دیدارنیوز ـ نسرین نیکنام: اقلیم چهار فصل ایران و همین طور قرار داشتن باستانی‌ترین تمدن‌های جهان در سرزمین ایران، ظرفیت‌های تاریخی و طبیعی برجسته‌ای را از ایران به جهان معرفی می‌کند. نکته مهم اینکه تاکنون کشور ایران از پیشتازان فهرست یونسکو بوده و رتبه دهم را از نظر تعداد آثار ثبت شده در جهان دارد. با توجه به ظرفیت‌های گسترده تاریخی و طبیعی ایران، پیش‌بینی می‌شود که در آینده آثار متعدد دیگری نیز از کشورمان در لیست میراث جهانی یونسکو قرار بگیرند.
کشورهای ایتالیا با ۵۴ اثر، چین با ۵۳ اثر، اسپانیا با ۴۷ اثر، فرانسه با ۴۴ اثر، آلمان با ۴۴ اثر، هندوستان با ۳۷ اثر، مکزیک با ۳۴ اثر، انگلستان با ۳۱ اثر و روسیه با ۲۸ اثر، رتبه‌های یک تا ۹ را در لیست میراث جهانی یونسکو دارا هستند و ایران روی پله دهم ایستاده است.
جالب است بدانید که این بناهای تاریخی که قدمتی کهن و ارزشمند را با خود به همراه دارند هم در ایران هم در بین کشورهای دیگر خواهان زیادی دارد و در طول سال‌های اخیر دیدن این آثار سبب شده تا گردشگران زیادی از سراسر دنیا به ایران بیایند و تماشای تاریخ کهن را از نزدیک تجربه کنند.
شاید بپرسید این آثار تاریخی منحصر به فرد که این همه از آنها گفتیم چه نام دارند و در کجا قرار دارند؛ در گزارش پیش‌رو علاوه بر آشنایی با نام این آثار، مفصل درباره آن خواهید خواند.
بیابان لوت؛ بیابانی به وسعت جهان
گردشگران طبیعت به ویژه آنهایی که علاقه‌مند به کویر و بیابان هستند، حتما در سفرهای متعددی که داشتند سری به دشت یا بیابان لوت زده‌اند، دشتی بی‌نظیر که جزء اولین آثار طبیعی ثبت شده در یونسکو است که با مناظر شگفت انگیز و منحصر به فرد توانسته گردشگران زیادی را در دل خود جای دهد.
بیابان لوت که در سطح جهانی هم شهره است جزء بیست و پنجمین بیابان بزرگ جهان به شمار می‌آید و اگر به استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان سفر کنید می توانید این دشت بی‌نظیر را ببینید.
یونسکو در ۲۰۱۶ سال دو معیار را برای ثبت این اثر طبیعی در نظر گرفت؛ نخست به دلیل وجود آثاری از تمدن چهار هزار ساله پیش از میلاد مسیح بود و همین دلیل به تنهایی کافی بود که باستان‌شناسان زیادی از سراسر جهان برای بازدید از بیابان لوت در طول سالیان اخیر به این منطقه ایران سفر کنند و نکته قابل توجه این است که طول شمال جنوبی دشت لوت در حدود ۹۰۰ کیلومتر است و پهنای شرقی غربی این بیابان وسیع به ۳۰۰ کیلومتر می‌رسد.
دشت لوت علاوه بر زیبایی‌های منحصر به فردی که دارد، جاذبه‌های طبیعی دیگری را در دل خود جای داده که هر کدام از این جاذبه‌ها به دلیل انتخابش برای ثبت شدن در یونسکو کمک کرده است؛ کویر خور یا دریاچه نمک خور، کویر شهداد، مخروط‌های آتشفشانی، کلوت‌های لوت در شهداد، رمل‌های ماسه‌ای و نبکاها (یک نوع پوشش گیاهی است) از دیگر دیدنی‌های زیبای کویر لوت هستند.
جنگل‌های هیرکانی، دومین جاذبه طبیعی ایران
از جنوبی‌ترین استان‌های کشور به سمت شمال می‌رویم به جنگل‌های هیرکانی؛ جنگل‌هایی در حاشیه دریای خزر که با اهمیت‌ترین منطقه زیست‌کره در کشور ایران است هر چند بخش کوچکی از محدوده در کشور آذربایجان قرار دارد.
جنگل‌های هیرکانی ثروت طبیعی با ارزشی برای کشورمان به شمار می‌روند و در پهنه‌ای به طول ۸۰۰ کیلومتر با عرض متغیر بین ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنده هستند. تنوع گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری اهمیت جنگل‌های هیرکانی را مشخص می‌کنند.
جنگل‌های هیرکانی در ایران در محدوده استان‌های شمالی کشور و در حاشیه دریای خزر پراکنده شده‌اند؛ این جنگل‌ها با داشتن یک معیار از شرایط ثبت در میراث یونسکو، در حال حاضر آخرین جاذبه ایران و دومین جاذبه طبیعی کشورمان در فهرست میراث یونسکو است.
