پرستاران مهاجر به کجا می‌روند؟

دیدارنیوز ـ سارا مختاری: کمبود نیروی کار پرستاری، پدیده‌ای است که نظام سلامت جهانی با آن مواجه است. جامعه جهانی پرستاری در ژنو اعلام کرد جهان با کمبود ٢٨ میلیون  نیروی پرستاری روبه‌رو است. این مساله کشو‌رهای پیشرفته را واداشت تا این کمبود را از طریق سایر کشورها جبران کنند. شغل پرستاری در این کشورها از منزلت اجتماعی بسیار بالایی برخوردار است و دولت نیز تسهیلات ویژه‌ا‌ی در اختیار پرستاران قرار می‌دهد. ایران یکی از گروه‌های هدف این نوع از مهاجرت‌هاست. در ایران سالانه بیش از 1000 پرستار مهاجرت می‌کنند.

محمد شریف‌مقدم دبیرکل خانه پرستار، درخصوص مهاجرت پرستاران گفت: آمار دقیقی از تعداد مهاجرین وجود ندارد، زیرا کانال‌های خروجی متفاوت است و همه افراد از طریق سازمان نظام پرستاری اقدام نمی‌کنند. آمار پرستارانی که از طریق نظام پرستاری برای مهاجرت اقدام می‌کنند سالانه 400 نفر است.

دلایل مهاجرت پرستاران

دلایل تمایل شدید پرستاران ایرانی به مهاجرت در دو بخش مشکلات صنفی این قشر در داخل و امکانات بسیار مطلوب کشورهای مهاجر‌پذیر قابل بررسی است.

 

کشورهایی مثل کانادا، استرالیا، آمریکا، انگلیس و آلمان بیش از سایرین متقاضی پرستارهای مهاجر هستند. در کشورهای اروپایی مردم و سلامت آنها برای دولت و نظام سیاسی بسیار حایز اهمیت است بنابراین مشاغلی که در ارتباط با سلامت و آموزش مردم هستند، از جمله پرستاری، اعتبار ویژه‌ای نزد دولت و جامعه در این کشورها دارند.

 

 شرایط کاری مناسب و توام با آرامش بدون دغدغه مسکن و نگرانی از مخارج فرزند و خانواده، این کشورها را به کعبه آمال و آرزوهای پرستاران ایرانی تبدیل کرده است. ایران از این حیث نقطه مقابل اروپا است. سیاست‌گذاران حوزه سلامت و وزارت بهداشت، توجه اندکی به مطالبات و وضعیت پرستاران دارند.

با یک بررسی ساده در نظام سلامت، پی می‌بریم که این سیستم دارای مشکلات اساسی است که ریشه در تجارت پزشکی و کالایی‌شدن خدمات درمانی دارد. در این سیستم بیمار نه به مثابه یک انسان بلکه به عنوان منبعی برای کسب سود و پول بیشتر به حساب می‌آید. از این روست افرادی که به دلیل نداشتن پول قادر به استفاده از خدمات پزشکی نیستند، جان خود را از دست می‌دهند.

 

محمد شریف‌مقدم دبیرکل خانه پرستار، نظام سلامت در ایران را نظام فاسدی می‌داند که در آن اغلب پزشکان و به‌ویژه جراحان کاسبکارند. بسیاری از آنها هیچ‌گونه تعهد اخلاقی به کار خود ندارند و تمام هستی بیمار را در عوض نجات جانش از او می‌گیرند. پزشک‌سالاری و سلطه نولیبرالیسم پزشکی مانع از توجه به مطالبات پرستاران و بهیاران و سایر مشاغل مربوط به این حوزه می‌شود.

 

در نظام سلسله مراتبیِ سلامت در ایران، اصالت با سود بیشتر و گروه‌هایی است که این سود را از طریق استثمار نیروی کار در سطوح پایین‌تر کسب می‌کنند. در بهمن 96 در بیمارستان هزارتخت خوابی امام خمینی، 35 نفر از پرسنل بیماربر، به عدم دریافت حقوق سه‌ماهه خود اعتراض کردند اما پاسخ آنها اخراج هر 35 نفر بود. پرستاران سالهاست برای بهبود شرایط صنفی خود اعتراض می‌کنند. در سال 93 بیش از هزار پرستار مقابل مجلس تجمع کردند تا به تبعیض میان پزشکان و پرستاران، در اجرای طرح تحول سلامت اعتراض کنند.

