حوزههای تنش میان ایران و عربستان، حوزههای جدی را شامل میشود؛ اما رویدادهای بینالمللی نشان میدهد طرفین نمیتوانند در این شرایط باقی بمانند. روابط ایران و عربستان متاثر از مسائلی خارج از روابط مستقیم دو طرف است و چالشهای متعددی در حوزههای مختلف میان دو کشور وجود دارد. بسیاری امیدوارند مذاکرات ایران و عربستان حداقل به تمدید آتشبس دو ماهه در یمن که از اوایل آوریل آغاز شد، منتهی شود و شاید در نهایت یک راهحل سیاسی گشوده شود.
دیدارنیوز: منابع مختلف خبری از جمله مجله «آتلانتیک» اعلام کردهاند که محمدبن سلمان ولیعهد عربستان در گفتگو با این مجله تاکید کرده است ایران و عربستان سعودی دو کشور همسایه و نزدیک هستند. برای همیشه وابسته هستند، ما نمیتوانیم از شر آنها خلاص شویم و آنها نیز نمیتوانند از شر ما خلاص شوند. بنابراین بهتر است هر دوی ما مشکلات را حل کنیم و به دنبال راههایی برای همزیستی باشیم.
پیشرفتهایی درمذاکرات بین دو کشور حاصل شده است. ولیعهد در پاسخ به پرسشی درباره روابط ریاض و تهران تاکید دارد: ایران و عربستان به هم نزدیک هستند. چهار دور مذاکرات بین دو کشور صورت گرفته و ریاض به مذاکرات ادامه خواهد داد تا پیشرفت مثبتی برای هر دو کشور حاصل شود و راه برای «آیندهای روشنتر» در روابط هموار شود.
عربستان در سال ۲۰۱۶ پس از حمله تظاهرکنندگان ایرانی به سفارت و کنسولگری عربستان در مشهد در واکنش به اعدام نمر النمر روحانی شیعه سعودی توسط مقامات ریاض، روابط خود را با تهران قطع کرد. این دو کشور رقیب در خاورمیانه، اگرچه یکدیگر را به بیثبات آفرینی در خاورمیانه متهم میکنند ولی با این حال چندی است برای غلبه اختلاف نظرهایشان تاکید دارند و لذا از آوریل ۲۰۲۱ مذاکرات خود را برای این موضوع آغاز کردهاند. اما ایران چندی پیش مذاکرات را به حالت تعلیق درآورد که به ادعای رسانههای بینالمللی در اعتراض به اعدام ۸۱ نفر در عربستان بود.
حوزههای تنش میان ایران و عربستان، حوزههای جدی را شامل میشود؛ اما رویدادهای بینالمللی نشان میدهد طرفین نمیتوانند در این شرایط باقی بمانند. روابط ایران و عربستان متاثر از مسائلی خارج از روابط مستقیم دو طرف است و چالشهای متعددی در حوزههای مختلف میان دو کشور وجود دارد.
مقامات دو کشور با تلاش فراوان مسوولان عالیرتبه عراقی و عمانی در تسهیل اجرای این گفتگوها در سطوح پایینتر پس از آنکه دور پنجم مذاکرات در عراق به توافق رسیدند، طرفین توافق کردند تا نقشه راه مذاکرات آینده خود را با هدف عادیسازی روابط دوجانبه تهیه کنند. در جریان مذاکرات در بغداد، دوطرف پیشنهاداتی از جمله جدول زمانی نقشه راه ارایه کردند. بازگشایی سفارتخانههای مربوطه همچنان مورد بحث است و با پیشرفت مذاکرات، تصمیم احتمالی اتخاذ خواهد شد و میتواند منجر به یک گام مهم رو به جلو با تعهد دو هیات به تنظیم تقویم جلسات آینده و تقویت اعتماد متقابل شود.
