بحران بی‌آبی یکی از مسائلی است که به شدت زندگی آدمی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در این بین، اما زنان و کودکان در شرایط خشکسالی و بی‌آبی رنج مضاعفی را متحمل می‌شوند. زنان به‌ویژه به دلیل مسئولیت‌هایی که جامعه بر عهده آنان گذاشته و همچنین به دلیل ویژگی‌های خاص خود بیش از همه در شرایط بی‌آبی دچار آسیب می‌شوند.
دیدارنیوز ـ در هر بحرانی که در منطقه‌ای از جهان سربلند می‌کند زنان به دلیل ویژگی‌های جسمی و برخی مواقع روحی خاص خود، بیش از مردان دچار آسیب می‌شوند. حالا اگر بحران در جامعه‌ای توسعه‌نیافته و بسته ایجاد شود، قطعا صدمات بیشتری را برای زنان و کودکان به دنبال خواهد داشت.
آنچنانکه برخی گزارش‌های جهانی نشان می‌دهد که تقریبا ۴۰ درصد از جمعیت جهان به سیستم بهداشتی مناسب دسترسی ندارند. مثلا، فقط در هند سالانه ۴۵۰ هزار کودک زیر ۵ سال به دلیل بیماری‌های ناشی از نوشیدن آب آلوده جان خود را از دست می‌دهند. بیشتر این بیماری‌ها از باکتری‌ها، تک‌یاخته‌ها و ویروس‌های موجود در آبی که با فضولات انسان و حیوان آلوده شده است، ناشی می‌شوند.
همچنین نتایج یک بررسی در تانزانیا نشان داد که با فراهم شدن آب در یکی از مناطق این کشور، حضور دختران در مدرسه نیز ۱۲ درصد افزایش یافت. همچنین بنابر بررسی‌ها، زنان جهان، در مجموع ۲۰۰ میلیون ساعت وقت صرف جمع‌آوری و ذخیره آب می‌کنند. علاوه‌بر این مدت زمان که صرف ذخیره آب می‌شود مقدار بسیار زیادی از وقت آن‌ها صرف پیدا کردن مکانی که در آنجا آب وجود دارد می‌شود که می‌توان گفت این زمان به ۲۶۶ میلیون ساعت می‌رسد.
به گزارش جامعه ۲۴، در حال حاضر کشور ما نیز با بحران‌هایی مواجه است که به جرات می‌توان گفت بحران آب خطرناک‌ترین آن است، مساله‌ای که قریب به یک دهه پیش نسبت به آن توسط متخصصان این حوزه هشدار داده شد، اما نه تنها هیچ‌یک از مسئولان این حوزه و حتی مسئولان ارشد نظام به آن توجهی نکردند که برخی مدیران ارشد و میانی ناکارآمد و سودجو با تصمیم‌گیری‌های نادرست به این تنش دامن زدند. تا جایی که امروز سیستان و بلوچستان در کنار دریا و اقیانوس و خوزستان احاطه شده در میان پرآب‌ترین رودخانه‌های جهان تشنه لب و به گل نشسته مانده‌اند. حقیقت آن است که احتمالا تا سده‌ها بعد هیچ یک از متخصصان پی نخواهند برد که چگونه می‌توان استانی به پرآبی خوزستان را در چشم به هم زدنی خشکاند و مردمش را اینگونه ناامید کرد.
به هرحال در همین بحران آب ایجاد شده در کشور هم زنان و کودکان اولین قربانیان بی‌آبی در کشور هستند. بی‌آبی می‌تواند زندگی زنان را با چالش‌های جدی مواجه کند و تمامی ابعاد سلامت جسمی و روحی آنان را در کنار فرصت‌های مختلف رشد و ترقی شخصی از آن‌ها بگیرد، چرا که زنان و دختر بچه‌ها در جوامع توسعه‌نیافته و سنتی نقش محوری در مدیریت خانه داشته و اگر در این مناطق دسترسی به آب هم نباشد مسئولیت تامین آب در هر شرایط برعهده زنان است.
در ایران نیز شرایط چنین است و زنان و دختربچه‌ها در بسیاری از مناطق دچار بی‌آبی مسئول تامین آب از چاه، هوتک، رجوع به تانکر آبرسانی و... بوده و ناچارند کوله‌های سنگین حاوی آب را گاهی کیلومتر‌ها بر پشت یا روی سر خود حمل کرده و به خانواده برسانند. گاهی نیز برای شستن رخت و ظروف به کنار رودخانه‌ها و مراکز تجمع آب می‌روند که هر دو این موارد سلامت آنان را با چالش جدی مواجه می‌کند.
