دیدارنیوز ـ
اسفندیار عبداللهی:
حسن روحانی، رئیس جمهوری روز دوشنبه ۱۳ مرداد در روزی که دولت او وارد سال هشتم می‌شد از یک گشایش اقتصادی خبر داد. وی در جلسه هیات دولت با اشاره به جلسه اخیر سران قوا با یکدیگر گفت: «در جلسه سران قوا، طرحی بحث شد و نظرات بسیار به هم نزدیک بود انشاءالله دوشنبه هفته آینده که ادامه جلسه خواهد بود، این طرح به نتیجه برسد و اگر به نتیجه برسد و اگر مقام معظم رهبری موافقت کند و ما اعلام کنیم، گشایشی از لحاظ اقتصادی در کشور به وجود خواهد آمد و دست دولت مقداری باز می‌شود».
پس از آنکه رییس جمهوری وعده داد دوشنبه ۲۰ مرداد گشایش بزرگ در راه است، دیگر مسئولان نیز سخنانی دراین باره بیان کردند. حال پرسش اینجاست روحانی از کدام اتفاق مهم سخن می‌گوید. این را هم باید اضافه کرد که رییس جمهوری سیگنال‌های دلگرم کننده‌ای درباره بورس داد و تاکید کرد: در جلسه سران قوا، طرحی بحث شد و نظرات بسیار به هم نزدیک بود و اگر این طرح به نتیجه برسد و مقام معظم رهبری موافقت کنند و ما اعلام کنیم، گشایشی از لحاظ اقتصادی در کشور به وجود خواهد آمد و دست دولت مقداری باز می‌شود.
از سوی دیگر رییس دفتر رییس جمهور نیز اعلام کرد: با علامت‌هایی که از کشور‌های اروپایی و آسیایی و دیگران دریافت کرده‌ایم، در ماه‌های پایانی تحریم قرار داریم. امیدواریم در ماه‌های آینده شرایط تحریمی کشور تغییر کند، زیرا هدف آن‌هایی که ما را تحریم کردند تسلیم شدن ایران طی ۳ الی ۴ ماه بود، اما الان ۲.۵ سال گذشته است و ما در این مدت علاوه‌بر اینکه تسلیم نشدیم، اتکایمان به خودمان نیز افزایش یافت.
اما موضوع این گشایش چیست و چگونه می‌شود ارتباط منطقی بین اشاره واعظی به پایان تحریم‌ها و گشایش مدنظر روحانی پیدا کرد؟ حسین سلاح ورزی نائب رییس اتاق ایران و عضو شورای عالی بورس موضوع را با FATF مرتبط دانسته است، زیرا معتقد است عدم تصویب عضویت ایران در این کنوانسیون، ایران را در لیست سیاه قرار داد و معاملات بانکی حتی با کشور‌های دوست را ناممکن کرد. سلاح ورزی در توییتی در این خصوص گفته است: شایعه شده گشایش اقتصادی مورد اشاره رییس جمهوری، پذیرش FATF و آزاد شدن منابع ارزی بلوکه شده کشور در بانک‌های خارجی است، گرچه با پذیرش کامل FATF نیز ایران به صورت اتوماتیک از لیست سیاه خارج نمی‌شود. در ۵ ماه گذشته دلار از کانال ۱۴ هزار تومان به کانال ۲۳ هزار تومان در صرافی‌های بانکی ورود کرده است و بنا بر اعلام رسمی حتی منابع ایران در بانک‌های کره جنوبی بلوکه شده است.
همتی، رییس کل بانک مرکزی بار‌ها به کره جنوبی هشدار داده است که اگر پول‌های ایران را آزاد نکنند، در‌های بازار به رویشان بسته خواهد شد، اما هنوز اتفاق تازه‌ای نیفتاده است. حسین تنهایی، رییس اتاق بازرگانی ایران و کره جنوبی نیز پیش‌تر در گفتگو با خبرانلاین حجم پول بلوکه شده ایران را بین ۶.۵ تا ۹ میلیارد دلار اعلام کرد.
پس از سخنان حسن روحانی، حسام‌الدین آشنا، مشاور رییس جمهوری در توییتی به مردم پیشنهاد داد قبل از هر تصمیم اقتصادی یک هفته صبر کنند. به فاصله اندکی محمدباقر قالیباف در تلویزیون ظاهر شد و با اشاره به جلسه سران سه قوه گفت: «خبر‌های خوبی در حوزه سامان‌بخشی به اقتصاددر راه است و آینده خوبی را پیش رو داریم». اظهارنظری که در آن قالیباف تاکید کرده که منظورش سامان‌دهی اقتصادی در حوزه بورس، ارز و بازار پول است.
البته در این میان علیرضا معزی، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رییس‌جمهور بحث گشایش مورد نظر رییس جمهوری را مستقل از FATF دانست و در توییتر خود نوشت: «گرچه خبر مهم اقتصادی که رییس جمهور از آن سخن می‌گوید درباره لوایح مرتبط با FATF نیست، اما‌ای کاش آن‌ها که برخلاف نظر دولت و مجلس وقت، راه را بر آن بستند، دریابند که در گمانه‌زنی فعالان اقتصادی و شهروندان، تصویب لوایح چهارگانه و جای نداشتن در لیست سیاه FATF، «گشایش اقتصادی» محسوب می‌شود».
