وزارت خارجه رسما به جدل‌های داخلی واکنش نشان داد. هنوز جوهر بیانیه وزارت خارجه درباره حملات علیه مذاکرات وین خشک نشده بود که این نهاد ناچار به تکذیب یک موضع‌گیری دیگر در حوزه سیاست خارجی شد.
دیدارنیوز: آخر هفته گذشته و بعد از توییت صریح معاون وزیر خارجه درباره گزارش‌های پرس‌تی‌وی برمبنای اطلاعات «منبع آگاه»، وزارت خارجه رسما در بیانیه‌ای به حملات تخریبی علیه مذاکرات وین و اظهارنظر‌های سرخود از چهره‌های بی‌ارتباط به دیپلماسی درباره سیاست خارجی ایران واکنش نشان داد. این اقدام در‌حالی است که پیش‌از‌این، وزارت خارجه تا حد زیادی در بحث‌های داخلی این‌چنینی سکوت اختیار کرده بود و تنها هر‌از‌گاهی در پاسخ به سؤالات خبرنگاران، ادعا‌ها رد می‌شد یا محمدجواد ظریف، وزیر خارجه اشاره می‌کرد که باوجود این تخریب‌ها، وزارت خارجه کار خود را می‌کند و البته بودجه میلیاردی برای ورود به جنگ تبلیغاتی داخلی ندارد. اما در روز‌های گذشته با اوج‌گیری حملات، خبرسازی‌ها و انتخاباتی‌کردن مذاکرات و فرایند رفع تحریم از سوی مخالفان، ظاهرا روند پیشین کنار گذاشته شد و وزارت خارجه به‌صراحت دست به پاسخ‌گویی زده است. به‌این‌ترتیب، توییت تند سیدعباس عراقچی، رئیس هیئت مذاکره‌کننده ایران در وین که «منبع مطلع» پرس تی‌وی درباره مذاکرات را نامطلع خوانده بود، نه‌تن‌ها یک خرق عادت که اولین گام یک تغییر رویه بوده است.
این واکنش صریح پس از مستند‌های دوباره صداوسیما علیه مذاکرات و مذاکره‌کنندگان منتشر شد که در آن دوباره به ادعا‌های جدید در‌این‌باره پرداخته شده است. در این بیانیه هم ضمن انتقاد از این برنامه‌های صداوسیما صراحتا به تأمین هزینه‌های صداوسیما از بودجه عمومی اشاره شده است. اما کمی بعد، رستم قاسمی، از مدعیان ریاست‌جمهوری در انتخابات پیش‌روی ایران، با ادعایی جدید درباره جنگ یمن وزارت را ناچار به موضع‌گیری کرد و نشان داد انتخاباتی‌کردن روند دیپلماتیک در ایران فعلا تمام‌شدنی نیست. به نظر هم می‌رسد ورود وزارت خارجه به این بحث، بیش از آنکه در راستای کنترل اظهارات غیرقابل‌کنترل باشد، در‌راستای تصریح این موضوع در مقابل طرف‌های مذاکره است که موضع‌گیری‌های این‌گونه از سوی این چهره‌ها را به‌عنوان مواضع ایران به حساب نیاورند، با توجه به اینکه شخص وزیر خارجه نیز به بهانه روز سعدی، کنایه خود را درباره غیرقابل‌کنترل بودن این موضع‌گیری‌ها، با یک بیت شعر از این شاعر ایرانی در صفحه اینستاگرام خود زد: «به کوشش توان دجله را پیش بست/ نشاید زبان بداندیش بست».