چغازنبیل و قدمت هزار و چند صد ساله
پس از معرفی ۲ اثر تاریخی و طبیعی ایران که در لیست یونسکو قرار دارند به سراغ ۲۲ آثار فرهنگی می‌رویم که آنها هم مورد توجه یونسکو قرار گرفته و در لیست بلند بالای آثار ایران ثبت شده‌اند، آثاری بی نظیر که کمک کردند ایران بهتر و بیشتر از قبل به جهان و جهانیان معرفی شوند. اولین اثری که در این گزارش به شما معرفی می‌شود چغازنبیل در استان خوزستان است که این اثر در سال ۱۹۷۹ میلادی به ثبت رسید.
قدمت هزار و ۲۵۰ ساله چغازنبیل و نخستین نیایشگاه ایران سبب شد که این اثر بی‌نظیر تاریخی در سال ۱۹۷۹ به‌عنوان اولین اثر تاریخی و فرهنگی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود.
چغازنبیل در حوالی شهر باستانی «دوراونتاش» قرار داشته است که امروزه منطقه نزدیک شوش در خوزستان را شامل می‌شود. بنای اولیه بیش از ۵۰ متر ارتفاع داشت و شامل پنج طبقه بود. از طرفی در محوطه داخل چغازنبیل معابد مختلفی وجود دارند و زیربنای مجموعه چغازنبیل مربعی با مساحت بیش از ۴۰۰ متر مربع است.
اولین بار، پیدا شدن یک آجرنوشته از محوطه باستانی چغازنبیل منجر به کشف شهر باستانی دوراونتاش شد. امروزه همچنان کاوش‌های باستان‌شناسی در منطقه چغازنبیل ادامه دارد و سالانه باستان‌شناسان زیادی از سراسر جهان از این منطقه بازدید می‌کنند. باستان شناسان و خاور‌شناسان ارزش این بنای تاریخی را بسیار می‌دانند و معبد چغازنبیل جایگاهی متمایز میان علاقه‌مندان به تاریخ در سراسر جهان دارد.
تخت جمشید یا پرسپولیس کدام نام بهتر است؟
تخت جمشید هم‌زمان با چغازنبیل برای ثبت در فهرست میراث یونسکو مطرح شد؛ اما ابتدا نام چغازنبیل در این فهرست ثبت شد؛ ساخت کاخ‌های تخت جمشید از بیش از ۵۰۰ سال قبل از میلاد آغاز شد و تا ۱۵۰ سال بعد از آن ادامه داشت در نزدیکی مرودشت استان فارس قرار دارد که نمادی با عظمت از شکوه فرهنگ و تمدن آریایی در زمان هخامنشیان است.
کاخ‌های داریوش شاه، خشایارشا و اردشیر سوم هخامنشی، در پای کوه و بر فراز دشت در فارس، سالانه گردشگران زیادی را از سراسر جهان به ایران جذب می‌کنند. تخت جمشید که یونانیان با نام پرسپولیس از آن یاد می‌کردند از مهمترین آثار فرهنگی و تاریخی ثبت شده ایران در فهرست میراث یونسکو به شمار می‌رود.
در گذشته تخت جمشید شهری باشکوه بود که مقر حکومت پادشاهان هخامنشی در آن قرار داشت. پس از حمله اسکندر مقدونی به ایران، کاخ‌های تخت جمشید توسط شاه یونان به آتش کشیده شد و بخش‌های زیادی از بناها ویران شدند؛ اما امروزه خرابه‌های باقی مانده از بناهای تخت جمشید نیز، عظمت و شکوه ایران باستان را نمایان می‌کنند. گنجینه‌های عظیم از کتیبه‌های ایران باستان با خط میخی عیلامی در محوطه تخت جمشید، اطلاعات تاریخی با اهمیتی به تاریخ‌شناسان ارائه کرده‌اند.
از بناهای موجود در محوطه تخت جمشید می‌توان به کاخ آپادانا، کاخ تچر، کاخ هدیش، کاخ ملکه، ساختمان خزانه شاهنشاهی، کاخ صد ستون و کاخ شورا اشاره کرد. این بناها از زیباترین نمونه‌های معماری ایران باستان به شمار می‌روند.
میدان نقش جهان اصفهان که با نام میدان امام هم می‌شناسید
عمارت عالی قاپو، مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد امام و سر در قیصریه در مجموعه‌ای زیبا به نام میدان نقش جهان یا میدان امام در اصفهان قرار دارد که این میدان از اولین بناهای ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو به شمار می‌رود. در چهار گوشه میدان نقش جهان اصفهان، بناهایی از دوره صفویه باقی مانده‌اند. این بناها شکوه و اقتدار ایران را در زمان‌های گذشته یادآوری می‌کنند.
این میدان به عنوان یکی از مراکز اصلی ایران در دوران پادشاهان گذشته، بناهای تاریخی برجسته‌ای را در خود جا داده و نزدیک به ۴۰۰ سال قدمت دارد و از معروفترین نقاط گردشگری ایران در دنیا است. در طول سال، گردشگران بسیار زیادی از داخل و خارج کشور برای بازدید از ساختمان‌ها و فضای میدان امام به شهر اصفهان سفر می‌کنند.