اخباری وجود دارد که برخی توافقات جزیی در بغداد حاصل شده. به عنوان نمونه، ایران ۴۰ هزار زائر ایرانی را در اواخر سال جاری به شهر مکه در عربستان برای مراسم حج اعزام خواهد کرد. دیدارها بسیار مثبت بوده و بر سر بخش اعظمی از اختلافات بین دو کشور تفاهم شده است. احتمال میرود که بازگشت روابط دیپلماتیک در سطح افتتاح کنسولگریها و در سطح کاردار باشد. ایرانیها خواستار افتتاح سفارتخانهها و در سطح سفیر تامالاختیار برای مذاکرات مستقیم هستند. حتی بعضی از منابع از احتمال دیدار بین وزرای امور خارجه دو کشور که منجر به بازگشایی سفارتخانهها با هدف تسریع در روند ارتباط بین دو کشور و تسهیل سفر حجاج ایرانی به عربستان خواهد شد، خبر میدهند.
گروهی از رسانهها مدعیاند ایران برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک فشار میآورد. ریاض هم میخواهد امتیازات قابل توجهی را از تهران در مورد مسائل منطقهای بگیرد و موافقت کرده که به ایران اجازه دهد سفارت خود در ریاض را فقط برای فعالیتهای مرتبط با سازمان همکاری اسلامی مستقر در جده بگشاید. مقامات سعودی بهدنبال کسب امتیاز در مورد مناقشه یمن هستند. از سال ۲۰۱۵، عربستان و متحد کلیدی آن در خلیجفارس، امارات به دولت (مستعفی) یمن کمک میکنند تا با جنبش انصارالله یمن که در سال ۲۰۱۴ بیشتر مناطق شمالی و مرکزی یمن را تحت کنترل خود درآورد، مبارزه کند.
بسیاری امیدوارند مذاکرات ایران و عربستان حداقل به تمدید آتشبس دو ماهه در یمن که از اوایل آوریل آغاز شد، منتهی شود و شاید در نهایت یک راهحل سیاسی گشوده شود. پیش از دور مذاکرات ماه آوریل، عربستان تمایل بالقوه خود را برای پایان دادن به دخالت خود در درگیری طولانی یمن نشان داد. رسانههایی هستند که عمدتا فضای منفی برای این مذاکرات ترسیم کرده و مدعی میشوند در گفتگوهای بغداد، سعودی از نقش ایران در یمن ابراز ناامیدی کرده و تهران را متهم میکنند که در تسهیل تمدید آتشبس کوتاهی کرده است. ایران علنا حمایت خود را از آتشبس اعلام کرده است. نمایندگان ایران در بغداد تاکید دارند که عربستان باید گامهای عملی برای حرکت بهسمت صلح پایدار بردارد، فرمولی که بهمعنای کاهش حمایت عربستان و امارات از نیروهای زمینی دولت (مستعفی) یمن و محدود کردن حملات هوایی عربستان و امارات در آنجاست.
رسانههای عربی مدعیاند ایران نشست دو کشور در سطوح بالا و امضای توافقنامههای دوجانبه میان دو کشور و از سرگیری دوباره روابط، گشایش سفارتخانهها، جهت تسهیل در سفر حجاج و ایجاد یک رابط مستقیم و بدون واسطه و ایجاد یک خط تماس مستقیم میان طرفین را پیشنهاد داده. اما طرف عربستانی مدعی است مسائل سیاسی و امنیتی فراوانی وجود دارد که باید قبل از اندیشیدن پیرامون برگزاری نشست سران، در سطح کارشناسان حل و فصل شود. در مقابل عربستان نیز به تهدیدهای امنیتی ایران علیه همسایگان و مداخلات آن در کشورهای عربی اشاره کرده و مدعی است بازگشت روابط میان دو کشور بدون حل این اختلافات امکانپذیر نیست. هیات عربستانی موضوع جنگ یمن را مطرح کرده و از ایران خواسته است حمایت نظامی خود از حوثیها را متوقف کرده و آنان را برای پیوستن به طرح ابتکار صلح کشورهای عضو شورای همکاری متقاعد کند. امری که موجب اختلاف میان هیاتهای دو کشور است.
محمود فاضلی