با سعیده خاشی، نائب رئیس حزب اتحاد ملت منطقه سیستان و بلوچستان و فعال اجتماعی و همچنین پونه پیلرام، مشاور امور بانوان فرماندار سابق اهواز و فعال حوزه زنان درباره تاثیر بی‌آبی بر سلامت زنان گفتگو کردیم.
سعیده خاشی به جامعه ۲۴ می‌گوید: «بی‌آبی مساله‌ای است که زندگی تمام موجودات زمین را با چالش مواجه می‌کند، اما در جامعه ما که به صورت گسترده و تاریخی نابرابری میان زن و مرد وجود دارد، زنان در این شرایط دچار آسیب‌های جدی‌تری می‌شوند. توجه به این نکته ضروری است که به واسطه نقش محوری زن در خانواده به‌ویژه در جوامع سنتی مشکلاتی که روی زنان تاثیر می‌گذارد قطعا کل جامعه را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.»
«ما در دهه‌های اخیر شاهد بی‌آبی مستمر در استان سیستان و بلوچستان هستیم، یعنی درحالی که این استان کلان‌ترین جامعه روستایی کشور را دارد، اما درصد بالایی از روستا‌های آن همچنان به صورت سقایی آبرسانی می‌شوند. آن دسته از روستا‌هایی هم که از آب لوله‌کشی برخوردار هستند همواره با قطعی آب مواجه هستند. در بافت سنتی این استان نهاد خانواده نقش بسیار مهمی دارد که به دلیل ریشه‌های تاریخی و فرهنگی زنان محور آن هستند.»
«خشکسالی و بحران‌های محیط زیستی، قطعی مکرر آب و عدم دسترسی به حقوق اولیه‌ای مانند برخورداری از آب سالم، زنان را که همواره از اقشار تحت ستم بوده‌اند بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد. در سیستان و بلوچستان ۸۹ هزار زن سرپرست خانوار وجود دارد یعنی ۱۷ درصد از جمعیت زنان سرپرست خانوار کل کشور در سیستان و بلوچستان ساکن هستند که این عدد بالاترین رقم زنان سرپرست خانوار در سطح کشور است. این درحالی است که جامعه زنان تحت آموزش و توانمندسازی برای زندگی بهتر قرار نگرفته است. در واقع زیرساخت‌های آموزشی برای آن‌ها وجود نداشته است چه برسد به آنکه آموزش زندگی در شرایط بحرانی را ببینند.»
«با توجه به اینکه در جامعه سنتی مادران نقش تربیت کودکان را به صورت محوری‌تری برعهده دارند با بروز مشکل برای زنان تربیت کودکان نیز دچار آسیب شده و دسترسی به امکانات بهداشتی هم کاهش می‌یابد چرا که بهداشت زنان و مسائل مرتبط با آن‌ها مانند قاعدگی، زایمان و ... نیز د چار چالش می‌شود، به‌ویژه آنکه در بسیاری مواقع همین مسائل خاص زنان در جامعه تابو تلقی شده و زنان در شرایط بی‌آبی نمی‌توانند مشکلات خود را به راحتی بیان و حل کنند. از طرفی زنان روستایی که به آب دسترسی کافی ندارند در دوران پریود خود مشکلات بیشتری را تجربه می‌کنند که ابعاد مختلف زندگی آنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد یعنی علاوه بر ابعاد جسمی که بسیار مهم هم هستند، روح و روان آن‌ها نیز تحت فشار قرار می‌گیرد.»
«بی‌آبی مشکلات دختری را که در شرایط عادی هم دچار عفونت‌های زنانه بوده، اما هیچ اطلاعاتی درباره آن ندارد و هیچگونه دسترسی هم به دارو و حتی پد‌های بهداشتی ندارد چند برابر می‌کند. در واقع استرس‌های ناشی از بی‌آبی به تدریج تبدیل به تنشی گسترده شده و زندگی افراد را مختل می‌کند. در این شرایط انسان‌ها خسته‌تر شده و این پریشانی ابعاد گسترده‌تری می‌یابد اگر محل زندگی افراد روستا بوده و دسترسی به شهر سخت باشد و خانه بهداشت شرایط مناسبی نداشته باشد یا مراکز درمانی فاصله زیادی با روستا‌های دچار تنش آب داشته باشند. در شرایط بی‌آبی مدیریت خانه، پخت و پز، نظافت و مسائل بهداشتی همگی با مشکل مواجه می‌شوند.»