تعارف و تکلف چندانی در بیانیه وزارت خارجه باقی نمانده است. در همان بند اول این بیانیه آمده است: «اقلیتی کوچک، ولی پرهیاهو، غافل از اینکه در یک بزنگاه تاریخی علیه خواست و منافع ملت قدم بر می‌دارند، هرآنچه در توان دارند را برای هدف قراردادن نمایندگان ایران در رویارویی دیپلماتیک وین، به میدان آورده‌اند؛ از پخش مستندنما‌های سریالی و نمایش نخ‌نمای رسانه‌ای «درز» اطلاعات تحریف‌شده و غلط گرفته تا توهین، تخریب و بهتان». در این بیانیه هم نام نهاد‌ها و هم پروژه‌ها به‌صراحت ذکر شده است: «جریانی که در هفته‌های گذشته و هم‌زمان با گفتگو‌ها در وین، هر‌شب نمایندگان این مرز‌و‌بوم را هدف حمله‌های بی‌امان و ناجوانمردانه قرار داده، با «گاندو» تیم مذاکره‌کننده را جمعی نفوذی و ساده‌لوح می‌خواند، با «فروشنده» آنان را انشاءبنویس اندیشکده‌ای خارجی به تصویر می‌کشد و در «قرارداد ۱۹۱۹» آنان را با دولتمردان خائن قاجار مقایسه می‌کند» و البته اشاره می‌شود که این حملات که به روایت وزارت خارجه برخلاف منافع ملی است با چه منبع مالی انجام می‌شود: «همه با هزینه‌های میلیاردی از جیب ملت تحت فشار و نجیب ایران».
انتقاد توییتری سیدعباس عراقچی به پرس تی‌وی اینجا هم با تفصیل و صراحت بیشتر مطرح شده است و البته پاسخ پرس تی‌وی نیز مورد انتقاد قرار گرفته است: «شبکه انگلیسی‌زبان صداوسیما که ماهیتا می‌بایست سخنگو و صدای وحدت‌بخش جمهوری اسلامی ایران در فضای رسانه‌ای بین‌المللی باشد، بی‌توجه به همه همکاری‌ها و دسترسی‌هایی که به تیم مذاکره‌کننده داشته و دارد و همچنین نصایح، توصیه‌ها و نهایتا بیانیه‌های مکرر وزارت امور خارجه در رد استناد به «منابع مطلع» بی‌نام‌ونشان، نه‌تن‌ها با اهداف کاملا سیاسی داخلی - که در پخش انبوه خبر به زبان فارسی از سوی مدیرکلش برای ارباب جراید داخلی و درخواست انتشار وسیع کاملا هویداست -با انتشار اخبار تحریف‌شده و مجعول در خصوص محتوای گفتگو‌ها به زبان انگلیسی مذاکره‌کنندگان را در برابر حریف تخریب کرده و به تلاش‌های دیپلماتیک لطمه می‌زند که در بدعتی حیرت‌انگیز به جدل با مذاکره‌کنندگان جمهوری اسلامی ایران می‌پردازد».
لحن بیانیه از این هم تندتر می‌شود؛ جایی که می‌نویسد این جریان سیاسی از «رانت آشکار رسانه‌ای» برخوردار است و مبتلا به «بغض و کینه‌ای نابجا» که در نتیجه‌اش «از واقعیات دور شده است». در ادامه بیانیه آمده است: این جریان «در روابط خارجی به خودکم‌بینی ملی و تحقیرآمیزی دچار است که به‌واقع حیرت‌انگیز است و، اما در مقابل، صهیونیست‌ها و آمریکایی‌ها را در قامت موجوداتی قدر‌قدرت با قدرت خارق‌العاده، زیرک و زبردست به تصویر می‌کشند که بار‌ها و بار‌ها از ابتدای انقلاب اسلامی، از اولین روز‌های جنگ و قطع‌نامه ۵۹۸ گرفته تا توافقات منطقه‌ای و بین‌المللی و علی‌الخصوص توافقات هسته‌ای، از توافق سعدآباد تا برجام، به جمهوری اسلامی ایران رودست زده‌اند».
