک استراحت گوارشی و سلامت وجود داشته باشد.
سحری خوردن را فدای دیر خوابیدن‌تان، نکنید، زیرا سحری خوردن، برکت است و غذای آن مبارک. تَسَحَّروا؛ فَإِنَّ فِی السَّحورِ بَرَکةً. (الکافی: ۴/ ۹۵/ ۳) سحری بخورید، که در سحری، برکت است.
شام، جای سحری را نمی‌گیرد. حتماً وعده سحری را میل کنید، اگرچه فقط چند لقمه باشد. نخوردن سحری باعث تحلیل قوا در طول روز می‌شود. نخوردن سحری، ممکن است اثرات مفید روزه را از بین ببرد، چون باعث تامین نشدن نیاز‌های تغذیه‌ای ضروری روزه‌دار می‌شود و در نتیجه بدن به «سوخت ناقص» چربی‌ها متوسل می‌شود و سوخت ناقص چربی‌ها در بدن، «ترکیبات کتونی» را به وجود می‌آورد که تنها یکی از عوارض آن، "بوی بد" دهان روزه دار است.
عوارض دیگر مصرف نکردن سحری شامل: سردردها، درد‌های عضلانی، بی‌حالی مفرط ناشی از افت قند خون، کاهش یادگیری، بی‌حوصلگی و خستگی است؛ بنابراین حتماً به روزه‌داران توصیه می‌شود که برای خوردن سحری، بیدار شوند. بویژه «روزه اولی‌ها» هرگز نباید بدون صرف سحری، روزه بگیرند. نیم ساعت قبل از غذا، شربت‌هایی همچون شربت عسل، شربت گلاب و خاکشیر، شربت سکنجبین، حتما میل شود. تا به اجبار و برای رفع تشنگی، در کنار وعده غذایی سحر، مجبور به نوشیدن آب، نشوید.
نوشیدن کمی عرق کاسنی به تنهایی یا همراه با یک قاشق چای خوری تخم خرفه، نیم ساعت قبل از وعده سحری هم برای کاهش تشنگی در طول روز به شما کمک می‌کند. همچنین ترکیب شربت «آب، خاکشیر، تخم شربتی با گلاب» معجزه می‌کند، زیرا خاکشیر و مانند آن، آب را در خودشان جمع می‌کنند و در مسیر دستگاه گوارش، حالت «ژله‌ای» به خود می‌گیرند و در طول روز، به تدریج آب خود را آزاد می‌کنند و اجازه نمی‌دهند که بدن‌تان بیش از اندازه کم آب شود. گلاب نیز خاصیت سم‌زدایی و ضدا سوداء دارد، اما هرگز، یخ را در آب نیاندازید، یخ در آب، بیماری «لقوه» می‌آورد. می‌توانید شربت مورد دلخواه را از شب قبل در یخچال قرار بدهید تا خنک و سرد شود و برای روز بعد، آماده استفاده باشد.
* مواد غذایی در وعده سحری
در سحری، باید وعده غذای سنگین، پرانرژی و «دیر هضم» میل شود، مثل: برنج و خورشت قیمه و سبزی، تخم مرغ آب پز، کوبیده آبگوشت، تمامی خورشت‌ها با گوشت گوسفندی، حلیم با گوشت و تقریبا همان غذا‌هایی که در وعده ناهار، معمولا مصرف می‌شود؛ زیرا غذا‌های «چرب طبیعی» که از روغن‌های صنعتی «مایع و جامد» ترکیب نشده‌اند و به علت صرف زمانی طولانی برای هضم آن‌ها در معده از احساس گرسنگی مضاعف در طول روز، جلوگیری می‌شود. به همراه غذا در سحر، می‌توانید ماست (در صورتیکه غذا در وعده سحر، غذای گوشتی و سالاد، نباشد)، ترشیجات طبیعی مثل آب لیمو (در صورتیکه غذا برنج نباشد)، سبزی خوردن تازه، و زیتون، میل کنید. همچنین اگر قرار است سالاد به همراه وعده سحر، میل شود، حتما سالادی از ترکیب (خیار، گوجه، کاهو، هویج به همراه جوانه گندم و روغن زیتون) در کنار وعده سحر، باشد.
البته کسانی که مبتلا به دیابت هستند، می‌توانند با مشورت پزشک حاذق و متعهد، شیرینی‌های مثل عسل یا توت خشک را در سحر میل کنند.
