برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و حفر چاه‌های غیر مجاز در اطراف دریاچه ارومیه با پیشنهاد رئیس دولت نهم و دهم حیات این دریاچه را به خطر انداخت اما در طول سال‌های گذشته بر این دریاچه چه گذشت؟
دیدارنیوز ـ نسرین نیکنام: جذابیت‌های دومین دریاچه شور دنیا بین استان آذربایجان شرقی و غربی سبب شده این دریاچه یکی از جاذبه‌های ایران برای جذب گردشگری داخلی و خارجی شود، اما از حدود ۱۰ سال پیش حیات این دریاچه به واسطه اجرای یک دستورالعمل ناکارآمد و غیرکارشناسی دستخوش تغییر شد و کم کم در معرض نابودی کامل قرار گرفت، بی تفاوتی مسئولان وقت از یک سو و واکنش افکار عمومی دست به دست هم داد تا دو نهاد مسئول یعنی وزارت نیرو و محیط زیست برای جلوگیری از نابودی این دریاچه فکری بکنند و در نهایت متوجه شدند که کار جدی از دست‌شان برنمی‌آید و بهتر است برای این موضوع از کارشناسان کشور‌های دیگر کمک گیرند.
از سوی دیگر تشکیل ستادی به نام ستاد احیای دریاچه ارومیه که مشخص شده تنها فقط یک نام را یدک می‌کشد هم کار خاصی نتوانستند انجام دهند و فقط تعیین بودجه‌های میلیاردی که مشخص نیست کجا هزینه شده محل مناقشه است.
بیشتر بخوانید: تالاب بختگان خشک است؛ فلامینگوها جوجه نیاورند!
رئیس دولت‌های نهم و دهم که سال‌ها تلاش کرد نقش اپوزیسیون را در موضوع محیط زیست اجرا کند با طرح و اجرای دو ایده نفس زندگی را از دریاچه گرفت، البته این موضوع را هم فراموش نکنید که استمرار خشکسالی، تغییرات آب و هوایی و کاهش بارش در فصل‌های پر باران هم مزید بر علت شد تا همه این عوامل دست به دست هم بدهند حیات دریاچه ارومیه را به خطر بیندازند.
اما بی کفایتی مدیران وقت در سد سازی‌های بی مورد در مسیر رودهایی که به این دریاچه می‌رسیدند و حفر چاه‌های غیر مجاز با هدف برداشت برای توسعه کشاورزی حکم تبری را داشت تا ریشه این دریاچه را از ریشه بخشکاند.
حالا با سند و مدرک ادعاهای مطرح شده شفاف سازی می‌شود؛ در آذربایجان غربی و ارومیه ۲۲ سد ساخته شده که ۸ عدد از آن‌ها به بهره برداری رسید. در استان آذربایجان شرقی هم از بین ۳۶ سد احداث شده ۲۲ سد به بهره برداری رسید و سهم استان کردستان هم از سد سازی چهار سد است یعنی از ۶۲ سد، ۳۴ سد به بهره برداری رسید و همین اتفاق میزان آب ورودی به دریاچه را تا حد زیادی کاهش داد.
فاجعه زمانی بیشتر شد که در دهه اخیر در اطراف دریاچه ارومیه و حوضه آبریز دریاچه حدود ۴۸ هزار حلقه چاه غیر مجاز حفر و باعث کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و میزان آب‌های زیرزمینی این منطقه شد تا حدود ۶۸۰ هزار هکتار سطح در زیر کشت قرار گیرد اما چیزی که به جای محصولات متعدد زارعی حاصل شد از بین رفتن آب سطح دریاچه و به خطر افتادن زندگی جانوران و آبزیانی بود که در این دریاچه زندگی می‌کردند.
برای مقایسه بیشتر، میزان بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی در این منطقه را در سال‌های گذشته مقایسه می‌کنیم. در سال‌های ۵۲ ـ ۱۳۵۱ این میزان معادل ۶۹۷.۷ میلیون متر مکعب بوده در حالی که در سال‌های ۹۳ ـ ۱۳۹۲ مقدار بهره برداری رشد فزاینده‌ای داشت و به ۲۴۰۱.۶ متر مکعب یعنی چیزی در حدود ۳.۵ برابر سال‌های قبل رسید و از همین جا روند خشک شدن دریاچه با شدن بیشتری نزولی شد.
سال ۹۲ که حسن روحانی تازه بر مسند ریاست جمهوری نشسته بود در یکی از سخنرانی‌هایش قاطعانه اعلام کرد که خوشحالیم که می‌توانیم تا پایان امسال (۹۲) به یکی از وعده‌هایمان عمل کنیم که منظور از یکی از وعده‌ها، احیای دریاچه ارومیه بود. از آن سال تا امروز ۸ سال گذشته و نه تنها دریاچه ارومیه به حیات قبلی و اصلی خود برنگشته بلکه هر روز خطر نابودی بیشتر جان او را تهدید می‌کند.