 در فروردین 96 جمعی از فعالان صنفی پرستاران در فضای مجازی کمپینی با عنوان « نه به وزیر بهداشت، پزشک و ذینفع» ایجاد کردند. هدف از این کمپین حمایت از انتخاب یک غیر پزشک به عنوان وزیر بهداشت در کابینه دولت آینده بود. پرستاران به درستی معترض بودند که وزیر بهداشت چون خود پزشک است تنها منافع پزشکان را لحاظ می‌کند؛ و وزارت بهداشت توجهی به اجرای قوانین بر زمین مانده در حوزه سلامت خانواده، اصلاح نظام پرداخت و کاهش تعرفه‌های بخش خصوصی ندارد.

وزیر بهداشت در طی این سالها تنها به دادن وعده برای پایان دادن به این تبعیض‌ها اکتفا کرده است. چنین شرایط نامناسبی سبب شده که سالانه حدود ۱۰۰۰ پرستار به کشورهای دیگر خاصه ترکیه، حاشیه خلیج فارس و کانادا مهاجرت کنند.

رئیس سازمان پرستاری ایران علی‌محمد آدابی در شهر اهواز در سال 95، از مرگ 10 پرستار به دلیل خستگی و کار زیاد خبر داد. دستمزد پایین پرستاران سبب می‌شود که آنها چند شیفت کار کنند و گاهی در طول شبانه روز بدون استراحت و خواب، در چند بیمارستان مشغول به کار باشند. چنین شرایطی ضمن کاستن از کارایی پرستاران سلامت آنها را به خطر می اندازد.
 
 نظام پرداخت حقوق

مهم‌ترین مطالبه پرستاران در طول چند سال گذشته، اعتراض به وضعیت دستمزدها در سیستم پزشک‌سالاری نظام سلامت بوده است. حسین علی نسائی، عضو شورای عالی نظام پرستاری گفته بود: در ایران اختلاف پرداخت 40 برابری بین درآمد پزشکان و پرستاران وجود دارد. دستمزد پرستاران در ایران هیچ تناسبی با حجم و سختی کار آنها ندارد. «طرح تحول سلامت» یک طرح بشدت پزشک‌سالار است. کارانه پزشکان و تعرفه‌های پزشکی چند برابر شده این درحالی است که پرستاران سالهاست خواستار اجرای قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری هستند. اعتراض پرستاران سالهاست که گوش شنوایی ندارد در حالی که پزشکان حقوق‌های نجومی می گیرند و عمده کار را پرستاران انجام می‌دهند.

شورای حقوق و دستمزد بر اساس مصوبه‌ای سقف درآمد کارانه پزشکان را تا ۶۰ میلیون تومان در ماه جایز دانست. با احتساب پاداش و مزایا سطح درآمد پزشکان متخصص به بیش از ۱۵۰ میلیون تومان در ماه که برابر با بیش از ۱۰۰ برابر حداقل دستمزد است، می‌رسد. این در حالی است که در قانون آمده سطح درآمد نباید از هفت برابر حداقل دستمزد تجاوز کند. مقایسه حقوق پرستاران در ایران با کشوری مثل آلمان که پذیرنده پرستاران مهاجر است، وضعیت معیشت و کار پرستاران ایرانی را روشن‌تر می‌کند.

آلمان به حدود 10 هزار پرستار نیاز دارد که قادر به تامین آن در خاک خود نیست. شرایط کار و زندگی برای پرستاران در آلمان بسیار مطلوب است و پرستاران زیادی را برای مهاجرت وسوسه می‌کند.

در آلمان حقوق ماهیانه پرستاران بسته به مدرک و سابقه کار متفاوت است اما کمترین دستمزد یک پرستار در آلمان ۲۵۰۰ یورو معادل ۵۶ میلیون و ۲۵۰ هزار تومان است. سقف این حقوق برای یک پرستار تا ۶۴۰۰ یورو یعنی حدود ۱۴۰ میلیون و  هزار و ۸۰۰ تومان می‌رسد. به علاوه مولفه‌هایی چون اضافه کار، محل قرار گرفتن بیمارستان، شیفت‌های شبانه، کار در روزهای تعطیل و موارد دیگر نیز در افزایش دستمزد تاثیر دارد.

