بعد از هفته‌ها سخن گفتن از آغاز مذاکرات جدید هسته‌ای حالا ایران خواستار مذاکره در بروکسل قبل از مذاکرات اصلی در وین است. احیای برجام به کجا رسیده است و ایستگاه بروکسل برای حرکت مذاکرات به چه معناست؟
دیدارنیوز ـ پرستو بهرامی‌راد: تکلیف مذاکرات وین در بروکسل مشخص می‌شود. به نظر می‌رسد دولت ابراهیم رئیسی طرح جدیدی برای مذاکرات وین ریخته است. در سفر انریکه مورا، معاون سرویس اقدام اتحادیه اروپا به تهران علی باقری، معاون سیاسی وزارت امور خارجه با او توافق کرده است که قبل شروع مذاکرات وین، در بروکسل نشست‌هایی برگزار شود.
جریانات مربوط به برجام را باید در سفر‌های این روز‌های مقامات ایران و غربی دنبال کرد. رد پای مذاکرات برجامی را می‌توان از سفر حسین امیرعبداللهیان؛ وزیر خارجه ایران به نیویورک شروع و تا سفر‌های باقری کنی به عمان و قطر می‌توان دنبال کرد. از سوی دیگر جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به واشنگتن رفته و سعی دارد روند مذاکرات را تعجیل بخشد.
کشور‌های منطقه نیز نگران شرایط ایجاد شده برای پرونده هسته‌ای ایران هستند و هر کدام سعی دارند در این پرونده نقشی بازی کنند. فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان که این روز‌ها در آمریکا حضور دارد، شرایط هسته‌ای ایران را خطری برای منطقه خوانده است. این درحالی است که عربستان در حال مذاکره با ایران است و شبکه دویچه وله در گزارشی درباره رایزنی‌های اخیر میان ایران و عربستان برای از سرگیری روابط میان دو کشور مدعی شد که یک هیئت سعودی نیز به تهران سفر کرده است.
شرایط نشان از این دارد که دولت ابراهیم رئیسی به دنبال حل بحران برجام است و طرف غربی هم به خوبی میداند وقت کوتاهی برای احیای برجام دارد. در چنین شرایطی باید دید هر کشوری به دنبال چه منافعی خواهد بود. دیدار با دیاکو حسینی، کارشناس مسائل بین الملل در مورد شرایط پیش روی پرونده برجام و نقش عربستان به گفتگو پرداخته است.
دیاکو حسینی در خصوص شرایط احیای برجام می‌گوید: «من فکر می‌کنم کشور‌های ۵+۱ و ایران متوجه هستند که با توجه به شرایط در عمل و میدان، برجام به رغم تمام نواقصی که دارد همچنان بهترین توافق است که می‌توان به آن تکیه کرد و ادامه داد. چون چنین برداشتی وجود دارد که همه کشور‌ها اراده کافی را برای اینکه به توافق بازگردند، دارند. چون اگر این توافق اجرا نشود صرفاً دامن زدن به اختلافات است و برای حل آن‌ها راه ساده و فوری در دسترس نیست. منتهی در این مسیر، تغییر دولت در ایران و تغییر نگاه دولت جدید در مورد برجام باعث تعلل شده است. طبعاً تا تیم جدید که شایسته دولت باشد، تشکیل شود و در جریان مذاکرات پیشین در وین قرار بگیرند و در مواردی به بازبینی و بازنگری و همینطور ترسیم نقشه راه آینده بپردازند، این مراحل وقتگیر خواهند بود. این طور که در اخبار شنیده می‌شود ظاهراً به مراحل پایانی خود نزدیک شده اند و من فکر می‌کنم در آبان ماه باید انتظار داشته باشیم که گفتگو‌ها از سر گرفته بشود.»
نشست بروکسل به چه منظوری پیشنهاد شده است؟ این سوالی است که حسینی در مورد آن می‌گوید: «در این بین صحبتی که در مورد نشست بروکسل مطرح شده، احتمالاً به این منظور است که دولت آقای رئیسی و تیم جدید مذاکره کننده می‌خواهد در توافقات پیشین که در وین صورت گرفته، بازنگری بکنند. احتمالاً مطالبات جدیدی از سوی ایران مطرح می‌شود و در خصوص نوع لغو تحریم‌ها و همینطور تضمین‌هایی در خصوص لغو عملی تحریم‌ها به ایران باید داده شود؛ بنابراین من فکر می‌کنم تیم مذاکره کننده تصمیم گرفته قبل از بازگشت به وین یک پلتفرم جدیدی را در بروکسل باز بکنند تا مواردی را که لازم است بار دیگر مرور شود و توافقات جدید شکل بگیرد و مورد بحث قرار دهد.
ما ۶ دور گفتگو در وین داشتیم، طبعاً دولت جدید با بخشی از این تفاهم‌ها مشکل دارد و آن‌ها را مورد بازنگری قرار می‌دهند، اما بخش دیگر می‌تواند به قوت خود باقی بماند. من حدس می‌زنم یکی از دلایلی که لزوم نشست بروکسل به میان آمده، موارد مطروحه ایران است که می‌تواند شامل مطالبات تازه ایران و انتقادات ایران به تفاهم‌های قبلی که باید بازنگری شود، باشد؛ بنابراین من فکر می‌کنم نشست بروکسل می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای از سرگیری نشست وین با شکل و تفاهم‌های جدید و همینطور مواردی که ممکن است در این دولت در مورد آن‌ها انعطاف نشان دهند؛ بنابراین من فکر نمی‌کنم نشست بروکسل ناقض رویه قبل باشد، ولی می‌تواند جنبه تکمیلی گفتگو‌های وین را پیدا بکند. نشست بروکسل مورد توافق اروپا و ایران قرار گرفته است. آن‌ها منتظر هستند تا ببینند ایران چه طرح تازه‌ای را در بروکسل ارائه می‌دهد تا بر مبنای آن تصمیم بگیرند چه چارچوب جدیدی قابل بحث و تداوم است.»
