حقایقی جالب درباره عملکرد سیستم ایمنی بدن

دیدارنیوز ـ وقتی میکروارگانیسم‌ها (مانند باکتری‌ها یا ویروس‌ها) ما را آلوده می‌کنند، سیستم ایمنی بدن ما فعال می‌شود. این سیستم برای درک و از بین بردن عفونت‌ها و رفع آسیب‌های ناشی از آن‌ها بسیار آموزش دیده است.

به‌طورمعمول فرض بر این است که سیستم ایمنی بدن ما بدون در نظر گرفتن اینکه عفونت در روز یا شب رخ دهد، دقیقاً به یک روش کار می‌کند. اما تحقیقات انجام‌شده طی بیش از ۵۰ سال اکنون نشان می‌دهد که بدن ما در شبانه‌روز واکنش متفاوتی از خود نشان می‌دهد. دلیل این امر «ساعت بدن» ما است و این واقعیت که هر سلول در بدن، ازجمله سلول‌های ایمنی، می‌توانند ساعت شبانه‌روز را تشخیص دهند!

ساعت بدن ما این کار را با ایجاد ریتم ۲۴ ساعته (که به آن ریتم شبانه‌روزی نیز گفته می‌شود) در عملکرد سلول‌ها انجام می‌دهد. به‌عنوان‌مثال، ساعت بدن اطمینان می‌دهد که ما فقط در هنگام شب ملاتونین تولید کنیم، زیرا این ماده شیمیایی ما را خسته می‌کند و این امر نشان می‌دهد زمان خواب است.

سیستم ایمنی بدن ما از انواع مختلفی از سلول‌های ایمنی تشکیل شده است که به‌طور مداوم در بدن گشت می‌زنند و به دنبال شواهدی از عفونت یا آسیب هستند. اما این ساعت بدن ماست که تعیین می‌کند این سلول‌ها در ساعات خاصی از روز در کجا قرار دارند. به‌طورکلی، سلول‌های ایمنی بدن ما در طول روز به داخل بافت‌ها وارد می‌شوند و سپس شب‌ها در اطراف بدن گردش می‌کنند. این ریتم شبانه‌روزی سلول‌های ایمنی ممکن است به‌گونه‌ای تکامل یافته باشد که سلول‌های ایمنی در زمانی که احتمال آلوده شدن ما بیشتر است و در معرض حمله قرار دارند، مستقیماً در بافت‌ها قرار گیرند. شب‌ها، سلول‌های ایمنی بدن در اطراف بدن گردش می‌کنند و در غدد لنفاوی ما متوقف می‌شوند. در اینجا، آن‌ها حافظه آنچه را که در طول روز رخ داده است ایجاد می‌کنند (ازجمله برخورد با هرگونه عفونت). این امر اطمینان می‌دهد که دفعه بعد که با عفونت روبرو می‌شوند می‌توانند واکنش بهتری نشان دهند.

با توجه به کنترل ساعت بدن بر سیستم ایمنی بدن، تعجب‌آور نیست که بدانید برخی تحقیقات نشان داده‌اند که زمان آلوده شدن ما به ویروس (مانند آنفلوانزا یا هپاتیت) می‌تواند بر میزان بیماری ما تأثیر بگذارد. زمان دقیق ممکن است بسته به ویروس موردنظر متفاوت باشد. تحقیقات دیگر نیز نشان داده است که زمان مصرف دارو‌ها می‌تواند بر عملکرد آن‌ها تأثیر بگذارد؛ اما بازهم این امر به داروی موردنظر بستگی دارد. به‌عنوان‌مثال، ازآنجاکه هنگام خواب کلسترول تولید می‌کنیم، مصرف یک «استاتین» کوتاه اثر (داروی کاهش‌دهنده کلسترول) درست قبل از خواب بیشترین سود را دارد. همچنین یافته‌ها نشان می‌دهند که زمان «روز» بر نحوه عملکرد انواع خاصی از سلول‌های ایمنی تأثیر می‌گذارد.