«همچنبن در جوامع روستایی حیات بسیاری از مردم وابسته به دامداری و کشاورزی است، در نتیجه قطعی مکرر آب بحران‌های زیادی را برای مردم روستانشین و به‌ویژه زنان ایجاد می‌کند که کاملا مرتبط به محیط زیست استان هم هست. به این معنا که در استان ما همواره زن و مرد در کنار هم به کار کشاورزی یا دامداری مشغولند، اما به دلیل مدیریت اشتباه آب این افراد به لحاظ کسب و کار دچار مشکل می‌شوند. این درحالی است که یکی از مهم‌ترین دلایل خشونت علیه زنان، فقر در جامعه است مثلا پدر فقیری که دخترش را در سن کم وادار به ازدواج می‌کند یا تعدد زوجات به دلیل همین فقر صورت می‌گیرد و ... بنابراین خشکسالی از مواردی است که باعث ایجاد فقر و به تبع آن ایجاد انواع آسیب‌های اجتماعی در جامعه می‌شود. این علل دست به دست هم داده و زندگی زنان را دچار مشکل می‌کنند، در حالی که زنان تاب‌آوری لازم را در برابر این شرایط ندارند.»
«وقتی آب نباشد همه خانواده سعی می‌کنند به هر شکلی که می‌توانند به منبع آب دسترسی پیدا کنند در این بین کودکان به عنوان نیروی کار راهی چشمه یا چاه آب می‌شوند و با وجود بنیه ضعیف خود ناچار می‌شوند که به تامین آب خانواده کمک کنند زنان هم در همین شرایط قرار دارند. برای آوردن آب از چشمه‌ها و چاه‌های آب و هوتک‌ها کودکان در موارد بسیاری جان خود را از دست داده‌اند، زنان هم نقش مهمی در آب آوری دارند که از همین رهگذر هم مشکلات جسمی زیادی برای آن‌ها ایجاد می‌شوند. در سیستان و بلوچستان شمار زیادی از زنان با کمبود خون، ویتامین دی و... مواجهند و طبیعتا مشکلات مفصلی در این مناطق بسیار زیاد است. در این شرایط موضوع آوردن آب برای خانواده به علت طی مسیری نه چندان نزدیک با بار سنگینی از آب می‌تواند به مشکلات جسمی زنان دامن بزند. در واقع بی‌آبی همه ابعاد زندگی یک زن را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد، از مشکلات جسمی و روحی تا مسائل اقتصادی و آموزشی.»
عکاس مهین محمدزاده
«ما بعد از پاندمی کرونا می‌توانیم پاندمی بی‌آبی را دومین مشکل مردم این استان بدانیم. این شرایط زندگی زنان و کودکان را با مشکلات بیشتری مواجه می‌کند. بحران بی‌آبی در خوزستان نشان داد که بحران بی‌آبی به موازات بحران کرونا می‌تواند چه نتایجی ایجاد کند. با توجه به اینکه پیک پنجم کرونا همچنان در استان ما جولان می‌دهد این مساله فراموش شده است که بی‌آبی تا چه میزان زندگی مردم را دچار مشکل کرده است. در این بین بیماران مبتلا به کرونا دچار مشکلات مضاعف شده‌اند. بحران بی‌آبی امکان ابتلای افراد به کرونا را نیز افزایش داده است، زیرا بسیاری از مردم برای تامین آب آشامیدنی خود مجبورند ساعت‌ها در صف‌های مختلف بایستند و این مساله باعث چرخش بیشتر ویروس در میان مردم می‌شود.»
«بسیاری از مسائل زنان متاسفانه پنهان مانده و نگاه روشنی نسبت به مسائل آن‌ها وجود ندارد که علت آن هم تابو تلقی شدن مسائل مرتبط با زنان است. اما حقیقت آن است که به دلیل نقش محوری زنان در تامین نیاز‌های خانواده از جمله آب آن‌ها نیز در کنار کودکان به لحاظ حمله گاندو یا غرق شدن در هوتک‌ها آسیب می‌بینند.»