دیاکو حسینی در مورد نقش این روز‌های عربستان می‌گوید: «کشور‌های عربی منطقه که مخالف جدی برجام بودند، امروز با اتفاقاتی که در ۴ سال گذشته رخ داده و با بالا گرفتن تنش‌ها و بی فایده بودن تحریم‌ها به این نتیجه رسیدن که احیای برجام به نفع همه کشور‌ها است. ضمن اینکه آن‌ها به خوبی درک کردند که ایالت متحده و دولت بایدن مصمم است که به برجام برگردد. حتی اگر بنا داشته باشند در ادامه به سایر نگرانی‌ها رسیدگی بکند، ولی این را می‌فهمند که دولت بایدن حتی پیگیری گفتگو‌های آتی را منوط به احیای برجام کرده است. به هر حال آن‌ها هم در حال سازگاری خودشان با این وضعیت جدید هستند، ولو اینکه با آن مخالف باشند. سخنانی که وزیرخارجه عربستان مطرح کرده به هیچ وجه تازه نیست. تا زمانی که به یاد داریم عربستان این لحن را در مورد مسائل اتمی ایران گفته و تکرار کرده است. من فکر می‌کنم آن‌ها همچنان سعی می‌کنند ایران به نحوی تحت نظارت‌های حقوقی بین المللی قرار بگیرد تا به زعم آن‌ها ایران به سمت تسلیحات هسته‌ای حرکت نکند. البته من فکر می‌کنم این سخنان مقداری جنبه تبلیغاتی برای عربستان دارد که نشان دهد نگرانی عمده کشور‌های عربی از وضعیت هسته‌ای ایران نگران هستند. در نهایت مهمترین مسئله عربستان سعودی و کشور‌های منطقه این است که شرایط به سمت صلح آمیزی برود که ما در آن مسیر قرار گرفتیم هر چند سرعت گفتگو‌ها و نتیجه بخشی آن‌ها مقداری کند است.»
دیاکو حسینی در مورد نتیجه شرایط امروز پرونده برجام می‌گوید: «همه طرف‌ها به این نتیجه رسیدند که برجام بهترین توافق در دسترس است و به رغم تمام نارضایتی‌هایی که در پایتخت‌ها وجود دارد، ولی همچنان بهترین توافق است که می‌توان در ادامه تکامل و بهبود یابد؛ بنابراین آقای رئیسی که البته مجری سیاست‌های نظام در خصوص برجام است، به نظر می‌رسد به رغم گلایه‌ها و شکایت‌ها همچنان مسیر احیای برجام را ادامه می‌دهد. البته طبیعی است که دولت آقای رئیسی خیلی بدبین است به اینکه آمریکا تعهداتش را انجام دهد، چون آمریکا همیشه در گذشته تعهداتش را انجام نداده است؛ بنابراین طبیعی است که چندان اشتیاقی نشان نمی‌دهند، چون نسبت به آینده همچنان بدبین هستند. این تفاوت بین دولت جدید و پیشین وجود دارد، ولی من فکر می‌کنم سمت گیری کلی به سمت احیای برجام است. این تفاوت هم منتج به این می‌شود که تیم مذاکره کننده دولت رئیسی سختگیری بسیار بیشتری به خرج می‌دهد تا مطمئن بشود تحریم‌ها به معنای واقعی و در عمل آنطور که وعده داده شده لغو خواهد شد. همانطور که آقای رئیسی قبلاً اشاره کردند هدف اصلی ایران و دولت در این مرحله نه صرفاً احیای برجام که اطمینان به لغو تحریم‌ها است.
اگر تحریم‌ها در عمل لغو نشوند، احیای برجام به خودی خود هیچ گونه نقطه مثبتی از نظر جمهوری اسلامی ایران و دولت سیزدهم تلقی نمی‌شود. فکر می‌کنم در این برهه احیای برجام از رسیدن به توافق برجام سخت‌تر خواهد بود. به خاطر اینکه ما نه تنها دوره ترامپ را داشتیم که از برجام خارج شد و آمریکا هزینه زیادی را به اقتصاد ایران تحمیل کرده، بلکه در دوره اوباما هم شواهد و اسنادی وجود دارد که دولت او نیز به تعهداتش پایبند نبوده است. این سابقه منفی در اجرای برجام طبیعتاً کار را سختر خواهد کرد و ایران باید به این فکر کند که چطور نواقص گذشته را در اجرای برجام رفع بکند. از سوی دیگر ایران هم پیشرفت‌هایی در صنعت هسته‌ای خود داشته که از حدود برجام فراتر رفته است؛ بنابراین بازگرندان بخشی از آن‌ها به برجام عملاً ممکن نیست، خصوصاً در بخش تحقیق و توسعه؛ بنابراین اجرای برجام با گذشت زمان طبیعتاً دشوارتر خواهد شد. همین امروز هم حتی در قیاس با سال ۲۰۱۵ مذاکره بسیار دشوارتر خواهد بود.»