مستند صداوسیما همچنین مدعی شده بود در مذاکرات برجام، وزارت خارجه تنها به تقریر خواسته‌ها و مواضع اندیشکده‌های آمریکایی و به‌طور خاص «گروه بحران» پرداخته است؛ اندیشکده‌ای که رئیس آن البته از جدی‌ترین مدافعان برجام در آمریکا بود و در دولت بایدن نیز به‌عنوان نماینده ویژه وزارت خارجه در امور ایران منصوب شد و شاید به این خاطر این انتساب صورت گرفته است تا القا شود تیم مذاکره‌کننده ایران حالا هم در حال اجرای منویات طرف مقابل است: «مذاکرات منتهی به برجام را چنان تصویر می‌کنند که گویی ماه‌ها مذاکره شبانه‌روزی، به‌شدت چالشی و سخت ایران و گروه ۱+۵، صرفا صحنه‌سازی برای انشانویسی از روی متنی از پیش نوشته‌شده بوده است و از بالاترین مذاکره‌کننده تا کوچک‌ترین فرد تصمیم‌گیر و مؤثر در این مذاکرات همه در حال نمایش و خیانت به ملت بوده‌اند». در پاسخ به این ادعا این بیانیه بار دیگر اشاره می‌کند که روند مذاکره زیر نظر دیگرانی به‌جز دولت نیز بوده است: «این جریان اقلیت، ولی پرسروصدا، تغافل می‌کنند که همه مذاکرات قدم‌به‌قدم به اطلاع کلیه مراجع ذی‌ربط رسانده شده و زیر نظر مقام‌های عالی کشور جلو رفته است».
بیانیه وزارت خارجه همچنین اشاره می‌کند که ادعا‌های داخلی علیه مذاکره‌کنندگان متضمن حرف‌هایی است که حتی از زبان طرف مقابل هم علیه ایران مطرح نشده است: «جالب‌تر اینکه این کشفیات خیالی را در حالی در بوق و کرنا می‌کنند که هیچ‌کدام از اعضای حاضر در برجام از چین و روسیه گرفته تا اروپایی و آمریکایی، در هیچ جایی از اظهارات بی‌شمار و اسناد منتشره خود، جز از مذاکرات فشرده، چالشی و پر از دعوا‌های دیپلماتیک همراه با سرسختی هیئت مذاکره‌کننده ایرانی و ماه‌ها رفت‌وبرگشت میان‌پایتخت‌ها صحبتی نکرده‌اند. حتی در خاطرات آمریکایی‌ها -که همین جریان «مستندساز» با وسواس بیمارگونه‌ای نوشته‌های آنان را زیر‌و‌رو کرده به امید آنکه در آن‌ها نکاتی برای دستاویز قراردادن و حمله به مذاکره کنندگان جمهوری اسلامی ایران شکار کند- نیز هیچ دیده نمی‌شود مگر شکایت از ماه‌ها جدال طولانی دیپلماتیک و پافشاری مذاکره‌کنندگان ایرانی بر منافع ملت ایران، تا جایی که به روایت خود آن‌ها چندین بار مذاکرات تا شکست کامل پیش رفته است».
