دیدارنیوز - محمدرضا نیک نژاد*: تیمز (TIMSS) به آزمون‌های جهانی گفته می‌شود که با هدف مقایسه‌ی ساختار‌های آموزشی کشور‌های گوناگون با یکدیگر و اندازه‌گیری روند پیشرفت یا پسرفت آن‌ها نسبت به خودشان، هر چهار سال یک بار برگزار می‌شود. این آزمون‌ها سطحِ دانش و مهارتِ دانش‌آموزان پایه چهارم و هشتم در درس‌های ریاضی و علوم را ارزیابی می‌کند. آزمون تیمز از سال ۱۹۹۵ با همراهیِ نزدیک به ۶۰ کشورِ جهان برگزار می‌شود؛ و ایران نیز یکی از این همراهان است. در بیش از یک دهه‌ی گذشته، یافته‌های بدست آمده از آزمون‌های تیمز، در کنار آزمون دیگری بنام پرلز (که مهارت خواندنِ دانش آموزان را می‌سنجد)، نقش بسزایی در بهسازی ساختار‌های ملی و جهانی آموزش داشته و بررسی و تحلیل داده‌های آن‌ها، و به دنبال آن بهسازی روش‌های آموزش، برخی کشور‌ها را در قله آموزشِ جهان نشانده است؛ که شاید بهترین نمونه آن سنگاپور است.
به تازگی نتیجه آزمون ۲۰۱۹ تیمز، پس از تحلیلِ داده‌ها، منتشر شد. در این آزمون ایران در میان ۵۸ کشورِ شرکت کننده حضورِ نا‌امید کننده‌ای داشته است! در درس ریاضی پایه چهارم، ایران با (۴۴۳) امتیاز در جایگاه ۵۰ و در درسِ علومِ همین پایه، با امتیاز (۴۴۱) در جایگاه ۴۸ ایستاده است؛ سنگاپور با (۶۲۵)، هنگ‌کنگ با (۶۰۲)، کره جنوبی با (۶۰۰)، تایوان با (۵۹۹) و ژاپن با امتیاز (۵۹۳) در جایگاه نخست تا پنجمِ آموزش و یادگیری ریاضی در این پایه قرار گرفته‌اند. در میان ۱۲ کشورِ همسایه‌مان نیز، در ریاضی، نهم و در علوم در جایگاه هشتم قرار داریم. در حالی که ما نسبت به آزمون ۲۰۱۵ نزدیک به ۳۰ نمره افت داشته‌ایم، اما این افت، نسبت به پیشرفت‌های دیگر کشور‌های شرکت کننده، به ویژه نسبت به همسایگان‌مان بسیار آزارند و بسیار نگران کننده است. در ریاضیاتِ پایۀ هشتم نیز ایران از ۳۹ کشور شرکت کننده، در جایگاه ۲۹ و در علوم، رتبه ۳۲ را بدست آورده است.