* ممنوعات غذایی در وعده سحر:
آب بعد از غذا و میوه، مضر است. خوردن آب همراه غذا و نیز بلافاصله بعد از غذا و میوه، مضر بوده و باعث سوءهاضمه و فساد غذا و تولید مواد سمی می‌شود. از امام رضا نقل شده است که فرمودند: «مَن أرادَ أن لا تُؤذِیهُ مَعِدَتُهُ فَلا یشرَب عَلی طَعامِهِ ماءً حَتّی یفرُغَ مِنهُ، ومَن فَعَلَ ذلِک رَطِبَ بَدَنُهُ، وضَعُفَت مَعِدَتُهُ، ولَم تَأخُذِ العُروقُ قُوَّةَ الطَّعامِ؛ لِأنـَّهُ یصیرُ فِی المَعِدَةِ فِجّا إذا صُبَّ الماءُ عَلَی الطَّعامِ أوَّلاً فَأَوَّلاً». (دانشنامه احادیث پزشکی: ۱ / ۴۲۶) «هرکس می‌خواهد معده‌اش او را آزار ندهد، میان غذا خوردن، آب ننوشد تا آن را به پایان برساند؛ زیرا که هرکس چنین کند، رطوبت در بدنش می‌نشیند و معده‌اش ضعیف می‌شود و رگ‌ها نمی‌توانند نیروی موجود در غذا را بگیرند؛ چه، اگر پی درپی آب به معده ریخته شود، معده فراخ می‌گردد.»
از دیدگاه طب سنتی و پزشکی جدید نیز مصرف آب به مقدار زیاد در وعده سحری و مخصوصاً بین غذا، توصیه نمی‌شود، چون موجب رقیق شدن شیره معده و آنزیم‌های گوارشی شده و روند هضم غذا مختل می‌شود. همچنین «آب یخ» در هنگام ناشتا، باعث ضعف معده شده و از طرفی حرارت و گرمی معده را از بین می‌برد؛ بنابراین بهترین زمان نوشیدن آب، نیم ساعت قبل از وعده سحر می‌باشد.
چای در وعده سحر، تشنگی را تشدید می‌کند. چای، قهوه و کاکائو به دلیل خاصیت ادرارآوری، می‌توانند با کاهش مایعات بدن، تشنگی را تشدید کنند. پس از نوشیدن چای بلافاصله بعد از اتمام سحری اجتناب کنید، زیرا باعث افزایش دفع ادرار و از دست رفتن «نمک‌های معدنی» مورد نیاز بدن در طول روز و «کاهش جذب آهن» غذا می‌شود. بهتر است از میوه‌های آبدار مثل هلو، شربت آبلیمو عسل، بیشتر بهره ببرید تا خوردن چای.
در وعده سحر، غذا‌هایی مثل ماهی با ادویه تند و گرم همچون زنجبیل، سیرداغ و پیاز، نخورید تا دچار عطش و تشنگی در طول روز نشوید. علاوه بر آن، بوی دهان‌تان برای اطرافیان آزاردهنده می‌شود. هرگز در هنگام سحری، ماهی نخورید و کلاً گوشت‌های با «مزاج سرد» را مصرف نکنید که عامل ضعف در طول روز، هستند. از اغذیه تند و شور با نمک فراوان، مثل غذا‌های کنسروی نیز بپرهیزید. حتی افراد دارای معده ضعیف بهتر است «کشک همراه آش» را در وعده سحری، نخورند.
در سحری از مصرف غذا‌هایی مثل کوکو سبزی، کوکو سیب زمینی، کتلت، ماهی، کباب، کله پاچه و سیرابی و همچنین غذا‌هایی که ادویه زیاد، دارند، خودداری شود؛ زیرا این غذا‌ها موجب تشنگی در طول روز می‌شوند و برای هضم نیاز به جذب آب زیادی دارد. اگر آب مورد نیاز خود را از «ذخیره آب بدن» تامین کنند، موجب بروز تشنگی شدید در روزه‌داری می‌شود و فرد را کم طاقت و کم حوصله می‌کند. بنابراین، این تصور که هنگام سحر، باید غذا‌های «سرخ شده و پرچرب» خورد، که در طول روز احساس گرسنگی، نکنید، اشتباه است. البته می‌توانید همین غذا‌ها را به وعده شام، منتقل کنید.
مصرف غذا‌های یبوست‌زا در وعده سحر ممنوع است. بهتر است به دلیل کم آبی بدن در ایام روزه‌داری که بیماری یبوست شایع می‌شود، از خوردن چای پررنگ، غذا‌های خشک و قابض مثل عدسی، قهوه، سماق، موز و نان بدون سبوس در وعده سحری، بپرهیزند.
از همه مهمتر از مصرف ماکارونی، سویا، سوسیس، کالباس، چیپس، پفک، فست فودها، نوشابه‌ها و نوشیدنی‌های صنعتی، آب میوه‌های بسته بندی و کنسروها، روغن‌های جامد و مایع نباتی، مرغ‌های ماشینی، غذا‌های کنسروی با نمک فراوان و گوشت گاو و سرخ کردنی که مولد «خون غلیظ و خلط سوداء» می‌باشد، در ماه مبارک رمضان، بویژه در وعده افطار و شام، حتما پرهیز کنید تا به یکی از اهداف این ماه، که همانا سلامتی جسم است، برسید. خوردن ماست در کنار هرگونه غذای دارای گوشت قرمز یا سفید نیز ممنوع است؛ چرا که ماست، گوشت را فاسد و روده‌ها را ضعیف می‌کند؛ همانگونه که میوه، شیر را فاسد و معده را ضعیف می‌کند.»