صراحت بی‌سابقه وزارت خارجه در این زمینه شاید در این بند به اوج خود می‌رسد؛ جایی که می‌نویسد: «هیهات از این همه بی‌تقوایی عزت‌سوز و در خوشبینانه‌ترین حالت، کم‌اطلاعی و ساده‌دلی بیش از حد این جریان که از پول بیت‌المال ارتزاق می‌کند و از رانت‌های وسیع رسانه‌ای برای انتشار دروغ‌های شاخ‌دار خود در جهت رسیدن به گندم خیالی ری استفاده کرده و از آبرو و عزت ملت بزرگ ایران خرج می‌کند». در این بیانیه یادآوری شده است: «به یاری خدا به‌زودی و پس از انتشار بخشی از اسناد غیرمحرمانه مذاکراتی برجام عیان خواهد شد که آنچه اکنون با نام برجام شناخته می‌شود، نه نوشته یک گروه مطالعاتی و نه حتی نوشته هیئت‌های غربی، بلکه تا حد قابل توجهی حاصل ابتکارات و متونی است که نمایندگان ایران در جلسات متعدد، از ۱۳ اکتبر ۲۰۱۳/ ۲۱ مهر ۱۳۹۲ –یعنی اولین دور مذاکرات و پیش از توافق موقت ژنو- گرفته تا ۱۱ فوریه ۲۰۱۴/ ۲۲ بهمن ۹۲ و ۳ مارس ۲۰۱۴/ ۱۲ اسفند ۹۲، یعنی ماه‌ها قبل از گزارش کذایی گروه بین‌المللی بحران -که این جریان تخریب برای تحقیر دستاورد‌های مذاکراتی برجام به آن استناد می‌کند- روی میز گذاشته‌اند؛ متونی که تماما در سابقه سازمانی نهاهادی ذی‌ربط کشور نیز قابل دسترسی است و ان‌شاءالله به‌زودی همه مردم به آن دسترسی خواهند یافت. این اسناد نشان خواهد داد تا چه میزان برجام و چارچوب آن ماحصل ابتکار و قدرت تیم ایرانی است که البته باعث افتخار تاریخی ملت بزرگ ایران است که چنین فرزندان شجاع و کاردانی در دامن خود پرورانده است».
بیانیه وزارت خارجه بار دیگر هم اشاره می‌کند که جریان مذاکرات با هدایت و نظارت نهاد‌هایی پیگیری شد که نه‌تن‌ها جایگاه بالادستی داشتند بلکه از پیش از شروع کار دولت یازدهم، یعنی پیش از سکان‌داری ظریف و تیمش در وزارت خارجه کار را شروع کرده بودند: «مراجع ذی‌ربط و عالی کشور به‌خوبی در جریان‌اند که مبنای فکری و منطق مسلط بر تدوین برجام حتی به سال‌ها پیش از دولت یازدهم برمیگردد. این مبنا در پاورپوینتی که دکتر ظریف در روز سوم فروردین ۱۳۸۴ (۹ سال قبل از مذاکرات دولت یازدهم و قبل از ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت و تحمیل آن همه تحریم به ملت ایران) در پاریس- پس از تصویب در بالاترین سطوح کشور- ارائه داد، به‌روشنی دیده می‌شود. آن سند نیز به‌زودی در اختیار مردم فهیم کشور قرار داده خواهد شد تا سیه‌روی شود آن که در او غش باشد». در ادامه بیانیه وزارت خارجه اشاره می‌کند که برجام، حاصل این مذاکرات «سندی شد که نتانیاهو و ترامپ آن را بدترین توافق تاریخ برای اسرائیل و آمریکا خواندند. با وجود تلاش همه‌جانبه‌شان برای نابودی‌اش، بار‌ها در شورای امنیت و مجامع بین‌المللی از آن شکست خوردند» و امروز هم برای تخریب گفتگو‌های وین «هم‌پیمان» شده‌اند. با این استدلال، وزارت خارجه می‌نویسد این حملات «جز دامن‌زدن به ادعای بدخواهان ایران مبنی‌بر حاکمیت دوگانه» و «دشوارترکردن مسیر رفع تحریم‌ها» ثمری نخواهد داشت.
این بیانیه در ادامه «در سناریوی خوش‌بینانه» دو «سوءبرداشت» را عامل حملات می‌داند. یکی اینکه احیای برجام دارای اهداف انتخاباتی است؛ در‌حالی‌که به گفته وزارت خارجه رفع موانع تحریمی علیه مردم وظیفه است و نیز «صاف‌کردن جاده» برای دولتمردان آینده. سوءبرداشت دوم از دید این بیانیه این تصور و «روایت ساده‌لوحانه» است که احیای برجام «به معنای دوستی ایران و ایالات متحده است» در‌حالی‌که به روایت وزارت خارجه هدف «حل یک تنش پرهزینه»، «رفع تحریم‌ها» و «در بهترین حالت، مدیریت تخاصم در یک موضوع خاص» است که منفعت اصلی اقتصادی‌اش نصیب مردم ایران و در مرحله بعد «شرکای تجاری‌اش در منطقه، همسایگان و آسیا» می‌شود.