در توضیح بیشتر باید گفت که میدان نقش جهان تا پیش از انقلاب با نام میدان شاه شناخته می‌شد و پس از آن نامش به میدان امام تغییر کرد. از دیگر نام‌های میدان نقش جهان در طول تاریخ می‌توان به میدان بزرگ، میدان اصلی، میدان نو، میدان قصر و میدان سلطنتی اشاره کرد.
حالا اگر می‌خواهید بدانید فلسفه نام گذاری این میدان در زمان‌های گذشته چه بوده است باید گفت که پیش از زمان صفویه در محل میدان باغی زیبا به نام «نقش جهان» قرار داشت. این باغ نام خود را از شهری در آذربایجان گرفته بود که آن شهر امروزه نخجوان نام دارد.
جالب است بدانید حمدالله مستوفی در سفرنامه خود، این شهر قدیمی را این‌طور وصف می‌کند: "میدان امام در شمال اصفهان و در قلب مجموعه تاریخی شهر قرار گرفته که روزگاری دولت‌خانه شاهان صفوی بوده است. پرشکوه‌ترین دوران تاریخی این میدان به دوره شاه عباس صفوی باز می‌گردد. شاه عباس با انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان، بناهای تاریخی این میدان را بنا کرد و باعث رونق اقتصادی و گسترش بازار در آن شد. میدان تازه بنا شده را در این زمان «میدان نو» نامیدند."
تخت سلیمان و مشعل‌های روشن آتشکده
اگر گذرتان به شهر تکاب در استان آذربایجان غربی افتاد حتما سری به منطقه باستانی و کهن تخت سلیمان در ۴۵ کیلومتری این شهر بزنید؛ سابقه سکونت اقوام مختلف در این منطقه به هزاره اول پیش از میلاد می‌رسد. به‌دلیل آثار باستانی کشف شده از منطقه تخت سلیمان که یادگار دوره‌های مختلف تاریخی از جمله مادها، اشکانیان و ساسانیان است، این منطقه تاریخی را در سال ۲۰۰۳ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کردند.
یکی از جذاب‌ترین نکاتی که درباره تخت سلیمان باید گفت این است که مشعل آتشکده تخت سلیمان را در زمان‌های باستان ۷۰۰ سال روشن نگه داشته بودند؛ حالا ماجرای این اتفاق چه بوده، آتشکده منطقه تخت سلیمان باقی مانده از دوران ساسانیان تا پیش از حمله اعراب، از مهمترین مراکز دینی ایرانیان به شمار می‌رفت از این رو تا ۷۰۰ سال مشعل آن را روشن نگه داشته بودند.
معبد آناهیتا، آتشکده زرتشتی و دریاچه تخت سلیمان از بخش‌های مختلف این اثر باستانی ثبت شده در تخت سلیمان است؛ در طول سالیان دراز در این منطقه افسانه‌های گوناگونی از دریاچه تخت سلیمان و معبد آناهیتا ساخته‌اند. طبق باورهای قدیمی دریاچه تخت سلیمان جواهرات و آثار ارزشمندی را از دوران کوروش کبیر و بعد از آن در خود جای داده است؛ اما تا به امروز هیچ گنجی را در این دریاچه پیدا نکرده‌اند.
همچنین از بناهای تاریخی تخت سلیمان می‌توان به زندان سلیمان، قلعه و استحکامات کوه بلقیس، معبد آناهیتا و دریاچه فیروزه‌ای رنگ تخت سلیمان اشاره کرد.
ارگ بم در رتبه پنجم
کمتر کسی را می‌توان سراغ داشت که ارگ بم در جنوب کرمان را نشناسد، ارگ تاریخی بم و فضای فرهنگی آن پنجمین اثر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو است؛ این اثر ثبت شده با ساختمان‌هایی از خشت و آجر، بزرگ‌ترین بنای خشتی جهان بود که متاسفانه پس از زلزله بم در سال ۱۳۸۲، بخش‌های زیادی از آن ویران شد.
پس از نابودی ارگ بم، زنگ خطر سازمان یونسکو برای محافظت از این بنای رو به تخریب به صدا در آمد و در سال‌های پس از آن، عملیات بازسازی و محافظت از بنای ارگ قدیم انجام شد و ارگ جدید بم را ساختند. پس از انجام بازسازی‌های گسترده، سازمان یونسکو نام ارگ تاریخی بم را از فهرست آثار در معرض نابودی کامل، خارج کرد.
و اما حالا بشنوید از قدمت این بنا؛ قدمت این بنای تاریخی و محوطه اطراف آن به دوره پادشاهی اشکانیان در ایران باستان می‌رسد و معماری پیشرفته در باقی‌مانده‌های ارگ بم نیز کاملا مشاهده می‌شود. از برجستهترین خصوصیت‌های معماری در ارگ بم می‌توان به سیستم آبیاری زیرزمینی ارگ باستانی بم اشاره کرد. سیستم گسترده شبکه زیرزمینی قنات در گذشته در منطقه گرم و خشک کرمان، امکان کشت محصولاتی مانند خرما را مهیا می‌کرد.