پرستاران مهاجر به محض مشغول شدن به کار ملزم به پرداخت مالیات می‌شوند. همزمان با پرداخت مالیات، افراد خانواده پرستار همچون همسر و فرزندان وی نیز از مزایای شهروندی آلمان برخوردار می‌گردند. همسر پرستار می‌تواند با حقوق شهروندی آلمان مشغول به کار گردد و فرزندان وی می‌توانند به طور رایگان تحصیل نموده و همگی آنها (تمام اعضای خانواده) تحت پوشش خدمات بیمه‌ای قرار خواهند گرفت.

پس از پرداخت ۵ سال (۶۰ ماه) مالیات، فرد می تواند پس از موفقیت در آزمون قانون اساسی، فرهنگ و زبان آلمانی، پاسپورت آلمانی خود و اعضای خانواده را دریافت کند که یکی از ارزشمندترین پاسپورتهای جهان است.

این درحالی است که حقوق یک پرستار در بیمارستان دولتی ایران، سه میلیون تومان و در بیمارستان ارتش ۲ میلیون و در بیمارستان‌های خصوصی در حدود ۴ میلیون است. البته ارقام بالا بسته به شرایط کاری فرد تا حدی تغییر می‌کند.

 

نمایندگان پرستاران در روز چهارشنبه ۳۰ خرداد ۹۷، طی نامه ای سرگشاده، مطالبات صنفی و رفاهی خود را به وزارت کشور اعلام داشتند. این نامه که به امضای ۱۷ هزار پرستار رسیده بود حاوی اعتراض به مسائلی چون حقوق اندک، شرایط نامناسب کار و تبعیض بود. پرستاران در سالهای گذشته تا به الان، بارها به شرایط نامناسب کاری خود اعتراض کردند اما مطالباتشان در هیچ دولتی پاسخ درخوری نیافت.

 

مهم‌ترین مطالبات پرستاران عبارتند از: اجرای قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری، سامان دادن به اضافه‌کاری و کارانه، کاهش اختلاف در پرداخت‌ها بین گروه‌های مختلف پزشکی و پرستاری، تبدیل قراردادهای موقت به دایم، واگذاری صلاحیت حرفه‌ای سازمان نظام پرستاری، اجرای قانون همسان‌سازی، تامین مطالبات دانشجویان پرستاری و ایجاد محیط ایمن برای پرستاران.

واگذاری بیمارستان‌ها به بخش خصوصی و بالاتکلیف ماندن معوقات کارکنان و پرستاران مشکل دیگری است که خصوصی‌سازی برای کارکنان و پرستاران ایجاد کرده است. در ۳۰ مرداد ۹۷ بیش از ۲۰۰ نفر از پرسنل بیمارستان فوق تخصص امام خمینی کرج در اعتراض به وضعیت بلاتکلیف بیمارستان و عدم تسویه مطالبات مزدی‌شان مقابل سازمان همیاری شهرداری‌های استان البرز تجمع اعتراضی کردند. قاسم طاهری نایب ریس شورای اسلامی کار این بیمارستان گفت که ۵۰۰ نیروی شاغل این بیمارستان از جمله پرستاران بین ۵ تا ۱۰ ماه حقوق معوق دارند. هدف واقعی از مزایده بیمارستان، ایجاد بستری برای اعلام ورشکستی بیمارستان بوده با این هدف که سهامداران جدید، بیمارستان را به دلیل واقع شدن در زمین و جای مناسب، به مرکز تجاری ـ اداری تبدیل کنند.
 