(خبر‌هایی منتشر شد درباره اینکه گاهی زنان به دلیل فقر و بی‌آبی ناچار به تن‌فروشی می‌شوند؟ آیا می‌توان چنین مواردی را در زمره آسیب‌های پنهان زنان در شرایط بی‌آبی به حساب آورد؟): «ریشه همه این کمبود‌ها توسعه‌نیافتگی است که ابعاد مختلف زندگی انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. زنان هم با توجه به اینکه توانمندی کمتری برای مواجهه با این شرایط دارند آسیب بیشتری می‌بینند. این تنگنا‌ها در مواردی هم انسان را به انتخاب‌هایی وا می‌دارد که دلشان نمی‌خواهد. از سوی دیگر قریب به ۴ دهه است که بی‌کفایت‌ترین نماینده یا قوی‌ترین نماینده یا استاندار و ... درباره بی‌آبی صحبت می‌کنند، اما اینکه برای پررنگ کردن مساله بی‌آبی اینگونه درباره زنان صحبت شود درست نیست. افرادی که این موضوع را مطرح کرده اند تا به حال برای کمک به زنان کاری نکرده‌اند از نظر من این تنها یک استفاده ابزاری از زنان بود که به صورت مقطعی و کلامی مطرح شد.»
«خودفروشی همواره یکی از آسیب‌هایی است که در جامعه دچار مشکلات فراوان وجود دارد. تن‌فروشی در جامعه‌ای مانند سیستان و بلوچستان هم مجموعه‌ای از علل دارد و تنها موضوع بی‌آبی مطرح نیست، متاسفانه کسی روی این موارد به صورت دقیق و جدی کار نمی‌کند. اما بی‌آبی مساله‌ای است که به عنوان یکی از علل می‌تواند به آسیب‌های اجتماعی دامن بزند، اما علل دیگر در این رابطه به نظر من پررنگ‌تر هستند.»
«وضعیت زنان در سیستان و بلوچستان در تمامی ابعاد نسبت به متوسط کشوری بسیار پایین‌تر است، بهداشت و درمان، آموزش، ورزش و... از جمله همین موارد هستند که نبود یا کمبود این زیرساخت‌ها زنان را در برابر مشکلات آسیب‌پذیرتر می‌کند، از سوی دیگر استان ما هر سال با دامنه‌ای از بحران‌ها مواجه می‌شود در حال حاضر با توجه به وضعیت کرونایی، نبود آب و شبکه آبرسانی در روستا‌ها زیان‌های مالی و جانی را افزایش می‌دهد و به صورت معمول زنان بسیار بیشتر از مردان تحت تاثیر قرار می‌گیرند. در واقع کرونا و بی‌آبی به موازات هم زندگی مردم و به‌ویژه زنان را با خطرات بیشتری مواجه می‌کند درحالی‌که زنان در این شرایط کاملا بی‌دفاع هستند.»
پونه پیلرام، مشاور امور بانوان فرماندار سابق اهواز و فعال حوزه زنان نیز در این زمینه به جامعه ۲۴ می‌گوید: «سلامت انسان بر سه رکن استوار است: «غذا، دسترسی به آب و البته سرپناه. در غیر اینصورت انسان‌ها آسیب‌پذیر هستند. آب علاوه بر نقش سلامت محوری در زندگی انسان‌ها دارای نقش مهم و اساسی تولید مواد غذایی ست و از اینرو آب را مایه حیات نامیده‌اند و با کمبود آن متفق القول اندیشمندان زندگی را در معرض تهدید و فروپاشی عنوان کرده اند. زمین بدون آب پایدار نمی‌ماند و بخشی از این عدم پایداری به زندگی ساکنان آن باز‌می‌گردد، در این بین زنان و کودکان در مقابل کمبود آب آسیب پذیرتر هستند.»
«در حال حاضر با توجه به تغییرات اقلیمی مناطقی از جهان با تنش آبی مواجه شده است که کشور ما هم یکی از این مناطق است. در برخی استان‌های کشور همچنان روستا‌ها و گاهی شهر‌ها به آب سالم دسترسی ندارند و مردم این مناطق رنج کم آبی را تحمل می‌کنند، مساله‌ای که به صورت معمول رنج مضاعفی را بر زنان و کودکان تحمیل می‌کند.»