در بررسی نتایج آزمون تیمز ۲۰۱۹ نکته‌های تکان دهنده بیشتری هم به‌چشم می‌خورد که طرحِ آن‌ها در این یادداشت کوتاه ممکن نیست. در همین حال واکنشِ دو تن از دست‌اندرکارانِ آموزش و پرورش در این زمینه خواندنی است! نخستینِ آن‌ها خانم رضوان حکیم‌زاده، معاونِ ابتدایی وزیر آموزش و پرورش است. حکیم‌زاده در پاسخ به پرسشی درباره نتایج آزمون تیمز می‌گوید: "ما مبالغ قابل توجهی را به عنوان حق عضویت در آزمون‌های تیمز و پرلز می‌پردازیم بنابراین "مرکز ملی مطالعات تیمز و پرلز" باید پژوهش‌های کاربردی انجام دهد و به شناسایی دقیق عوامل موثر در عملکرد دانش‌آموزان در این آزمون‌ها بپردازد و پیشنهادات موثر برای بهبود عملکرد ارائه کند. " نگارنده درست نمی‌داند در چارچوب سازمانی، معاونِ وزیر بالاتر قرار می‌گیرد یا پژوهشگاه آموزش و پرورش! هر چه هست، اما به احتمال فراوان معاون وزیر با روش‌های گوناگون می‌تواند پژوهشگاه، یا دست‌کم بخشی از آن را، به فرضِ کم کاری، خطا یا بی توجهی یا ... در این زمینه به پرسش بگیرد. دوم این که گرچه ایشان به درستی از مرکز ملی مطالعات تیمز بخاطر "نبودِ پژوهش‌های کاربردی و عدم شناسایی دقیق عامل‌های موثر در این زمینه" گله می‌کند، اما در ادامه بدون در دست داشتن نتایج چنین پژوهشی‌هایی "روش‌های سنتی و ناکارآمد و تاثیر منفی سیاست‌های اشتباه در جذبِ معلم بر یادگیری دانش آموزان" را از عامل‌های چنین نتیجه‌ای برمی‌شمارد! گرچه نگارنده خانم حکیم‌زاده را یکی از دست‌اندرکارانِ کارآمد در چند سال گذشته می‌داند، اما سخنان ایشان در این زمینه را فرار رو به جلو ارزیابی می‌کند!
اما از سخنان معاون وزیر شگفت آورتر، دیدگاه‌های مسعود کبیری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش و "مدیر داده‌پردازی مطالعات تیمز و پرلز" است. او در بخشی از سخنانش می‌گوید: "کتاب‌ها و نوع تدریس آن که از مدیریت و معلمان ریشه می‌گیرد و تمام مسائل مربوط به مدرسه، سیاست گذاری‌ها و در مجموع ترکیب [این‌ها]کار ما را به این وضعیت رسانده است... واقعیت این است که ما یک دوست داشتن داریم و یک برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری، که در سیاست‌گذاری‌ها به نظر نمی‌رسد در جهت کیفیت حرکت کنیم، اگر بحث ما کیفیت آموزشی باشد، آزمون تیمز و پرلز به عنوان شاخص رصد آن مدنظر است و یکی از عوامل سنجش کیفیت آموزش، این مطالعات است. در مجموع باید گفت هدف‌گذاریِ اتفاقاتی که در آموزش و پرورش رخ می‌دهد، کیفیت تحصیلی نیست ... ".
نگارنده در سخنان مدیر "داده‌پردازی مطالعات تیمز و پرلز" مشتاقانه به دنبال داده‌هایی برآمده از پژوهش‌های مرکز ملی مطالعات این آزمون‌ها یا ارائه بیلانِ کار این مرکز در چند سال گذشته بودم و یا دست‌کم شنیدن این که مرکز ملی این آزمون‌ها تاکنون و پس از چندین دوره شرکت ایران در این آزمون‌ها چه گزارش‌ها یا راهکار‌هایی را برای افزایش کیفیت آموزش ریاضی، علوم و روخوانی به آموزش و پرورش ارائه داده است. چرا پس از افتِ نتایج در آزمون ۲۰۱۵، در آموزش این درس‌ها شاهد هیچ تغییر مسیر یا اصلاحی نبودیم؟ چرا باید همچنان توپ ناکارآمدی آموزش به زمین مدرسه و مدیر و معلم و ... پرتاب شود؟ چرا دست‌اندرکاران، منتقدِ کار‌هایی هستند که خود مسئولش بوده و خرابکاری‌ها را به یکدیگر پاس می‌دهند؟ و ...
جناب مدیر، چشم‌براه اعلام ریشه‌های چنین افت‌ها و ناکارآمدی‌هایی هستیم و انتظار داریم که پژوهشگاه آموزش و پرورش و مرکز ملی مطالعات تیمز و پرلز، راهکار‌های خود برای برونرفت از این سطح از ناکارآمدی آموزشی را در چند ماه آینده اعلام کنند تا پس از ۵ سال باز شاهدِ فرافکنی‌ها و شانه خالی کردن‌ها و پاس‌کاری شکست‌هایی این چنین نباشیم.
* آموزگار و فعال فرهنگی
