دیدارنیوز ـ پرستو بهرامی‌راد: جو بایدن پیروز انتخابات ۲۰۲۰ شد و در کارزار انتخاباتی خود بار‌ها از بازگشت به برجام صحبت کرده است. بازگشت به برجام از سوی آمریکا به منزله احیای دوباره این قراردادی است که دو سال پیش دونالد ترامپ، رئیس جمهوری وقت آمریکا از آن خارج شد. سوال اصلی این گزارش این است که چه سناریو‌هایی برای احیای برجام در تهران و واشنگتن وجود دارد و تبعات هر سناریو چیست؟
گزارش تصویری دیدار را ببینید
قطعاً این روند دو سو دارد، یک سمت واشنگتن با دولت جدید خود ایستاده است و سوی دیگر دولت حسن روحانی و حکومت ایران قرار دارند. در واشنگتن سه سناریو برای احیای برجام وجود خواهد داشت:
ـ سناریو اول به این صورت است که جو بایدن در بدو ورود به کاخ سفید دستور برگشت به برجام با همان شرایط گذشته را بدهد. در این صورت احتمالاً مذاکرات واشنگتن ـ تهران کلید خوبی خواهد خورد. چون با بازگشت آمریکا به قرارداد برجام راه برای تعامل بیشتر بین دو کشور به‌وجود می‌آید و احتمال توافقات جدید دیگری نیز هست.
ـ دومین سناریو اینگونه است که بایدن بازگشت به برجام را مشروط به بازگشت ایران به تمام تعهدات گذشته در برجام بکند. با خروج ترامپ از برجام یک سال مذاکرات بین سایر اعضای باقی‌مانده در برجام به‌منظور تأمین منافع ایران صورت گرفت که نتیجه مطلوبی نداشت. به همین دلیل شورای عالی امنیت ملی ایران در اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام اعلام کرد که برخی اقدامات ایران در توافق برجام را طی ۵ مرحله متوقف می‌کند که تا امروز این امر رخ داده است. البته ایران گفته است که ۵ +۱ به تعهدات خود بازگردد تعهدات برجامی خود را انجام می‌دهد.
ـ در سناریوی سوم ممکن است بایدن برای بازگشت به برجام شروطی به غیر از مسائل مطرح شده در برجام مثل مذاکره درباره برنامه موشکی و حضور منطقه‌ای ایران تعیین کند و بعد به سراغ احیای برجام بروند. بایدن پیش از پیروزی در انتخابات یادداشتی در سی‌ان‌ان نوشت که موارد مورد مذاکره با ایران را در آن مشخص کرده که شامل مسائل حقوق بشری، حضور ایران در منطقه و مسئله موشکی ایران می‌شود. حال ممکن است که بایدن قبل از بازگشت به برجام بخواهد نخست بر سر این مسائل که شاید برای متحدین آمریکا در منطقه حائز اهمیت است، به توافق برسد و بعد وارد مسئله هسته‌ای شود.
شواهد و قرائن نشان می‌دهد که جو بایدن و کابینه سیاست خارجی میانه روی او به سمت مذاکره با ایران می‌روند، اما سه راه پیش روی بایدن وجود دارد و همچنین باید دید ایران کدام راه را می‌پذیرد. جو بایدن به تازگی در مصاحبه با توماس فریدمن، یادداشت‌نویس نیویورک تایمز از بازگشت آمریکا به جمع امضاکنندگان برجام سخن گفته، اما تاکید کرده است که موضوع می‌تواند پیچیده شود. از سوی دیگر ۵ ژانویه که سرنوشت سنا آمریکا نیز مشخص می‌شود، باید دید اکثریت سنا جمهوری خواه می‌شود یا خیر؟ چون یک سنای جمهوری خواه قطعاً فشار‌های سیاسی بر بایدن در مورد چگونگی کار با ایران می‌آورد.
مذاکره با آمریکا در ایران
شروع مذاکرات ایران و آمریکا حتی ذیل برجام هم مخالفان و موافقان جدی در کشور دارد. به تازگی محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان مصاحبه‌ای انجام داده که در آن از نقاط تاریک سیاست خارجی کشور پرده برداشته است. او گفته است که مذاکرات ایران با آمریکا در دولت دهم با اجازه مقام معظم رهبری آغاز شد. اگر هم برجام به نفع آمریکا بود چرا باید خارج می‌شد؟ با این حال طبق گفته ظریف برجام مخالفانی از ابتدا و تا به الان داشته است.
