این هفته سرقت چند شی از موزه هنر‌های تزئینی ایران خبرساز و باعث شد بار دیگر به یاد آوریم که لازم است به مساله امنیت در موزه‌های کشور به شکل جدی‌تری توجه شود.
دیدارنیوز: سرقت اخیر از موزه هنر‌های سنتی در اصفهان تنها نمونه از اقدام به سرقت از موزه‌های ایران نبوده و موارد متعددی از این اقدامات در همین چند سال گذشته به وقوع پیوسته است.
از جمله مواردی که موزه‌های ایران در همین سال‌های اخیر با اقدام به سرقت مواجه شده‌اند می‌توان به سرقت موزه بوعلی همدان در سال گذشته، سرقت از خانه موزه تهران قدیم یا همان سرای کاظمی در سال ۱۳۹۹ و سرقت نافرجام از موزه هفت‌تپه در استان خوزستان باز هم در سال ۱۳۹۹ اشاره کرد.
مخاطرات امنیتی موزه‌های کشور محدود به تهدید سرقت نیست. رعایت نشدن دستورالعمل‌های ساده‌ای مثل حصول اطمینان از خالی بودن اتاق‌های موزه پیش از بستن درها، از جمله موارد عجیب و مخاطره‌آمیزی بوده که بی‌توجهی به آن همین یک سال قبل باعث محبوس شدن بازدیدکنندگان در موزه رضا عباسی شد. بروز چنین مواردی نشان می‌دهد که به مسائل امنیتی موزه‌ها باید به شکلی جدی‌تر و البته اصولی‌تر رسیدگی و پرداخته شود.
غفلت از در نظر گرفتن سازوکاری برای ایمن شدن تمام موزه‌ها در مقابل بلایای طبیعی نظیر زلزله، موجب شده که همواره سایه تهدید‌های طبیعی در مورد موزه‌های ایران احساس شود.
ماجرای سرقت اخیر از موزه هنر‌های سنتی
در همین دو، سه سال اخیر شاهد انتشار چندین خبر در مورد اقدام به سرقت از موزه‌های کشور بوده‌ایم. تازه‌ترین مورد این اقدام سرقت از موزه هنر‌های تزئینی ایران واقع در اصفهان بود که خبرساز شد.
۲۳ دی سال جاری خبر اقدام به سرقت از موزه هنر‌های تزئینی ایران (اصفهان) روی خروجی رسانه‌های کشور قرار گرفت. در این خصوص حمیدرضا محققیان سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان گفت: از ۲ ماه گذشته با توجه به انجام مرمت‌های اساسی در موزه هنر‌های تزئینی ایران در اصفهان، این موزه به صورت نیمه‌تعطیل فعالیت می‌کرد و اکثر اشیای آن در مخزن امن موزه نگهداری می‌شد.
وی ادامه داد: با توجه به نصب داربست‌های متعدد در دیواره‌های موزه و همچنین انجام عملیات‌های مرمتی متعدد در موزه هنر‌های معاصر که در کنار این موزه قرار دارد، طبق گزارش‌های یگان حفاظت میراث فرهنگی استان، سحرگاه یک نفر سارق با صعود از داربست‌ها قصد ورود به موزه هنر‌های تزئینی ایران را داشت که پاسداران یگان حفاظت موزه پس از آگاهی از موضوع با سارق درگیر شدند و خوشبختانه سارق نتوانست به مخزن اصلی موزه دسترسی پیدا کند.
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان افزود: طی این درگیری یکی از پاسداران حفاظت موزه زخمی شد و سارق نتوانست به مخزن اصلی موزه دسترسی پیدا کند، لذا هنگام فرار با شکستن شیشه‌های تالار جنوبی موزه اقدام به سرقت چند قطعه از تزئینات هنر‌های سنتی متعلق به دوران معاصر که واجد ارزش هنری بود، کرد.
محققیان تاکید کرد: هم‌اکنون با توجه به شواهد موجود، سارق تحت پیگرد قانونی قرار دارد.