البته از این هم غافل نشوید که فاجعه حیات برای دریاچه ارومیه زمانی بیشتر از حفر چاه و زدن سد بیشتر شد که در همان دولت نهم و دهم رئیس دولت تصمیم گرفت میان این دریاچه جاده‌ای بزند! جاده‌ای غیر اصولی که برخی از کارشناسان اذعان داشتند این موضوع نیز می‌تواند عامل خشک شدن دریاچه ارومیه باشد. این کارشناسان گفته‌اند که این جاده در روند طبیعی دریاچه اختلال ایجاد کرده و در کنار عوامل دیگر باعث خشک شدن دریاچه ارومیه شده است و به همه این عوامل انسانی عوامل غیر انسانی مانند افزایش دمای هوای جهانی را هم می‌توان اضافه کرد زیرا در دو دهه گذشته دمای هوای کره زمین به میزان ۲ درجه سانتی گراد افزایش یافته که باعث کمبود بارش‌های فصلی و تشدید بحران افزایش گرمای هوا شده اما کارشناسان معتقدند که نمی‌توان این موضوع را به عنوان عامل خشک شدن دریاچه ارومیه در نظر گرفت چرا که آمارهای بارش سالانه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در مدت ۵۰ سال اخیر بیان می‌کند که در این حوضه ما شاهد کاهش چشمگیر بارندگی نبوده‌ایم.
متوسط بارندگی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه نزدیک به ۳۵۱ میلی متر است. این میزان تنها در ۳ سال متوالی ۱۳۷۷ تا ۱۳۷۹ کاهش پیدا کرد و به زیر خط نرمال بارندگی منطقه رسید. اما در دیگر سال‌ها، میزان بارش در حد نرمال بوده است و در نهایت افزایش دمای هوا و کاهش بارندگی را نمی‌توان به عنوان عامل خشک شدن دریاچه ارومیه دانست.
بیشتر بخوانید:فاجعه خشکسالی در سال ۱۴۰۰؛ آب نیست!
شرایط افت و خیز در دریاچه ارومیه همچنان ادامه داشت تا اینکه دی ماه پارسال، قاسم تقی‌زاده خامسی معاون آب و آبفای وزیر نیرو با اشاره به بهره‌برداری سد کانی سیب در استان آذربایجان غربی گفت: با افتتاح این سد، به یک قدمی اجرای طرح بزرگ احیای دریاچه ارومیه خواهیم رسید.
سدی که خامسی درباره آن صحبت کرد چیزی حدود ۵۰۰ میلیارد تومان هزینه داشته که به گفته او احداث این سد چند دستاورد دارد نخست احیای دریاچه ارومیه، توسعه گردشگری و اشتغالزایی!
او از شبکه‌های آبیاری که به طور معمول برای بهبود اراضی انجام می‌شود هم صحبت کرد و گفت که ساخت یکی از این شبکه‌ها هم ۵۳۰ میلیارد تومان هزینه داشته یعنی در مجموع دولت برای این دو تا طرح بیش از هزار میلیارد تومان سرمایه گذاری کرده که مثلا قدمی برای احیای دریاچه ارومیه بردارد اما غافل از اینکه پیش از این هم چنین هزینه‌هایی انجام شد و نتیجه به دست آمده هیچ از هیچ است البته او تاکید دارد که تمام ظرفیت تخصصی کشور مطرح در سطوح بین‌المللی در این طرح به کار گرفته شده و امید است که با افزایش نرم حفاری اوایل سال آینده آب را از راه‌های مختلف به دریاچه برسانند.
درست یک ماه بعد از صحبت‌های معاون وزیر نیرو که تاکید روی کمک گرفتن از متخصصان خارجی داشت، احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست از امضای سند سه ساله همکاری مشترک دولت جمهوری اسلامی ایران با دولت ژاپن خبر داد و گفت: این سند در راستای همکاری‌های ۷ ساله دولت ژاپن و جمهوری اسلامی ایران برای احیای دریاچه ارومیه شکل گرفته است تحت عنوان «پایدارسازی دستاوردهای احیاء دریاچه ارومیه و توسعه تجارب نوآورانه آن برای پایدارسازی محیط‌زیست و معیشت» و در قالب طرح حفاظت از تالاب‌های ایران در استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، فارس و خوزستان به اجرا در خواهد آمد.
حجت جباری، معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی اوایل امسال در مصاحبه‌ای عنوان کرد: بر اساس مطالعاتی که انجام گرفته و همچنین به تصویب ستاد ملی احیاء دریاچه ارومیه رسیده‌است نیاز زیست محیطی دریاچه ارومیه سالیانه ۵ میلیارد متر مکعب آب است یعنی اگر بخواهیم دریاچه به شرایط نرمال دراز مدت خود و یا به ترازی که در قانون اراضی مستحدث و ساحلی به آن اشاره شده است تراز حداکثری دریاچه در سال ۱۳۵۳ برابر ۱۲۷۷.۱ برسد سالیانه حدود ۵ میلیارد متر مکعب آب نیاز دارد.
در حال حاضر سطح تراز دریاچه ارومیه طبق آن چیزی که در تاریخ ۲۲ خرداد ۱۴۰۰ در سایت ستاد احیای دریاچه ارومیه منتشر شده ۲۱/۱۲۷۱ است در حالی‌که در سال گذشته در همین تاریخ سطح تراز دریاچه ۸۱/۱۲۷۱ بوده یعنی چیزی حدود ۶۰ سانتی متر کاهش داشته است.
حالا همه چشم‌ها دوخته شده به دادن حقابه‌های دریاچه از سوی وزارت نیرو و تلاش‌های سازمان محیط زیست برای یکی از بزرگترین دریاچه‌های شور دنیا هر چند که فعالان محیط زیست روسای این سازمان را از سال‌ها قبل تا کنون مقصر اصلی این اتفاق می‌دانند، اما این امید وجود دارد با راهکار‌های جدید و هزینه‌های چند میلیاردی با کارشناسان خارجی جان این دریاچه از مرگ نجات پیدا کند؛ وعده‌هایی که البته تجربه می‌گوید نباید چندان به آن خوش‌بین بود.