پاسارگاد و کوروش کبیر ...
از کرمان دوباره به استان دوست داشتنی فارس و بنای تاریخی بی‌نظیر پاسارگاد برمی‌گردیم. منطقه تاریخی و فرهنگی پاسارگاد ششمین میراث ثبت شده ایران در یونسکو است که در ۱۷ تیرماه سال ۱۳۸۳ به ثبت رسید، به دوره هخامنشیان تعلق دارد. منطقه پاسارگاد محدوده‌ای تاریخی با بناهای باستانی قابل‌توجه است که تنها از مقبره کوروش در آن یاد می‌شود این آرامگاه در عین سادگی، معماری قابل توجهی دارد و به سبک نیایشگاه‌های باستانی ساخته شده است.
از دیگر جاهای دیدنی منطقه تاریخی پاسارگاد می‌توان به آبراهه‌های باغ شاهی، سنگ‌نگاره انسان بالدار، کوشک‌ها، کاخ دروازه، کاخ اختصاصی، کاخ بارعام، باغ شاهی، برج سنگی، تل تخت و کاروانسرای مظفری اشاره کرد. این مجموعه با ارزش در استان فارس از پرطرفدارترین نقاط گردشگری ایران به‌خصوص برای گردشگران خارجی است.
گنبد سلطانیه و هشتمین پادشاه ایلخانیان
در گنبد سلطانیه زنجان آرامگاه تاریخی وجود دارد که آن را منتسب به سلطان محمد خدابنده یا الجاتیو شتمین پادشاه ایلخانیان می‌دانند؛ این آرامگاه از برجستهترین آثار معماری ایرانی با نشانه‌های اسلامی بوده و گنبد آجری بنای آن سومین گنبد بزرگ جهان است که رتبه‌های اول و دوم به کلیسای سانتا ماریا دل فیوره و مسجد ایاصوفیه تعلق دارند.
گنبد سلطانیه نخستین گنبد دو جداره در جهان است که نمی‌توان نمونه‌ای قدیمی‌تر از آن در جهان یافت. از این گنبد به‌عنوان بزرگ‌ترین گنبد تاریخی ایران و بزرگ‌ترین گنبد خشتی جهان نیز یاد می‌شود.
از زیباترین مشخصه‌های گنبد سلطانیه کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ بنا است که هشت مناره و هشت ایوان گنبد سلطانیه دارد و تزیینات داخلی بنا و سبک معماری گنبد سلطانیه در دوره ایلخانیان، نمونه‌ای منحصربه‌فردی است که در سال ۱۳۸۴ در فهرست میراث یونسکو به ثبت رسید.
بیستون، باستانی‌ترین منطقه جهان
مجموعه بیستون کرمانشاه از باستانی‌ترین مناطق جهان محسوب می‌شود و برجستهترین اثر بیستون سنگ نبشته آن است که نام آن در سال ۱۳۸۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
سنگ نبشته بیستون در کوه بیستون و بر فراز دشتی وسیع قرار دارد، این اثر تاریخی برجسته از کتیبه و نقش برجسته‌ای تشکیل می‌شود که اطلاعات زیادی را از دوران باستان به باستان‌شناسان ارائه داده است. در اطراف کوه بیستون اشیای گرانبهایی از دوره‌های مختلف تاریخی به‌خصوص عصر پارینه‌سنگی به دست آورده‌اند که این آثار قدمت منطقه بیستون را مشخص می‌کنند. در حال حاضر منطقه بیستون همچنان از مهمترین نقاط کاوشگری برای باستان‌شناسان به حساب می‌آید و در طول سال محققان زیادی از بیستون بازدید می‌کنند.
آثار و بناهای متعددی در منطقه بیستون از دوران باستان باقی مانده‌اند؛ مانند کاروانسرای عباسی، نیایشگاه بیستون، نقش برجسته مهرداد، فرهاد تراش، تندیس هرکول، کاخ باستانی ساسانی و کتیبه شیخ علیخان اشاره کرد. از طرف دیگر این منطقه به‌دلیل قرار گرفتن در موقعیت خاص جغرافیایی، جاذبه‌های طبیعی متعددی نیز دارد که از مهمترین آنها می‌توان سراب بیستون و غارهای باستانی متعلق به دوران پارینه‌سنگی در کوه بیستون را نام برد.
و جالب‌تر اینکه این منطقه به‌دلیل قرار داشتن در محدوده مناسب جغرافیایی از زمان‌های بسیار دور، محل شکل‌گیری تمدن و یک‌جانشینی اقوام مختلف بوده است. بیستون در مسیر گذرگاه تجاری بازرگانان قرار داشت و همین مسئله رونق اقتصادی منطقه بیستون را نیز بالا برده بود.
