خطر بیخ گوش شهر باستانی بیشاپور

دیدارنیوز: انجام کشاورزی مدرن در نزدیکی شهر باستانی بیشاپور، این میراث فرهنگی شاخص ایران را به مخاطره انداخته و به نظر می‌رسد حفاظت از این گنجینه فرهنگی بی‌بدیل، نیازمند اقدامات فوری حفاظتی است.

تحولی که در سال‌های اخیر در حوزه کشاورزی پدید آمده، موجب شده تا چیزی حدود ۳۰ هکتار زمین در شهرستان بیشاپور زیر کشت برود. آنطور که یکی از فعالان میراث فرهنگی خبر داده است، شواهدی از فعالیت‌های حفاری و تقسیم اراضی قابل‌توجه در اطراف شهر باستانی بیشاپور برای کشت گل نرگس وجود دارد. این اقدامات باعث احساس خطر در خصوص نقض احتمالی قوانین میراث فرهنگی و بروز آسیب به اثر ثبت جهانی‌شده کشور شده است.

عکس‌های منتشرشده از محوطه اطراف شهر باستانی بیشاپور مشخص می‌کند که حجم زیادی سنگ و مصالح در اطراف بیشاپور باستانی تخلیه و زمین‌ها با خطوط گچی تقسیم‌بندی شده‌اند.

خطر کشت و کار و کشاورزی در حریم شهر باستانی بیشاپور در حالی اتفاق می‌افتد که برای هرگونه فعالیت در این محدوده باید مجوز‌های مربوطه از اداره کل میراث فرهنگی استان فارس اخذ شده باشد و مشخص نیست که برای این اقدام مخاطره‌آمیز، آیا چنین مجوز‌هایی اخذ شده است یا خیر؟

شهری با گذشته‌ای باشکوه

شهر باستانی بیشاپور یکی از شگفت‌انگیزترین ساخته‌های معماری در تاریخ ایران بوده که راوی دوران قدرت ساسانیان است.

این شهر تاریخی با دستور شاپور اول، پادشاه ساسانی در قرن سوم میلادی تاسیس شد. شهر باستانی بیشاپور از نظر استراتژیک در نزدیکی مسیر تجاری میان ایران و بین‌النهرین قرار داشت و در دوران امپراتوری ساسانی به‌عنوان مرکزی تجاری و سیاسی نقشی مهم و تعیین‌کننده داشت.

اینطور روایت شده که پس از پیروزی شاپور بر والرین امپراتور روم، شاپور دستور داد در ناحیه‌ای خوش‌آب‌و‌هوا بر سر راه تخت‌جمشید به تیسفون این شهر را بنا کنند و در نهایت هم شاپور نام خود را بر شهر گذاشت.

در کنار کاخ شاپور و در دره بیشاپور اتاق چهارگوش بزرگی وجود دارد که به نام معبد آناهیتای بیشاپور خوانده می‌شود. این معبد به صورت مکعبی بوده که هر ضلع آن نزدیک به ۱۴ متر است و از سنگ‌های تراشیده‌شده و بدون ملات و دوجداره ساخته شده و به سبک معماری هخامنشی است که با بست‌های آهنی به یکدیگر متصل شده. افزون بر معبد آناهیتا، کاخ والرین، ایوان موزائیک و ستون‌های سنگ یادبود بیشاپور از دیگر آثار تاریخی شاخص در شهر باستانی بیشاپور هستند.

آنچه شهر بیشاپور را مشهور کرده است، نه صرفا گذشته شکوهمند آن، بلکه شهرسازی و معماری منحصر‌به‌فرد این شهر باستانی است. شهر بیشابور با روش مهندسی یونانیان که توسط هیپوداموس ابداع شده بود در زمینی مستطیل‌شکل به‌گونه‌ای طراحی شد که چهار دروازه و دو خیابان آن، یکدیگر را قطع می‌کردند. یکی از خیابان‌ها در جهت شمال به جنوب و دیگری شرق به غرب است و هر کدام در انتها به یکی از دروازه‌های شهر منتهی می‌شده‌اند. دروازه غربی، ورودی اصلی شهر بوده‌است.

گفته می‌شود معمارانی از اهالی سوریه قدیم به نام اِپسای برای ساخت این شهر تازه انتخاب و به کار گرفته شده‌اند.

لزوم حفظ میراث فرهنگی کشور

مشکل به‌وجود آمده برای شهر باستانی بیشاپور گواه تناقض ایجادشده بین حفاظت از میراث فرهنگی و رویکرد توسعه‌محور کشور و کشاورزی مدرن است.

با وجود این باید توجه داشت که کشت غیرمجاز و بدون مطالعه هم بحران فرونشست در سراسر کشور از جمله استان فارس را تشدید و هم حفاظت از میراث فرهنگی شاخصی همچون شهر بیشاپور را با چالش جدی مواجه می‌کند.

فراموش نکنیم که مساله فرونشست زمین در استان فارس در سال‌های گذشته در سطح جهان رکورددار بوده و از وضعیت بحرانی نیز بدتر تخمین زده شده است، به‌گونه‌ای که پیش از این نیز رییس کمیته محیط‌زیست یونسکو نسبت به این شرایط هشدار داده بود.

نباید از نظر دور داشت که استفاده از آب سفره‌های زیرزمینی برای کشاورزی و کشاورزی بزرگ‌مقیاس در استان فارس نه‌تن‌ها ذخیره آب نسل‌های آینده را هدر می‌دهد، بلکه منجر به بروز پدیده‌هایی، چون فروچاله‌ها و فرونشست زمین شده است.

با توجه به این شرایط معقول‌ترین و کم‌هزینه‌ترین راهی که اکثر کارشناسان به انجام آن توصیه می‌کنند، مسدود کردن چاه‌ها و ممانعت از صدور مجوز حفر برای چاه‌های جدید و کشاورزی بدون بررسی‌های اولیه و امکان‌سنجی است.

فراموش نکنیم که اگر زیرساخت‌ها و سایر شرایط لازم برای جذب توریست‌های بین‌المللی به استان فارس مهیا شود، عملا اقتصاد این استان با تکیه بر صنعت سبز توریسم به درآمدزایی و پویایی لازم رسیده و نیازی به انجام کشاورزی مخاطره‌آمیز در شرایط کم‌آبی و در زیر سایه تهدید فرونشست نیست.

باتوجه به آنچه ذکر شد، انتظار می‌رود فعالان میراث فرهنگی، مسوولان اداره کل میراث فرهنگی استان فارس و سایر نهاد‌های مرتبط شرایطی را اتخاذ کنند که هرگونه توسعه در داخل یا اطراف مکان‌های تاریخی مانند بیشاپور مسوولانه و با احترام عمیق به گذشته‌ای که هویت جمعی ما را شکل می‌دهد، انجام شود.

وضعیت کنونی در بیشاپور درواقع یادآور چالش‌های پیش روی سایت‌های میراث فرهنگی در سراسر جهان است. در این دوران کشور‌های در حال توسعه‌ای نظیر ایران در پیچیدگی‌های مدرنیته و سنت پیمایش می‌کند، اما باید توجه داشت که حفظ مکان‌هایی نظیر شهر باستانی بیشاپور، گواهی بر احترام ما به تاریخ و تعهد ما برای انتقال میراث فرهنگی غنی کشور به نسل‌های آینده است.

در نهایت باید گفت شرایط کنونی شهر باستانی بیشاپور توجه و اقدام فوری برای جلوگیری از آسیب‌های جبران‌ناپذیر به یکی از گنجینه‌های ارزشمند بشریت را می‌طلبد.

نادر نینوایی - جهان صنعت