طلبکاری‌های دوطرفه؛ حاصل عدم همکاری دولت و سمن‌ها در مسئله کودکان کار

دیدارنیوز – گروه اجتماعی: کودکان کار و کار کودک از جمله معضلات مهم و پیچیده امروز جامعه ایران محسوب می‌شود. آمار دقیقی در این حوزه نیست، ولی برخی آمار‌های موجود اعداد میلیونی را نشان می‌دهند و در برخی منابع از سه تا هفت میلیون کودک کار صحبت شده است. کودکان به این خاطر که توان جسمی و ذهنی و همچنین آگاهی لازم را ندارند همواره فشار زیادی را تحمل می‌کنند و این وظیفه نهاد‌های حاکمیتی و سازمان‌های مردم نهاد است که نقش حمایتی و پیشگیرانه خود را در بهترین شکل ممکن ایفا کنند.

در همین راستا در روز‌های نزدیک به روز جهانی منع کار کودک یعنی ۲۲ خرداد گفت و گویی با اشکان تقی پور عضو هیات مدیره مجمع خیرین کشور و از فعالین اجتماعی پیرامون این معضل پیچیده اجتماعی داشتیم. این گفتگو در همان روز‌ها ضبط شد، ولی متاسفانه به خاطر برخی مشکلات فنی امکان انتشار به موقع آن صورت نگرفت که پیشاپیش از مخاطبان دیدار پوزش می‌خواهیم.

فیلم کامل این مصاحبه را ببینید

اشکان تقی پور در ابتدای صحبت‌های خود به این نکته اشاره کرد که قبل از ورود به بحث کار کودک باید مقوله کودک را مورد بررسی قرار دهیم. او در این باره گفت: «در فرآیند آسیب‌های اجتماعی بدون تردید کودکان آسیب پذیرترین قشر هستند و این امر طبیعی و بدیهی است، چون کودکان در شرایطی هستند که رشد جسمی و ذهنی و اجتماعی کمتری دارد و این مساله آن‌ها را آسیب پذیرتر کرده است. کرونا هم به آن اضافه شد. شاید کرونا با کودکان مهربان بود و آسیب ویروس به آن‌ها کمتر بود، ولی آسیب‌های اجتماعی این دوره بیشتر از هر گروهی به کودکان رسیده است».

این فعال اجتماعی به صراحت اعلام کرد که در نگاه او هر گونه از اشکال کار کودک بد است و یک مورد آن هم نباید وجود داشته باشد. اما تقی پور به نکته دیگری نیز پرداخت: «در بخشی از فرهنگ شرقی ما کار فضیلت است و کار در دوره تابستان برای کودکان و برخی فعالیت‌های خاص در روستا‌ها مثل کشاورزی آنقدر نکوهیده نیست و جنبه سوء استفاده ندارد. اما همان کودکی که در روستا کشاورزی را به عنوان شغل خانوادگی انجام می‌داده وقتی روستا دچار بحران‌هایی مثل بحران آب شده به همراه خانواده به اطراف شهر‌ها مهاجرت کرده اند درگیر مسائل مختلفی شده اند. در حاشیه شهر خبری از کشاورزی نیست و پدر خانواده درگیر مشکلات مختلفی می‌شود کودک هم درگیر فرآیند‌های مختلفی می‌شود و مثلا مشغول دستفروشی می‌شود و این خود یک معضل است».

این عضو هیات مدیره مجمع خیرین کشور ابراز تاسف کرد که کرونا بسیاری از تلاش‌هایی که صورت گرفته بود و توانمندسازی‌هایی در حوزه کودک شده بود را بهم ریخت. او حتی به این نکته اشاره کرد که جنسی از کار کودک که کنترل شده بود و برای بخشی از آن‌ها درآمد هم داشتند و ما هم به آن نقد داشتیم هم دیگر بهم ریخته است.

تقی پور به سراغ راه حل‌هایی که می‌تواند آسیب‌های کار کودک را کاهش دهد رفت. او تمرکز بر خانواده و انجام اقدامات مددکاری تاکید دارد و می‌گوید: «نقطه تاکید ما باید خانواده و توانمندسازی آن باشد و اگر بتوانیم به این مهم برسیم کار بزرگی کرده ایم. متولی و تسهیل گر این هدف هم دولت است. انجام دهنده آن هم فرد فرد ما. خیریه و سازمان مردم نهاد هم می‌تواند بیشترین نقش را ایفا کنند، اما زمانی که تسهیل گری حاکمیت رخ دهد. زمانی که زبان مشترک بین دو طرف به وجود بیاید».

این فعال اجتماعی دو نقش را برای جامعه مدنی در کاهش آسیب‌های حوزه کودکان متصور است. نقش کوتاه مدت که از آن گریزی نداریم و باید به سراغ آسیب برویم و برای آن فکری کنیم. نقش بلند مدت که اهمیت بیشتری دارد و آن پیشگیری است. او در این باره می‌گوید: «تجربه زیسته من می‌گوید که ما در نقش بلند مدت ضعف داریم. به این خاطر که در اطراف خودمان و طبقه متوسط شهری ذهنیت درمان محور بیشتر از پیشگیری است. ذهنیت‌ها اینگونه است که کمتر به سراغ پیشگیری می‌رود. کار بلند مدت ما اینگونه است که ذهنیت پیشگیری را جدی بگیریم. جامعه ما دارد به سمت پیری می‌رود و این کودکان سرمایه ما هستند. اگر می‌خواهیم جامعه را جوان کنیم باید از الان پیشگیری را جدی گرفت. ما حتی با بچه‌های خودمان هم آگاهانه برخورد نمی‌کنیم. امروز نوعی از استفاده ابزاری و کار کودک را در شبکه‌های اجتماعی می‌بینیم و چون سیر است و سر چهار راه نیست به آن توجه نمی کنیم».

بحث دیگری که اشکان تقی پور به آن اشاره داشت ارتباط موثر بین سازمان‌های مردم نهاد و حاکمیت است. او به بحث نظارت بر سازمان‌های مردم نهاد پرداخت و گفت: «ما برای ارائه فعالیت‌های خود از شفافیت صحبت می‌کنیم. می‌گوییم که ما شفاف هستیم. این در حالی است که شفافیت جزو بدیهیات کار ما محسوب می‌شود و باید شفاف باشیم. خیلی جا‌ها این شفافیت را نخواسته اند و ساختاری وجود ندارد که این شفافیت را ارزیابی کند. این مساله می‌تواند اعتمادسازی کند تا هم نهاد نظارتی اعتماد کند و هم مردم و جامعه و باقی سمن ها.»

او از یک همکاری دو طرفه بین حاکمیت و سمن‌ها صحبت کرد که با گفتگو شکل می‌گیرد. به عقیده تقی پور تا زمانی که این همکاری دو طرفه شکل نگیرد طلبکاری‌های دوطرفه وجود خواهد داشت و دو طرف از هم توقع دارند. تقی پور در این باره گفت: «ما همیشه، چون به مطلوبات فکر کردیم و ذهن‌های ایده آل گرا داشتیم و مقدورات را در نظر نگرفتیم به دنبال ساختار‌های بزرگ بودیم. خیلی جا‌ها نیازی به ساختار‌های بزرگ نداریم. مخصوصا در شرایط بد اقتصادی و وقتی سرمایه اجتماعی خوبی هم نداریم موفقیت‌های کوچک و مستمر و هماهنگ می‌تواند راهگشا باشد. نیازی به نهادسازی و ساختارسازی‌های اینگونه نیست.»