سرقت یکی از کارکنان از موزه بوعلی همدان
شاید یکی از جنجالی‌ترین سرقت‌ها از موزه‌های ایران مربوط به ماجرای سرقت از موزه بوعلی همدان باشد؛ سرقتی که گفته می‌شود یکی از کارکنان موزه در آن نقش داشته است.
پیگیری‌های انجام‌شده مشخص کرده که سارق تعدادی از اشیای مخزن موزه بوعلی، از جمله ۱۳ شیء مربوط به تمدن باستانی عیلام را به سرقت برده و به جای آن‌ها نمونه‌های جعلی قرار داده است.
ماجرای این سرقت از موزه بوعلی همدان به پاییز ۱۴۰۰ برمی‌گردد، با این وجود مسوولان میراث فرهنگی استان همدان خبر دزدی را اردیبهشت سال ۱۴۰۱ یعنی یک سال بعد اعلام می‌کنند؛ آن هم مدتی بعد از دستگیری سارق یعنی فروردین ماه.
علی مالمیر مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ علت تاخیر در اعلام خبر سرقت از موزه بوعلی را که حدود هفت ماه طول کشید، به حساس بودن پرونده ربط داد و گفته بود چنین پرونده‌هایی از حساسیت‌هایی برخوردار است و بدون نظر نهاد‌های امنیتی، قضایی و پلیسی نمی‌توان چنین خبری را منتشر کرد. به دلیل اینکه این احتمال وجود دارد که فرد خاطی همدست یا همدستانی داشته باشد یا اینکه برای سرقت برنامه یا طراحی خاصی انجام داده باشد.
مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان دو هفته پس از آن اظهارات (۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۱) در جمع خبرنگاران، بار دیگر به موضوع آن سرقت پرداخت و به جزئیات بیشتری اشاره کرد: «مخزن اشیای تاریخی در محوطه آرامگاه بوعلی که محل نگهداری اشیا و آثار تاریخی دوره‌های مختلف است در فرصت تعطیلات کرونایی به سرقت رفته بود.» از جمله نکات عجیب و تامل‌برانگیز این پرونده آزاد شدن متهم به قید وثیقه و سپس دستگیری مجدد او در تهران، اظهارات ضد و نقیض درخصوص اصل بودن یا نبودن اشیای سرقتی و در نهایت سطح پایین امنیت موزه بوعلی همدان است.
یکی از نیرو‌های پلیس در فیلم منتشر‌شده از توقیف آثار کشف‌شده از سارق موزه بوعلی همدان می‌گوید: «در یک بانک وقتی می‌خواهند دو میلیارد تومان را جابه‌جا کنند یک ماشین با سه مامور مسلح، همراه می‌شود، این اموال که میراث فرهنگی و هویت تاریخی است، بیشتر از آن پول باید مراقبش باشند.»
سرقت از خانه‌موزه تهران قدیم یا سرای کاظمی
خانه‌موزه تهران قدیم یا همان سرای کاظمی معروف در همسایگی امامزاده یحیی قرار دارد. تابستان ۱۳۹۹ سارقی نیمه‌شب وارد سرای کاظمی می‌شود، بعد از چند بار رفت‌وآمد سراغ دو ویترین می‌رود و پس از تخلیه آن‌ها و چند دستگاه اداری از این سرای تاریخی، خارج می‌شود.
اگرچه تصاویر نشان می‌دادند که بخش زیادی از ویترین‌های موزه توسط سارق دزدیده شده است، اما متولیان موزه مدعی شدند که «فقط یک دوربین عکاسی قدیمی، یک قاشق و چنگال و یک چرخ گوشت قدیمی از اموال عمارت را از ویترین‌ها دزدیدند و سارق (نیز) چند روز بعد از سرقت بازداشت شد».