آذربایجان شرقی و غربی و کلیساهای ارامنه
قدیمی‌ترین اماکن مذهبی سرزمین ایران در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی وجود دارد، کلیساهای ارامنه که قدمت آن مربوط به قرن هفتم میلادی است، البته ساخت این بناها تا قرن چهاردهم میلادی نیز ادامه داشت. قره کلیسا، کلیسای استفانوس مقدس و کلیسای زور زور از مهمترین اماکن مقدس یاده شده است که از مهمترین اماکن جهان برای ارامنه به شمار می‌روند.
از برجستهترین خصوصیت کلیساهای آذربایجان معماری بنای آنها است. کلیسای زور زور را با نام کلیسای مریم مقدس ماکو نیز می‌شناسند؛ کلیسای استفانوس مقدس در ۱۷ کیلومتری غرب شهر جلفا و سه کیلومتری جنوب رودخانه ارس، شهرت بیشتری نسبت به سه کلیسای دیگر دارد. کلیساهای ارامنه آذربایجان ایران در تاریخ هشتم ژوئیه سال ۲۰۰۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدند.
پیشرفته بودن طراحی دلیل ثبت سازه‌های آبی شوشتر
پیشرفته بودن سیستم طراحی سازه‌ها آبی شوشتر در زمان باستان از برجستهترین دلایل ثبت این سازه‌ها در فهرست میراث جهانی یونسکو بود. دانش مهندسی در این منطقه در گذشته و طراحی منحصربه‌فرد سازه‌های آبی شوشتر یونسکو را برآن داشت تا در سال ۲۰۰۹ این آثار برجسته را به لیست خود اضافه کند. در دوران هخامنشیان و ساسانیان از سازه‌های آبی شوشتر در خوزستان برای بهره‌برداری هرچه بیشتر از آب‌های زیرزمینی و منابع آب استفاده می‌شد.
نبوغ طراحی و خلاقیت معماری در ساخت این سازه‌ها، امروزه باعث حیرت جهانیان می‌شود. کانال‌ها، آسیاب‌ها، پل‌ها، سدها و تونل‌های گسترده، با سیستم هیدرولیکی، برای هدایت مناسب آب و جلوگیری از هدر رفت آن، نمونه‌هایی بی‌نظیر از شاهکاری معماری به شمار می‌روند.
بازار تاریخی تبریز، مسیر تجارت جهانی در جاده ابریشم
در برخی از آثار قبلی هم به این موضوع اشاره کردیم که بخش‌های زیادی از ایران علاوه بر داشتن آثار تاریخی منحصر به فرد و کم نظیر دارای رونق اقتصادی هم بودند و همین پتانسیل سبب شده بود که این مناطق بعدها قابلیت‌های خاصی داشته باشند که سبب انگیزه ثبت آن در یونسکو شود؛ یکی از این آثار بازار تاریخی تبریز است که از گذشته‌های دور در مسیر تجارت جهانی در جاده ابریشم قرار داشته است و امروزه نیز مهمترین مرکز بازرگانی در شهر تبریز است.
بازار تاریخی تبریز به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان و کهن‌ترین بازار خاورمیانه در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث تاریخی جهانی یونسکو به ثبت رسید. با قدم زدن در بازار تاریخی تبریز، زیباترین عناصر معماری اصیل ایرانی را مشاهده خواهید کرد.
در این بازار سر پوشیده بیش از ۵۵۰۰ باب مغازه قرار گرفته است و بناهایی تاریخی مانند مسجد و مدرسه نیز وجود دارند. مشاغل صنعتی و کهن ایران مانند تولید صنایع دستی و فرش‌بافی از مهمترین مشاغل رایج در بازار سنتی تبریز هستند.
بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی نماد عینی هنر ایرانی
بقعه شیخ صفی‌الدین به‌دلیل قدمت تاریخی و میراث متعدد هنری به جا مانده در آن از هنرمندان برجسته ایران باستان، در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت؛ این بنا که در استان اردبیل قرار دارد از کهن‌ترین آرامگاه‌های عرفای صوفی در ایران است. قدمت این اثر تاریخی مانند بسیاری دیگر از آرامگاه‌های اسلامی در ایران، به دوره صفویه باز می‌گردد. در طراحی معماری داخلی این آرامگاه از نشانه‌های تصوف بهره گرفته‌اند و در ساخت بخش‌های مختلف ورودی مرقد، نمادهایی از فرقه صوفیه به چشم می‌خورد.
آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در گذشته محل قرار گرفتن خانه و خانقاه این عارف برجسته نیز بوده است و انواع مختلف شاخه‌های هنری از کاشی‌کاری و معرق گرفته تا تذهیب و گچبری و نقره‌کاری داخلی در این بنای تاریخی به چشم می‌خورد.
پیکر شیخ صفی را پس از مرگش، بنا به خواسته خود او، در این ساختمان دفن کرده‌اند. در بقعه شیخ صفی‌الدین، آرامگاه‌های شاه عباس صفوی و شاهزادگان صفوی و نوادگانشان نیز قرار دارند.
