یکی از مسیر‌های مهمی که ایران در زمینه واردات واکسن کرونا روی آن سرمایه‌گذاری کرده بود، واردات واکسن از طریق سازوکار «کوواکس» بود؛ اما خُلف وعده‌های عدیده صورت گرفته از سوی کوواکس باعث شد که نیاز کشور‌های مختلف از جمله ایران به واکسن کرونا تأمین نشود.
دیدارنیوز ـ آذرماه سال ۹۹ بود که سعید نمکی وزیر بهداشت در یک سخنرانی تلویزیونی اعلام کرد: «گره‌های تأمین واکسن از خارج از کشور در حال گشوده شدن است و به زودی واکسن کرونای وارداتی برای تلقیح به گروه‌های آسیب‌پذیر وارد کشور خواهد شد.»
این سخنان وزیر بهداشت روزنه امیدی بود برای بهبود بخشیدن به وضعیت کرونا در کشور. قرار بود سه مسیر در زمینه تأمین واکسن کرونا دنبال شود؛ مسیر اول، تولید داخلی واکسن بود. در حال حاضر واکسن‌های ایرانی در حال تولید یا انجام مطالعه بالینی هستند؛ واکسن‌های «رازی»، «نورا»، «فخرا»، «پاستوکووک» و «اسپایکوژن» در حال طی کردن مراحل بالینی هستند و از این میان، واکسن برکت به تولید انبوه رسیده و به سبد واکسیناسیون عمومی کشورمان اضافه شده است.
مسیر دیگری که طی شد، تولید مشترک واکسن با کشور‌های دیگر بود که بر این اساس دانش فنی واکسن «سوبرانا» از کشور کوبا به ایران منتقل و مجوز مصرف اورژانسی واکسن تولید مشترک ایران و کوبا صادر شد و تولید انبوه آن نیز از مهرماه آغاز خواهد شد.
مسیر سوم، واردات واکسن از منابع مختلف بود. یکی از مسیر‌های مهم که ایران در زمینه واردات واکسن کرونا روی آن سرمایه‌گذاری کرده بود و مقامات بهداشتی کشور در روز‌های آغازین بر مبنای آن برخی وعده‌ها را مطرح می‌کردند، واردات واکسن از طریق سازوکار «کوواکس» بود. کوواکس سازوکاری بود که با مشارکت کشور‌های مختلف و سازمان جهانی بهداشت، با هدف ایجاد دسترسی عادلانه به درمان‌ها، اقلام مورد نیاز مقابله با کرونا و واکسن ایجاد شد؛ اما این سازوکار نتوانست آن طور که باید، نیاز کشور‌های مختلف از جمله ایران را به واکسن کرونا تأمین کند.
بنا بود که بیش از ۱۶ میلیون دوز واکسن کرونا از طریق این سازوکار به ایران وارد شود، اما علی‌رغم پرداخت پول از سوی ایران، این صندوق به دلایل مختلف نتوانست به تعهدات خود عمل کند. وزارت بهداشت هزینه‌ای که برای تأمین این میزان از واکسن، تنها از طریق کوواکس انجام شده است را حدود ۲۰۰ میلیون دلار اعلام کرد!
در فروردین‌ماه سال جاری، وزیر بهداشت با اشاره به مشارکت ایران در کوواکس برای تأمین ۱۶.۸ میلیون دوز واکسن کرونا از طریق این سازوکار اعتراف کرد: "می‌دانستیم که کوواکس سازوکار مناسبی است، اما قدرت اجرایی این مجموعه را با توجه به محدودیت تولید واکسن، در حدی نمی‌دانستیم که بتواند نیاز ما را تأمین کند. "
مسئله‌ای که به اذعان سازمان جهانی بهداشت نیز رسید. مدیرکل سازمان جهانی بهداشت در نخستین سالگرد تشکیل سازوکار کوواکس اذعان داشت: کشور‌های کم درآمد جهان هنوز دسترسی مناسبی به واکسن‌های کرونا ندارند!
وی در ماه آوریل (اردیبهشت) افزود: حدود ۹۰۰ میلیون دوز واکسن کرونا در جهان تزریق شده، اما بیش از ۸۱ درصد این تزریق‌ها در کشور‌های با درآمد بالا یا کشور‌های با درآمد بالاتر از متوسط انجام شده است؛ در حالی که تنها ۰.۳ درصد از تزریق‌ها در کشور‌های کم‌درآمد انجام شده است!
وی همچنین از کشور‌ها درخواست کرد که واکسن‌های اضافی خود را از طریق این سازوکار به کشور‌های کم درآمدتر جهان تحویل دهند تا همه کشور‌های جهان بتوانند به مقابله با پاندمی بپردازند.
با وجود درخواست سازمان جهانی بهداشت از کشور‌ها برای توزیع عادلانه واکسن در جهان، انحصارطلبی کشور‌های ثروتمند و عدم توزیع عادلانه واکسن کرونا ادامه یافت.