سرقت از خانه‌موزه تهران قدیم حاوی نکته با‌اهمیتی بود و بار دیگر این موضوع را به همگان یادآور شد که برای حفاظت موثر از موزه‌های کشور باید نظارت و حفاظت موثرتری درخصوص آن‌ها وجود داشته باشد و حتی شاید لازم باشد اجازه فعالیت به موزه‌های غیراستاندارد داده نشود.
اجرای محبوس شدن بازدیدکنندگان در موزه رضا عباسی
آبان سال گذشته طبق روال همیشه در‌های طبقات موزه رضا عباسی در ساعات پایانی بازدید، پلمب شد. مسوولان موزه یکی‌یکی طبقات را بررسی کردند و در‌های آن را بستند تا به طبقات پایین رسیدند، اما تماس‌های مکرر با موزه موجب شد آن‌ها متوجه حضور دو بازدیدکننده در طبقه سوم شوند. شنیده‌ها پیرامون این اتفاق نادر، متعدد و متفاوت است، برخی می‌گویند این افراد به مدت سه ساعت از ساعت ۱۷ تا ۲۰ در طبقه سوم گیر افتاده بودند، اما در این باره ناهید نجفی مدیر موزه رضا عباسی با بیان اینکه گفته‌ها درباره این اتفاق غلوآمیز بوده، در راستای شفاف‌سازی توضیح داد: دو نفر از بازدیدکنندگان در ساعات پایانی، هنگامی که می‌خواستند از طبقه سوم خارج شوند متوجه شدند در‌های طبقه سوم روی آن‌ها بسته شده است. از آنجا که این افراد به توصیه یکی از همکاران به دیدن این موزه آمده بودند، او را در جریان این اتفاق گذاشتند. او نیز مسوولان یگان حفاظت موزه را که آن زمان در حال پلمب بخش‌های دیگر بودند مطلع کرد. این روند در مدت کمی رخ داد و بازدیدکنندگان تنها یک ربع داخل موزه بودند.
وی در پاسخ به این پرسش که چطور این اتفاق افتاده در حالی که باید قبل از پلمب، همه موارد ایمنی و حضور افراد در موزه بررسی شود، گفت: «قطعا باید این مورد هم چک می‌شد، اما متاسفانه سهل‌انگاری شده است. ایراد از شخص بود. هر تالار را یک نفر پلمب می‌کند. نگاهی سطحی شده بود و دقت لازم نکرده بودند. این توجیه نیست. به هر حال کار اشتباهی انجام شد.»
باید توجه کرد چنانچه به جای بازدیدکننده سارقان وارد موزه رضا عباسی شده بودند با توجه به دقت پایین نگهبانان احتمالا فرصت پنهان شدن، سرقت و فرار هنگام بازگشایی موزه در روز بعد را به راحتی داشتند.
نگاهی به تعداد بالای اقدام به سرقت از موزه‌های کشور که البته در بسیاری از موارد نیز عملیات سرقت به انجام رسیده و دستگیری در روز‌های بعد به وقوع پیوسته، نشان از عمق ضعف امنیتی لااقل در بخشی از موزه‌های کشور است. طبیعتا با توجه به اینکه موزه‌ها بخشی از تاریخ، فرهنگ و هنر ایرانیان را در خود جای داده‌اند و راوی تمدن باشکوه ایرانیان در طول اعصار هستند، مسوولان امر باید دقت نظر بیشتری به خرج دهند و با رعایت دستورالعمل‌های امنیتی استاندارد، حفاظت موثرتری از میراث گرا‌نب‌های ایرانیان داشته باشند.
در نهایت باید خاطرنشان کرد که امروز برخی از موزه‌های کشور جدای از مسائل امنیتی به لحاظ ساختاری و حفاظتی نیز شرایط مناسبی ندارند. با توجه به روشن بودن ضعف امنیتی و ساختاری موزه‌های کشور، چنانچه مسوولان امر همین امروز فکری جهت برطرف کردن مخاطرات نکنند، شاید فردا خیلی دیر باشد.