از سوی دیگر ظریف از نکته پرده بر می‌دارد که نشان از شکاف داخلی در کشور دارد. او گفته است بعضی از داخل به آمریکا گرا می‌دهند که با ما بهتر می‌توانید کار کنید و دولت روحانی در قدرت نمی‌ماند. سیاست خارجی که باید بر قاعده فراجناحی طرح‌ریزی شود، در کشور کاملاً جناحی شده است.
از طرف دیگر مجلس شورای اسلامی نیز به تازگی طرحی برای مقابله با تحریم‌های هسته‌ای تصویب کرده که به تایید شورای نگهبان نیز رسیده است. در این طرح از دولت خواسته شده اگر ظرف دو ماه آینده تعهدات طرفین برجام تامین نشد، به سمت کنار کشیدن ایران از تعهدات هسته‌ای خودش مثل عدول از معاهده ان‌پی‌تی گام بر دارد. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری درباره مصوبه اخیر مجلس گفته آن را برای فعالیت‌های دیپلماتیک مضر می‌دانم. در واقع در این مصوبه باید رد پای انتخابات ۱۴۰۰ را نیز دنبال کرد. طرح مجلس به این معنی است که دولت بایدن تقریباً بلافاصله باید به برجام برگردد و تمام تحریم‌ها علیه ایران را لغو کند که صورت افراطی همان سناریو اول است و البته بسیار دشوارتر به نظر می‌رسد.
از سوی دیگر ردپای جناحی شدن سیاست خارجی و تاثیر انتخابات ۱۴۰۰ در تصمیم گیری در مورد مذاکره ایران و آمریکا، سد بزرگی پیش پای دیپلماسی کشور قرار دارد. البته به نظر می‌رسد از این سوال که مذاکره باید کرد یا نه به سوال اینکه چه کسی مذاکره کند رسیده‌ایم.
ائتلاف‌های خطرناک علیه برجام
از زمانی که مشخص شد دونالد ترامپ از کاخ سفید رفتنی است، منطقه با تنش‌ها و ائتلافات جدیدی روبه‌رو شده است. در حالی که به نظر می‌رسید با به قدرت رسیدن جو بایدن مسیر مذاکره ایران و امریکا هموارتر از قبل است، اسرائیل، عربستان و محافظه‌کاران آمریکایی در حال پیاده کردن نقشه‌ای برای پر خطر کردن این مسیر پرچالش هستند. این نقشه را در خرابکاری احتمالی در تاسیسات هسته‌ای نطنز، اقدام به ترور‌های موفق و ناموفق که اوج آن ترور شهید محسن فخری‌زاده بود و حملات به سوریه و ... می‌توان دنبال کرد. در سفر مخفیانه نتانیاهو به عربستان و جرد کوشنر، داماد ترامپ به خاورمیانه می‌توان ردپای تنش‌های بیشتر را دنبال کرد. اگر دولت بایدن بخواهد دور جدید مذاکراتی را با ایران شروع کند، این بار علاوه بر ۵+۱ کشور‌های منطقه نیز می‌خواهند نقشی در مذاکرات داشته باشند. امری که احتمالاً ایران به شدت با آن مخالف است.
هموارترین مسیر این است که بایدن با ورود به کاخ سفید به برجام برگردد و آن وقت روحانی درگیر مصوبه مجلس نمی‌شود و روابط دو کشور وارد شرایط جدیدی می‌شود. اما در سناریو دوم موضوع کمی پیچیده‌تر می‌شود که چه کسی اول به برجام برگردد. چون ایران خواستار این است که آمریکا که اول برجام را ترک کرده است، نخست به برجام بازگردد و با این شرایط دولت روحانی وقت کمی تا اجرای طرح مصوبه مجلس دارد که ممکن است راه بر هر گونه مذاکره بسته شود. اما در سناریو سوم دولت روحانی وارد پروسه پیچیده‌ای می‌شود که احتمال مذاکره تا پایان دولت او بسیار کمتر خواهد شد و با مصوبه مجلس شورای اسلامی شرایط برای توافق دو کشور و احیای برجام از میان خواهد رفت.
البته باید دید دولت حسن روحانی در عمل با مصوبه مجلس چگونه برخورد خواهد کرد؟ به خصوص آن که برخی مفاد آن قابل تفسیر است. در هر حال احیای برجام مسیر پر پیچ و خمی دارد و باید منتظر بود و دید آیا اقدامات درمانی می‌تواند نفس‌های به شماره افتاده آن را بازگرداند یا باید به انتظار تنش‌های بیشتر بود.