«علت اینکه زنان بیش از مردان از بحران‌های آبی دچار آسیب می‌شود دلایل مختلفی دارد از جمله اینکه به صورت سنتی معمولا این زنان و دختران هستند که مسئول جمع کردن آب سالم می‌شوند، روندی که تا کولبری آب توسط زنان هم پیش می‌رود، این مساله در مناطق دچار کم‌آبی آنچنان زیاد است است که تصاویر زنان و دختران با دبه‌های سنگین آب یا چرخ‌های روان برای جمع‌آوری آب دستمایه عکاسان و سوژه فیلم‌بردارانی است که به زندگی پررنج زنان در مناطق کم آب می‌پردازند.»
«کولبری آب و تحمل چنین بار سنگینی توسط زنان در این مناطق معمولا تبعاتی منفی بر زندگی زنان داشته و حتی می‌تواند جان آنان را به خطر بیندازد. به این معنا که کولبری آب علاوه بر ایجاد خطراتی مانند افتادن در چاه آب حین کشیدن آب از آن یا وارد شدن صدمات جسمانی بر پیکر زنان در حین طی کردن مسیر‌ها می‌تواند باعث از بین رفتن فرصت‌های تحصیلی برای دختربچه‌ها و همچنین از دست رفتن فرصت‌های اقتصادی برای زنان شود.»
«در حقیقت زنان با دور شدن از فرصت لازم برای کسب آموزش و ورود به چرخه اقتصاد کشور به چرخه فقر نزدیک‌تر می‌شوند. این از دست رفتن فرصت‌ها به دنبال بحران آب در مناطق مختلف و گذاشته شدن بار انجام این وظایف بر دوش زنان چنان فرصت زندگی و تلاش را از آنان می‌گیرد که بر اساس آمار‌های جهانی ۲۰۰ میلیون ساعت از فرصت زنان به دنبال جمع آوری آب تلف می‌شود. این زنان درحقیقت زمان زیادی را که می‌توانند صرف بهبود زندگی خود و خانواده کنند به دنبال کم آبی و رنج‌های زنانه ناشی از آن از دست می‌دهند.»
«از طرف دیگر با توجه به مسئولیت‌هایی که انحصارا بر عهده زنان گذاشته شده مانند زایمان، شیر دادن و مراقبت از نوزاد یا نگهداری از سالمندان آن‌ها استرس‌های بیشتری را در شرایط کم‌آبی تحمل می‌کنند، استرس‌هایی که بیشتر ابعاد بهداشتی برای عزیزانشان را دارد مانند ترس از به خطر افتادن زندگی نوزاد یا فرد سالمند خانواده در شرایط نبود آب. از آنجایی که زنان در مناطق کم‌آب تهیه غذا سالم را هم با سختی بسیار و واهمه از تهدید جانی خانواده بر عهده دارند می‌توان گفت استرس ناشی از نقش مدیریتی آن‌ها در کنترل همین میزان اندک آب هم باعث افزایش مسئولیت و سختی مضاعف زندگی آن‌ها می‌شود.»
«در واقع زنان در مناطق کم‌آب غالبا نقش‌های برساخته‌ای دارند که نه تنها توان و انرژی زیادی از آن‌ها می‌گیرد که رضایت از زندگی خانوادگی شان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. با توجه به تبعات منفی بحران آبی بر سلامت روحی، جسمی و نیاز‌های برتر زنان سیستم حکمرانی در چنین مناطقی از جمله ایران برای توانمندسازی زنان باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که با افزایش میزان رضایت زنان این مناطق از زندگی، انرژی و توان شان را نیز به چرخه زندگی بازگردانند. به بیان دیگر چالش اصلی توانمندسازی زنان در مناطق کم‌آب باید افزایش سطح تاب‌آوری آنان باشد به نحوی که زنان کمترین آسیب‌های روانی را در شرایط تنش آبی متحمل شده و بتوانند با برگشت به چرخه اقتصادی در این مناطق به توسعه جوامع محلی کمک کنند. در واقع توانمندسازی زنان بر پایه تحقیقات محلی و یافتن معضلات ایجاد شده در شرایط کم‌آبی باید سرلوحه توانمندسازی زنان در جوامع باشد.»
گزارش از شادی مکی