۹ باغ ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو
باغ‌های ایرانی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو در مجموع ۹ باغ، پاسارگاد مرودشت، ارم شیراز، شاهزاده ماهان کرمان، چهلستون اصفهان، فین کاشان، عباس آباد بهشهر، دولت آباد یزد، اکبریه بیرجند و پهلوان پور مهریز هستند که از زیباترین جاذبه‌های تاریخی با طبیعت بسیار زیبا در استان‌های مختلف ایران به شمار می‌روند. هرکدام از این باغ‌ها به‌تنهایی ویژگی‌های برجسته گردشگری را در خود جای داده‌اند.
در میان باغ‌های ایرانی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو، نام قدیمی‌ترین باغ‌های باستانی از دوره هخامنشیان تا باغ‌های ساخته شده در دوره قاجار به چشم می‌خورند. معماری باغ ایرانی، طبیعت چشمگیر، سیستم آبیاری منحصربه‌فرد و شکوه و زیبایی محوطه باغ، از اصلی‌ترین دلایل ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو بوده‌اند. هر کدام باغ‌های ثبت شده در این پرونده، در زمان شکوه خود مقر پادشاهان ایران زمین بوده‌اند و حاکمان مختلف، از زیبایی این کاخ‌ها برای نشان دادن عظمت فرمانروایی خود در جهان، استفاده می‌کردند.
از میدان نقش جهان تا مسجد جامع
دوباره سری می‌زنیم به شهر اصفهان، شهری پر از راز و رمزهای تاریخی و خاص که سبب شده در همه دوره‌ها به دلیل معماری بناهای آن مورد توجه قرار گیرد؛ پیشتر از مهمترین بنای تاریخی این شهر یعنی میدان نقش جهان گفته بودیم و در ادامه این مطلب هم به سراغ مسجد جامع اصفهان یا مسجد جمعه اصفهان یا مسجدجامع عتیق از مهمترین و قدیمی‌ترین ابنیه مذهبی ایران است می‌رویم.
این مسجد یکی از برجستهترین آثار معماری ایران و جهان است و از آنجا که بخش‌های مختلف آن در دوران مختلف تاریخی ساخته و پرداخته شده، مجموعه حاضر همچون موزه‌ای عظیم، معرف روند تحول و تکامل معماری ایران در دوره اسلامی و حتی پیش از آن است، چراکه کاوش‌های باستان‌شناسی نشان از آن دارد که احتمالا این مسجد پیش از تسلط اعراب بر این شهر، مرکز مذهبی مهم شهر بوده و به‌صورت یکی از آتشکده‌های شهر اصفهان کاربری داشته است.
سيمای فعلی مسجد عمدتا مربوط به اقدامات دوره سلجوقی است، اما تعميرات و الحاقات آن به دوران بعد، به‌خصوص عصر صفويان مربوط می‌شود. بنای کلی مسجد جامع اصفهان در حال حاضر شامل بخش‌هایی از قبیل شبستان مسجد، گنبد جنوبی، گنبد شمالی، ایوان درویش، ایوان صاحب، ایوان استاد، ایوان شاگرد، ایوان عمر، مسحد الجایتو، شبستان زمستانی بیت الشتاء و کتابخانه خواجه نظام‌الملک می‌شود. یکی از شاخص‌ترین آثار موجود در این مجموعه محراب مسجد الجایتو است که به مثابه گوهری تابناک از هنر ایرانی، از شهرتی عظیم در جهان برخوردار است.
بر بلندای بلندترین برج آجری جهان
در سه کیلومتری شهر تاریخی جرجان یک بنای تاریخی هزار ساله قرار دارد که همه آن را با نام برج گنبد قابوس می‌شناسند زیرا این برج بلندترین برج آجری جهان است. این برج در سی و ششمین اجلاس جهانی یونسکو در سال ۲۰۱۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت و البته معماری برجسته برج گنبد قابوس سبب شهرت فراوان این بنای تاریخی شد.
برج گنبد قابوس نمونه‌ای از شاهکار مهندسی معماری ایران روی تپه‌ای به ارتفاع ۱۵ متر قرار دارد و آن را از روی نام پادشاه جرجان در زمان حکومت آل زیار، «شمس المعالی قابوس بن اسکندر بن وشمگیر» نام‌گذاری کرده‌اند. پادشاه جرجان این بنا را برای نشان دادن جلال و شکوه حکومت خود بنا کرد و با وجود اینکه روایت‌هایی از ساخت این بنا برای قرار گرفتن مقبره قابوس در آن وجود دارد، اما تاکنون کالبدی در برج قابوس پیدا نکرده‌اند.
طراحی بی‌نظیر این بنا، پیشرفت علوم مهندسی و ریاضی را در زمان حکومت‌های اسلامی در ایران آشکار می‌کند. ارتفاع ۷۲ متری برج گنبد قابوس در طول سالیان دراز، پابرجا مانده است و هیچ سازه آجری در طول تاریخ نتوانسته با این بنا رقابت کند. نام اصلی این بنا برج گنبد کاووس است که به مروز زمان به نام گنبد قابوس تغییر کرده است.