فاصله ایران از استانداردهای نظام پرستاری

ایران در بکارگیری استانداردهای پرستاری نیز نسبت به دنیا عقب است. در ایران به ازای هر ۱۰۰۰ بیمار تنها یک پرستار وجود دارد. این در حالی است در کشورهای اروپایی به ازای هر هزار نفر، یک کادر پرستاری کامل یعنی تعدادی بیش از ۱۰ نفر پرستار وجود دارد. ایسلند به ازای هر هزار نفر جمعیت ۱۳ کادر پرستاری دارد. در استرالیا، سنگاپور هم به همین شکل است. در آفریقای جنوبی هم به ازای هر هزار نفر جمعیت ۷.۵ کادر پرستاری وجود دارد. در کشورهایی مثل ارمنستان و گرجستان به ازای هر هزار نفر پنج الی شش پرستار وجود دارد. در این شاخص حتی مصر و افغانستان از ایران وضعیت بهتری دارند.

نبود نیروی کافی در کادر پرستاری به دلیل کمبود نیروی انسانی نیست. در کشور بیش از هزار پرستار فارغ‌التحصیل بیکار وجود دارد. یعنی به رغم اینکه وزارت بهداشت شعار کمبود کادر پرستاری را می‌دهد، قدرت جذب پرستاران را ندارد. در واقع پرستاران در هنگام فارغ‌التحصیلی در مرحله گذراندن طرح قرار می‌گیرند. در حال حاضر هزاران نفر پرستار منتظر طرح داریم. این پرستاران که بیشتر از قشر نیروی جوان هستند به کار گرفته نمی‌شوند. بیمارستان‌ها به شدت در جذب پرستار با مشکل مواجه هستند. بودجه اندک وزارت بهداشت و ضعف شدید مدیریت بحران، کمبود پرستار را به وجود آورده و این درحالی است که همین تعداد موجود هم یا مهاجرت می‌کنند یا در حسرت آن هستند. طبعا وقتی بخش عمده بودجه وزارت بهداشت صرف پرداخت حقوق پزشکان می‌شود، منابعی برای توجه به مشکلات پرستاران نمی‌ماند.
 
شریفی مقدم در خصوص این استانداردها گفت: شرایط بیمارستان‌های ما به شکلی است که مردم خدمات مورد نیاز درمانی خود را دریافت نمی‌کنند و خسارت‌های جانی و مالی می‌بینند. وزارت بهداشت هیچ گونه اراده‌ای برای حل مشکلات پرستاران ندارد. پرستاران مشغول به کار هم موانع زیادی پیش رو دارند. به طوری که وزارت بهداشت ورود پرستاران را به عرصه کار مشکل کرده است و پرستاران طرحی را به کار نمی‌گیرد و آنها را تمدید طرح نمی‌کند. ضمن اینکه استخدام وسیع صورت نمی‌گیرد و شرکتی‌ها هم تعدیل می‌شوند.
 
وی با انتقاد از سیاست‌های غلط در عرصه تعدیل نیرو گفت: نیروهایی که اخیرا تعدیل می‌شوند نیروهای جوان و تازه نفس هستند، در این صورت بیمارستان می‌ماند با نیروهایی که باسابقه هستند، اما فشار بی‌امان مشکلات بیمارستانی هم روی آنهاست و خستگی‌های حاد و مزمن گریبانگیرشان می‌شود و حتی دچار بیماری‌های شغلی می‌شوند. این سیستم فشل، باعث شده که بیماران به دلیل افت کیفیت خدمات پرستاری در بیمارستان‌ها، به مرگ پنهان دچار شوند. به دلیل کمبود پرستار مردم از ۵۰ درصد حداقل خدمات درمانی که باید دریافت کنند، محروم هستند.
 
  به سخن اول خودمان برگردیم. انگیزه مهاجرت پرستاران ایرانی به کشورهای دیگر را مرور کردیم. با این وضعیت بعید است بتوان پرستاری را به این دلیل که از ایران به کشوری دیگر مهاجرت کرده است تا خدماتش را در اختیار مردم آن کشورها قرار دهد، سرزنش کرد. جذابیت کار پرستاری در اروپا و آمریکا و امکاناتی که با یک کار متعارف در اختیار پرستاران قرار می‌گیرد از یک‌سو و وضعیت نامناسب حرفه پرستاری در ایران و مطالبات تلنبارشده آنان در طی دهه‌ها از سوی دیگر، توجیه تصمیم کسانی است که شغل پرستاری را نه در کشور خودشان بلکه در سرزمین‌هایی دیگر پی می‌گیرند.