در پایان این بیانیه با توصیف «خصومت و درگیری‌های داخلی» به‌عنوان «بازی در زمین بیگانه» از جریان‌های داخلی خواسته می‌شود «سیاست خارجی و امنیت ملی را دستمایه رقابت سیاسی قرار نداده و در تلاش برای تخریب تلاش وزارت امور خارجه، اعتبار کشور را به بازی نگیرند». بی‌سابقگی صراحت وزارت خارجه در این زمینه در متن بیانیه نیز مورد اشاره قرار می‌گیرد: «وزارت امور خارجه در سال‌های گذشته همواره بر طریق صبر و سکوت حرکت کرده و تلاش کرده در چارچوب مأموریت‌ها و اختیارات، فارغ از فشار جریانات و گرایش‌های سیاسی، اهداف والای مردم و کشور را در این دنیای به‌شدت متلاطم و متغیر محافظت کرده و تأمین کند؛ اما اکنون برای محافظت و تأمین همین منافع لازم می‌داند به جریان تخریبی که با هیاهوی فراوان در پی تضعیف دستگاه دیپلماسی و فرزندان این ملت است، هشدار دهد».
اندکی از انتشار این بیانیه نگذشته، مصاحبه رستم قاسمی، از وزرای نفت دولت محمود احمدی‌نژاد و از فرماندهان پیشین سپاه، با شبکه روسی عربی‌زبان روسیا الیوم سوژه تکذیبیه دوباره‌ای از سوی وزارت خارجه شد. رستم قاسمی در این مصاحبه که شبکه سعودی العربیه آن را با تیتر: «اعتراف معاون اقتصادی سپاه قدس به آموزش و تجهیز حوثی‌ها» و با نقل‌قول «قاسمی: هرچه حوثی‌ها از اسلحه و تجهیزات دارند، به لطف کمک‌های ماست» پوشش داده بود، درباره حضور نظامی ایران در یمن سخن گفته بود. وزارت خارجه در پاسخ به این ادعا، با انتشار اطلاعیه‌ای درباره اظهارات اخیر رستم قاسمی در ارتباط با کمک نظامی و حضور مستشاران نظامی ایران در یمن در این گفتگو اعلام کرد: «اظهارات منتشرشده در این مصاحبه برخلاف واقعیت و سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در یمن است». روابط‌عمومی وزارت امور خارجه با یادآوری مراجع رسمی در جمهوری اسلامی ایران برای اعلام مواضع کشور تأکید کرد: «حمایت جمهوری اسلامی ایران از یمن یک حمایت سیاسی است و کشورمان از روند مسالمت‌آمیز بحران یمن و تلاش‌های سازمان ملل برای حل سیاسی این جنگ خانمان‌سوز حمایت می‌کند».
این اتفاق را شاید می‌توان نشانه‌ای از این پدیده پیش‌بینی‌پذیر دانست که صدور این بیانیه تأثیری در حملات و استفاده‌های انتخاباتی از سیاست خارجی، به نفع جریان‌های داخلی و به قیمت چالش‌آفرینی در صحنه دیپلماسی نخواهد گذاشت. تا زمانی که مذاکرات وین یا حتی شاید مذاکرات ادعایی بغداد ادامه دارد و نیز تا زمانی که انتخابات برگزار نشده است، باید آماده بود که مخالفان دولت و مدعیان کرسی پاستور، همچنان از جیب منافع ملی در صحنه بین‌المللی بردارند و خرج کارزار‌های خود کنند، بی‌توجه به اینکه به‌عنوان مدعیان انتخابات، خزانه‌ای را تخریب می‌کنند که فردای انتخابات در صورت پیروزی، خود باید برای اداره کشور بر آن تکیه کنند.
روح‌اله نخعی/ روزنامه شرق