کاخی با قدمت ۴۰۰ ساله در شهر تهران
پس از گذر از استان‌های شمالی و شرقی و غربی حالا به تهران می‌رسیم، این شهر در میان این همه شلوغی و هیاهو میزبان یکی از معروفترین جاهای دیدنی ایران است، درباره کاخ گلستان صحبت می‌کنیم این کاخ تنها اثر فرهنگی و تاریخی پایتخت ایران است که در فهرست آثار تاریخی یونسکو ثبت شده است.
بنای تاریخی کاخ گلستان امروزه با موزه‌ها و بخش‌های مختلف تاریخی نمادی از فرهنگ و تمدن تاریخ چند قرن اخیر ایران بوده است و در سال ۲۰۱۳ با داشتن دو شرط از معیارهای سازمان یونسکو در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید. بازدید از بخش‌های مختلف کاخ موزه گلستان با ظرایف برجسته معماری آن، برای علاقه‌مندان فضاهای تاریخی بسیار دلچسب خواهد بود.
قدمت عمارت کاخ گلستان به دوران قاجاریه و بیش از ۴۰۰ سال پیش باز می‌گردد، گرچه بنا و محوطه اولیه کاخ گلستان در زمان صفویان پایه‌گذاری شده است، اما شکل امروزی بنا را در زمان زندیه و به دستور کریمخان ساخته‌اند و معماری داخلی بنای کاخ گلستان و گسترش و تزیینات بنا به دستور آقا محمدخان قاجار انجام شده است. معماری کاخ گلستان تهران نشانه‌های فراوانی از دوره قاجار دارد.
شهر سوخته کهن‌ترین شهر جهان، محبوب و دوست داشتنی
اما قرعه هفدهمین اثر تاریخی و فرهنگی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو می‌رسد به شهر سوخته،شهری ۶ هزار ساله در سیستان و بلوچستان که از کهن‌ترین شهرهای جهان است و میان باستان شناسان دنیا محبوبیت فراوان دارد.
عجیب‌ترین یافته‌های شهر سوخته بر پیشرفت علوم مختلف از جمله علم پزشکی دلالت دارند. در میان آثار به دست‌آمده از بقایای استخوان‌های مردم ساکن در شهر سوخته، آثاری از جراحی مغز و چشم مصنوعی به چشم می‌خورند. امروزه امکان بازدید از این تپه باستانی و موزه نزدیک آن برای علاقه‌مندان به تمدن در سراسر جهان میسر است.
بررسی‌های فراوان باستان‌شناسان جهان، نشانه‌هایی از وجود شهری متمدن و پیشرفته در محل شهر سوخته در زمان‌های بسیار دور ارائه می‌کند. این منطقه باستانی در جنوب شهر زابل، در گذشته در مسیر شاهراه ارتباطی فلات ایران قرار داشته و به همین دلیل تجارت و بازرگانی در آن رونق فراوان داشته است.
شهر باستانی شوش، شهری با ۱۵ شهر باستانی
جنوب غربی ایران یعنی در استان خوزستان شهری جذاب و قدیمی قرار دارد به نام شهر باستانی شوش که از قدیمی‌ترین پایتخت‌های ایران در عهد باستان بوده است. این منطقه باستانی در استان خوزستان به‌دلیل دربرگرفتن بناهای تاریخی و گستردگی محوطه باستانی آن، در سال ۱۳۹۴ در فهرست میراث تاریخی یونسکو ثبت شد.
گستردگی محوطه باستانی شهر شوش به ۸۰۰ هکتار می‌رسد و کاوش‌های باستان شناسی در این منطقه، ۱۵ لایه تاریخی مختلف مربوط به ۱۵ شهر باستانی در دوره‌های عیلامیان، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان را آشکار کرده است. جدیدترین لایه‌های تاریخی کشف شده در شهر باستانی شوش مربوط به دوران اسلامی است.
از آثار تاریخی و بناهای باستانی شهر شوش می‌توان کاخ آپادانا، روستای هخامنشی، مسجد جامع شوش، تپه‌های آکروپول و قلعه فرانسوی‌ها را نام برد. شهر باستانی شوش از پرطرفدارترین نقاط گردشگری ایران برای مسافران داخلی و خارجی است.
قنات‌های ایرانی در فهرست یونسکو
شاید باور پذیر نباشد که یونسکو در سال ۲۰۱۶ در چهلمین اجلاس میراث جهانی‌اش ۱۱ قنات ایرانی را در لیست آثار ثبت شده خود قرار داد؛ البته این اتفاق به همین راحتی رخ نداد زیرا این سازمان جهانی چند شرط را برای این کار در نظر داشت؛ مشخصه‌های منحصر به فردی مانند عمق، طول، شکل ظاهری و نوع معماری‌شان از جمله این شروط بود.