خبرگزاری رویترز به نقل از سازمان جهانی بهداشت گزارش داد که کشور‌های با درآمد بالا در ماه مِی حدود ۵۰ دوز واکسن کرونا به ازای هر ۱۰۰ نفر تزریق کردند و این رقم از آن زمان تاکنون دو برابر نیز شده است؛ در حالی که در کشور‌های با درآمد کم فقط ۱.۵ دوز به ازای هر ۱۰۰ نفر تزریق شده است!
در حالی که بسیاری از کشور‌های با درآمد کم یا متوسط جهان هنوز یک دوز واکسن کرونا نیز تزریق نکرده بودند، برخی کشور‌ها مانند آمریکا، تزریق واکسن کرونا به کودکان و یا تزریق دوز تقویتی (دوز سوم) را نیز آغاز کردند. تدروس ادهانوم، خطاب به کشور‌های ثروتمندی که پوشش واکسیناسیون خود را افزایش داده‌اند و حالا در حال تزریق واکسن به کودکان نیز هستند، گفت: من درک می‌کنم که چرا برخی کشور‌ها می‌خواهند کودکان و نوجوانان خود را علیه کرونا واکسینه کنند، اما الان از آن‌ها می‌خواهم در این برنامه تجدیدنظر کنند و واکسن‌های خود را به کوواکس اهدا کنند چرا که در کشور‌های با درآمد کم، واکسن‌های کرونا به میزان کافی حتی برای کارکنان بهداشت و درمان که در حال ارائه خدمت به بیماران کرونایی هستند؛ تامین نشده است.
تدروس ادهانوم از کشور‌های جهان درخواست کرد که تزریق دوز‌های تقویتی واکسن‌های کرونا را متوقف کنند تا فاصله واکسیناسیون کرونا بین کشور‌های ثروتمند و فقیر بیش از این افزایش نیابد.
خبرگزاری رویترز پیش از این گزارش داده بود که کووکس قصد دارد تا پایان سال ۲۰۲۱ بیش از ۲ میلیارد دوز واکسن کرونا را به کشور‌های کم‌درآمد جهان تحویل دهد، اما بر اساس آخرین گزارش این سازوکار تاکنون تنها توانسته است ۲۰۹ میلیون دوز واکسن کرونا را به ۱۳۸ کشور شرکت کننده ارسال کند!
خبرگزاری رویترز نیز در ماه جولای گزارش داد که کشور‌های اتحادیه اروپا کمتر از ۳ درصد از ۱۶۰ میلیون دوز واکسن‌هایی کرونایی را که قرار بود به کشور‌های فقیر جهان ارائه کنند، اهدا کرده‌اند.
در این گزارش آمد که کشور‌های اتحادیه اروپا با مجموع جمعیت بزرگسال ۳۶۵ میلیون نفر، تاکنون (ماه جولای) حدود ۵۰۰ میلیون دوز واکسن کرونا دریافت کرده‌اند و پیش‌بینی می‌شود ۵۰۰ میلیون دوز دیگر نیز تا پایان ماه سپتامبر دریافت کنند؛ با این وجود این کشور‌ها تا ۱۳ جولای کمتر از ۴ میلیون دوز واکسن اهدا کرده‌اند!
شیوع کرونای جهش یافته دلتا در هند، که یکی از کشور‌های قدرتمند در زمینه ساخت و صادرات واکسن است نیز این شرایط را بدتر کرد. هند به دلیل شیوع واریانت دلتا تمرکز خود را بر واکسینه شدن مردم کشور خودش گذاشت و از صادرات واکسن به سایر کشور‌ها ممانعت کرد.
مشاور ارشد سازمان جهانی بهداشت (WHO) در ماه ژوئن اذعان داشت که "بیش از نیمی از کشور‌های فقیر دریافت‌کننده واکسن‌های کرونا از طریق کوواکس، دیگر واکسن کافی را برای ادامه واکسیناسیون ندارند!
بروس آیلوارد افزود: از ۸۰ کشور فقیر که واکسن رایگان می‌گیرند، دستکم نیمی از آن‌ها واکسن کافی را برای ادامه باثبات برنامه‌های واکسیناسیون کرونای خود ندارند و برخی از این کشور‌ها هم به طورکامل واکسن‌های خود را تمام کرده‌اند و عدم تحویل به موقع واکسن از سوی هند، کوواکس را به دردسر جدی انداخته است. "
مستندات فوق نشانگر آن است که کوواکس نیز نتوانست آن طور که باید، پاسخگوی نیاز‌های واکسنی ایران باشد. با این وجود نماینده سازمان جهانی بهداشت در ایران طی بیانیه‌ای اعلام کرده است که ۸.۵ میلیون دوز واکسن تخصیص یافته از طریق سازوکار کواکس طی ماه‌های آتی به کشور ایران وارد می‌شود.
طبق آمار گمرک ایران، این سازوکار تاکنون حدود ۲.۲ میلیون دوز واکسن را به کشور ما تحویل داده است.