ساعت بدن و واکسن‌ها

شواهد فزاینده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد واکسن‌ها (که «حافظه‌ایمنی» از یک پاتوژن خاص ایجاد می‌کنند) تحت تأثیر ساعت بدن و زمان استفاده از واکسن قرار می‌گیرند. به‌عنوان‌مثال، یک آزمایش در سال ۲۰۱۶ روی بیش از ۲۵۰ فرد بزرگ‌سال ۶۵ سال به بالا نشان داد که زدن واکسن آنفلوانزا در صبح (بین ۹ تا ۱۱ صبح) در مقایسه با بعدازظهر (بین ۳ تا ۵ بعدازظهر) واکنش آنتی‌بادی بیشتری ایجاد می‌کند.

اخیراً افراد ۲۰ تا ۳۰ساله‌ای که در ساعت ۸ تا ۹ صبح واکسن «BCG» (سل) زده بودند، در مقایسه با کسانی که بین ظهر تا ۱ نیمه‌شب واکسیناسیون شده بودند پاسخ ایمنی بیشتری داشتند؛ بنابراین برای برخی واکسن‌ها، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد واکسیناسیون در صبح زود می‌تواند واکنش قوی‌تری ارائه دهد.

یک دلیل برای پاسخ ایمنی بهتر به واکسن‌ها در صبح ممکن است روشی باشد که ساعت بدن خواب را کنترل می‌کند. در حقیقت مطالعات نشان داده که خواب کافی پس از واکسیناسیون برای هپاتیت A (در مقایسه با افرادی که پس از واکسیناسیون خواب محدود داشتند) با افزایش تعداد سلول‌های ایمنی مخصوص واکسن که ایمنی طولانی‌مدت را فراهم می‌کند، موجب بهبود واکنش ایمنی می‌شود.

هنوز به‌طور کامل مشخص نشده است که چرا خواب پاسخ واکسن را بهبود می‌بخشد، اما این موضوع ممکن است به این دلیل باشد که چگونه ساعت بدن ما به‌طور مستقیم عملکرد سلول‌های ایمنی و مکان آن‌ها را در هنگام خواب کنترل می‌کند. به‌عنوان‌مثال، ساعت بدن هنگامی‌که ما خواب هستیم سلول‌های ایمنی بدن را به غده‌های لنفاوی می‌فرستد تا در مورد عفونت‌هایی که در طول روز با آن روبرو شده‌ایم بیاموزد و حافظه‌ای از آن ایجاد کند.

البته این موضوع این سؤال را ایجاد می‌کند که چگونه ممکن است همه این‌ها با برنامه‌های واکسیناسیون همه‌گیر کنونی و جهانی در ارتباط باشد. نحوه کارکرد ساعت ایمنی بدن ازنظر اینکه آیا کرونا ایجاد می‌کنیم مهم است. به طرز جالب‌توجهی، گیرنده‌ای که به ویروس کرونا اجازه ورود به سلول‌های ما را می‌دهد، تحت کنترل ساعت بدن ما است. درواقع سطوح بالاتری از این گیرنده بر روی سلول‌ها وجود دارد که در زمان‌های مشخصی از روز مجاری تنفسی ما را می‌پوشاند. این امر می‌تواند به این معنی باشد که احتمالاً در بعضی از ساعات روز به COVID-۱۹ مبتلا می‌شویم، اما برای تعیین اینکه آیا واقعاً چنین موردی صحت دارد تحقیقات بیشتری لازم است. همچنین اینکه زمانی از روز که علیه COVID-۱۹ واکسینه می‌شویم بر ایمنی بدن تأثیر دارد یا خیر، هنوز باید بررسی و پاسخ داده شود.

اما واکسن‌های فعلی و آتی که کارایی بالایی ندارند (مانند واکسن آنفولانزا) یا اگر در افرادی که پاسخ ایمنی ضعیف‌تری دارند (مانند بزرگ‌سالان مسن) استفاده می‌شوند، با استفاده از رویکرد زمانی دقیق (برای مثال واکسیناسیون در اوایل صبح) می‌توانند پاسخ ایمنی بهتری را ایجاد کنند.

ساعت بدن طی میلیون‌ها سال برای کمک به زنده ماندن ما تکامل یافته است. هر سلول در بدن مجموعه‌ای از پروتئین‌ها را داراست که بسته به سطح آن‌ها زمان را نشان می‌دهد. دانستن اینکه روز است یا شب، به این معنی است که بدن ما می‌تواند عملکرد‌ها و رفتار‌های خود را (مانند زمانی که می‌خواهیم غذا بخوریم) تنظیم کند.