نگاهی به تاریخ باشگاه بشیکتاش؛ عقاب‌های استانبول ۱۲۰ ساله شدند

دیدارنیوز ـ رضا قنبری*: تجاوز روسیه به اوکراین آنقدر بزرگ و غم‌انگیز است و چنان به امور ترکیه مربوط که "از سعدآباد تا توپکاپی" باید چند شماره به آن بپردازد. اما این هفته حتی اگر جنگ جهانی سوم هم در شرق اروپا شعله می‌کشید، باز هم از سیاه و سفید‌های استانبول می‌نوشتم. از پر شور‌هایی که مارس امسال ۱۲۰ ساله شدند. تیمی که نه فقط در استادیوم‌های ورزشی که هر جا صدایی احتیاج به طنین داشته پرچم هایشان را برافرشته اند. به داستان بشیکتاش دوست داشتنی خوش آمدید. 

فایل صوتی این یادداشت را بشنوید

اوایل قرن بیستم در زمانه سلطان عبدالحمید دوم، وقتی که موج مدرنیته حال و هوای استانبول را دگرگون کرده و چشم مردم به شگفتی‌های اروپا خیره مانده بود، در محله اعیان نشین بشیکتاش نخستین باشگاه ورزشی شهر افتتاح شد. ژیمناستیک اولین رشته این باشگاه تازه تاسیس بود و سپس بوکس و کشتی و شمشیربازی از راه رسید، اما از فوتبال خبری نبود. خلیفه فوتبال را به دلیل حضور جمعیت حرام اعلام کرده و پا به توپ شدن در شاخ زرین جرم محسوب می‌شد. به هرحال حکم جمعیت و دیکتاتورها، چون جن و بسم الله است و فوتبال یعنی تجمع جوانان، آن هم از نوع پرشور و حالش. چند سال بعد با وقوع انقلاب اول، ترکان جوان به جز باز کردن مجلس نمایندگان قفل‌های دیگر را هم شکستند که یکی از آن‌ها فوتبال بود. حالا محله ساحلی غرب استانبول به جز کاخ دلمه‌باغچه به‌عنوان مرکز سیاسی کشور یک نماد تازه داشت، باشگاه فوتبال بشیکتاش.

اما تلاطم‌های سیاسی سال‌های آخر امپراتوری عثمانی، جنگ جهانی اول و اشغال کشور به دست متفقین حدود ۱۰ سال کشور را در گرداب ناامنی و سرگردانی فرو برد و فوتبال نیز، چون همه امور دیگر این سرزمین به کما رفت. هرچند هواداران وفادار بشیکتاش برای محافظت باشگاه از دستبرد ارتش یونان، اموال آن را مدت‌ها در کلیسای آکارتلر Akaretler پنهان‌کردند. با برآمدن جمهوری ترکیه و سامان یافتن امور آناتولی، سر و کله قلدر‌های شمال و جنوب شهر هم پیدا شد و رقابت ۳ بزرگ استانبول گالاتاسرای، فنرباغچه و بشیکتاش شکل گرفت. باشگاه بشیکتاش که با نگاهی سکولار و توسط ملی‌گرایان پا گرفته بود برای تقویت پایه‌های جمهوری آتاتورک از همان ابتدا تشکیل تیم زنان را، چون مردان پیشبرد و اولین تیم زنان ترکیه با همت باشگاه در سال ۱۹۳۶ به المپیک برلین رهسپار شد. آن‌ها که در تشکیل مدارس ورزشی و امورخیریه دستی در آتش داشتند، در زمین‌های فوتبال هم یکه تاز بودند و آرام آرام به دلیل برد‌های متوالی و شکست‌ناپذیری به عقاب‌های سیاه معروف شده و حالا لانه عقاب‌ها در استانبول یکی از مخوف‌ترین استادیوم‌های ورزشی جهان است. اما شهرت بشیکتاش در دهه هشتاد دو چندان شد. پس از کودتای ۱۹۸۱ ژنرال کنعان اورن Kenan Evren و سرکوب سیاسی احزاب و شخصیت‌های چپ و راست، جوانان استانبول سکو‌های ورزشگاه اینونو را به محل میتینگ‌های اعتراضی بدل کردند. گروهی از هواداران دو آتشه تیم در اطراف بازار کازان محله بشیکتاش گروه چارشی‌ها çarşı را شکل دادند. از مبارزه با نژادپرستی و جمع آوری کمک برای زلزله زدگان تا فعالیت‌های محیط زیستی در شعار‌های استادیوم یافت می‌شد. هر جا که فریاد اعتراضی بر می‌خواست چارشی‌ها با لباس‌های سفید و سیاه شان در صف جلو بودن و زد و خورد با پلیس پای ثابت برنامه آخر هفته بشیکتاشی‌ها بود. هوادارنی متعصب به تیم و محله که با شعار‌هایی در حمایت از اقلیت‌های دینی، قومی و جنسی در سال‌های انسداد سیاسی برای خود نامی دست و پا کردند. اما بالاخره در سال ۲۰۰۸ هواداران بشیکتاش به احترام قوانین شهری و کاهش فشار رسانه‌ای به تیم چارشی را منحل کردند. اما شعارها، بنر‌ها و روح آن‌ها همچنان در استانبول حضور پررنگ دارد. چه آنکه وقتی در سال ۲۰۱۳ معترضان به تخریب پارک خیابان تکسیم به دفتر نخست وزیر حمله کردند، دادستانی چند ماه لیدر‌های تیم بشیکتاش را به اتهام رهبری اعتراضات گزی پارک بازداشت کرده و علیه آن‌ها پرونده امنیتی_نظامی تشکیل داد. اتفاقاتی که پس از یک دهه هنوز عوارضش دست از سر عدالت و توسعه بر نداشته و سفید و مشکی‌ها همچنان در فضای مجازی و حقیقی برعلیه دولت شعار می‌دهند، چنان که اردوغان ترجیح داد ورزشگاه تازه آن‌ها "ودافون" vodafone را در غیاب تماشاگران افتتاح کند. به هر حال بر اساس آمار فیفا و گینس این ورزشگاه یکی از پر سروصداترین استادیوم جهان است و هم اینکه ریس جمهور به عنوان یک هوادار فنرباغچه توانسته پایش به چمن‌های آن برسد، اتفاق بزرگی به حساب می‌آید. 

دو سال پیش وقتی انتخابات شهرداری استانبول بیخ پیدا کرد و در نهایت حامیان دولت دستور به برگزاری دوباره دادند ودافون یک میهمان ویژه داشت، اکرم امام اوغلو نامزد مخالفان دولت وبرنده دوره اول انتخابات در استانبول؟! ده‌ها هزار هوادار بشیکتاش هم برای شهردار تازه سنگ تمام گذاشتند و با شعار اردوغان صندلی را به امام اوغلو واگذار کن از او حمایت کردند. نشانه آشکار از میزان در هم تنیدگی ورزش و سیاست در سرزمینی که به فوتبال فقط فوتبال نیست حتی اگر اینگونه بنظر بیاید؟!

*روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل ترکیه