از این رو این «قنات قصبه گناباد» عمیق‌ترین قنات ایران است که عمق مادر چاه آن به ۳۵۰ متر می‌رسد. «قنات زارچ» در استان یزد، با ۱۰۰ کیلومتر طول، طولانی‌ترین قنات ایران به حساب می‌آید. «قنات اکبر آباد فسا» در استان فارس پر آب‌ترین قنات کشور به شمار می‌رود و قنات‌های تهران و ری، پیش از قنات فسا پر آب‌ترین قنات‌ها بودند.
جالب توجه‌ترین قنات ایران، «قنات مون اردستان» است که دو طبقه دارد و از عمر آن بیش از ۸۰۰ سال می‌گذرد. از دیگر قنات‌های ثبت شده در این فهرست می‌توان به قنات‌های حسن آباد مهریز، ابراهیم آباد اراک، بلده فردوس، دو قنات در میمه و قنات وزروان در اصفهان، جوپار و قاسم آباد در استان کرمان اشاره کرد و در نهایت اینکه همه این قنات‌ها به‌عنوان بیستمین اثر ایران در این فهرست ثبت شد.
فناوری پیشرفته قنات ایرانی با قدمت بیش از ۲۵۰۰ سال در ایران باستان، توجه جهانیان را بر انگیخته است. هرکدام از این قنات‌ها ویژگی‌های منحصر به فردی دارند که دلیل قرار گرفتن آنها در این فهرست است.
در حال حاضر نام قنات‌های برجسته دیگری در شهرهای مختلف ایران به چشم می‌خورند که قابلیت اضافه شدن به لیست قنات‌های ثبت شده از ایران در یونسکو را دارند. در سال‌های آتی، روند بررسی نام این قنات‌ها در فهرست یونسکو انجام خواهد شد.
شهر یزد پر از راز و رمز و تاریخ
نام باغ‌های دولت آباد یزد و پهلوان پور مهریز و قنات‌های زارچ و حسن آباد مشیر در استان یزد، در فهرست میراث یونسکو دیده می‌شوند؛ اما با ثبت بافت تاریخی شهر باستانی یزد در فهرست میراث یونسکو، برای اولین بار نام یک «شهر» از ایران در این فهرست قرار گرفت. شهر تاریخی یزد با بیش از ۷۰۰ هکتار منطقه باستانی، در تاریخ ۱۸ تیر ماه سال ۱۳۹۶ و در چهل و یکمین اجلاس جهانی یونسکو در کشور لهستان، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
شهر یزد القابی نظیر نخستین شهر خشت خام، دومین شهر تاریخی جهان، شهر بادگیرها و دارالعلم را دریافت کرده است. در گوشه و کنار شهر یزد، بافت کهن و باستانی این شهر هنوز پا برجا است و مردم شهر یزد از با فرهنگ‌ترین و اصیل‌ترین مردمان ایران زمین به حساب می‌آیند.
آثار تاریخی شهر یزد به دوره‌های مختلف تاریخی مربوط می‌شوند و به‌دلیل تعداد بالای بناها و آثار باستانی در شهر یزد، این شهر شهرتی فراگیر در جهان به دست آورده است؛ این شهر با بناهای مذهبی متعدد از جمله آرامگاه‌ها، زیارتگاه‌های زرتشتی، خانه‌های تاریخی، آب انبارها، باغ‌های قدیمی و بازارچه‌های سنتی، از باستانی‌ترین شهرهای جهان به حساب می‌آید.
مجموعه باستانی ساسانی و آخرین ثبت جهانی یونسکو
اولین بار در سال ۱۳۹۵ پرونده ثبت مجموعه باستانی ساسانی در فهرست یونسکو توسط ایران باز شد و در نهایت در چهل و دومین اجلاس جهانی یونسکو در کشور بحرین، محوطه باستانی فارس به‌همراه سه اثر از کشورهای ژاپن، هند و کره جنوبی ثبت جهانی شدند. این مجموعه آخرین اثر تاریخی از مجموعه آثار ایرانی ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو است. محوطه تاریخی فارس هشت سایت باستانی را شامل می‌شود که در سه منطقه استان فارس در فیروز آباد، بیشاپور و سروستان قرار دارند. این مناطق در جنوب غربی استان فارس قرار گرفته‌اند و بناهای تاریخی برجسته‌ای را در خود جای داده‌اند.
مجموعه باستانی فارس با آثار معماری قابل توجهش که شامل دو شهر تاریخی، هشت نقش برجسته، یک قلعه و دو کاخ می‌شود، بیست و چهارمین نام در فهرست آثار ایرانی یونسکو را به خود اختصاص داده است. در ابتدا قرار بر این بود که آثار و بناهای منطقه باستانی ساسانی در فارس به‌صورت مجزا در فهرست میراث یونسکو ثبت شوند؛ اما در نهایت به‌دلیل محدودیت تعداد آثار ثبت شده هر کشور در سال در این فهرست، مجموعه باستانی فارس به‌صورت کلی ثبت جهانی شد.