اقتصاد کشور به شدت در تنگنا قرار گرفته است، تا جایی که بانک‌های روسیه از ارائه خدمات به مسافران ایرانی سرباز می‌زنند که این قسم از ماجرا نه به تحریم‌ها که بیشترین ارتباط را به بحث لوایح مرتبط با FATF دارد، با این موضع آقای معزی لذا این سوال به ذهن می‌رسد پس گشایش مد نظر سران قوا در چه ابعاد و گستره‌ای قرار است رخ دهد، یا اساسا بدون حل گره‌های مالی، تحریم‌ها و مبادلات با دنیا گشایشی قابل تصور است؟ به نظر می‌رسد و آنگونه که از لابلای اظهارات مسئولانی که تا کنون اظهار نظر کرده‌اند بر می‌آید، بحث گشایش بیشتر حول محور جذب پول‌های سرگردان در چرخه بورس و همچنین سرازیر شدن آن به بانک‌ها باشد، چون از افزایش سود سپرده‌ها هم سخن رفته است.
یک گمانه زنی بسیار شایع دیگر در مورد گشایش اقتصادی مد نظر روحانی ارتباط آن با ارایه پته نفتی در بازار است. طرحی که بر اساس آن مردم می‌توانند مشتری نفت دولت باشند. نفتی که فروش آن این روزها به یکی از مشکلات مهم دولت روحانی بدل شده است
مذاکره جایی در گشایش دارد؟
در شرایط پیچیده‌ای که برایان هوک، نماینده امریکا در امور ایران نیز استعفا داده است و از منظر بسیاری این استعفا نشانه شکست سیاست تحریمی آمریکا دانسته شده است این پرسش هم در کنار دیگر گمانه‌ها مطرح می‌شود که آیا می‌توان یکی از روزنه‌های این گشایش معامله یا مذاکره با آمریکا باشد؟ بسیاری از کارشناسان معتقدند بدون حل منازعات بین المللی ایران بخصوص در ارتباط با ایالات متحده آمریکا هر گشایشی در اقتصاد ایران دور از انتظار است، از آن جمله احمد مجتهد، رئیس اسبق پژوهشکده پولی و بانکی گفته بود مهار بازار ارز دشوار و شده و «فقط اتفاق بزرگی مثل کاهش تحریم‌ها در پی انتخابات آمریکا می‌تواند بر کاهش نرخ اثر بگذارد». این یعنی عوامل داخلی مانند واگذاری بورسی یا تغییر نرخ سود و مانند آن نمی‌تواند تاثیر بسیاری بر بازار بگذارد. حداقل در حدی که حسام‌الدین آشنا ادعا کرده و گفته برای هر تصمیم اقتصادی یک هفته صبر کنید. چنین تاثیری در حد ادعای مشاور رئیس جمهور باید یک گشایش دیپلماتیک باشد یا حداقل تعلیق ایران از لیست سیاه و یا کانال مالی جدید با دنیا. البته استعفای برایان هوک با جانشین شدن فردی تندروتر از او در این سمت همراه بوده است و همین احتمال ارتباط بین استعفای او با هر نوع تغییر در روابط ایران و آمریکا را منتفی می‌نماید.
مردم ایران با وعده‌های خبر خوش که اتفاقا آغازگر آن محمود احمدی‌نژاد رییس جمهوری پیشین ایران آنهم پیرامون خبر‌های خوش هسته‌ای بود، نا آشنا نیستند. نوید‌هایی که کام ایرانیان را حداقل در کلان موضوع و بلندمدت خوش نکرد. حسن روحانی هم طی بخصوص ۴ سال دوم حکمرانی خود دست به دامان چنین ادبیاتی شد و اتفاقا هر وقت از آینده‌ای امیدوار کننده صحبت می‌کند مردم را بیشتر نگران می‌کند. اینبار، اما، چون روسای دو قوه دیگر به ظاهر با روحانی همراه و هم نظر هستند، موجب کنجکاوی بیشتر می‌شود که قرار است چه اتفاق مهمی رخ دهد.
ادعای گشایش از مسیری مبهم
حسن روحانی بر گشایشی تاکید کرده که دست دولت را باز می‌کند یعنی تقویت بودجه و قالیباف بر گشایشی تاکید می‌کند که بازار پول و ارز را سامان می‌دهد. پس این تحول احتمالا قرار است تغییری در حوزه سیاست‌های پولی و مالی باشد. چیزی مانند تغییر در نرخ سود بانک‌ها یا واگذاری بزرگ بورسی. از چکیده کلام همه نامبردگان بالا اینگونه بر می‌آید که تمرکز آن‌ها بر حل ریشه‌ای موضوع سیاست داخلی و خارجی نیست و جهت و فلش برنامه خود را به سمت مسائل داخلی اقتصادی نشانه رفته‌اند. دولت به شدت در حوزه بودجه جاری با مشکل مواجه است و برای جبران آن احتمالا قرار است کالایی مانند نفت را به مردم پیش‌فروش کند، گزاره‌ای که گفته می‌شود حسین مرعشی عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی بذر آن را در ذهن دولت کاشته است- و موضوع ارزی را هم که قالیباف اشاره کرده، شاید امید بستن به مطالباتی باشد که ایران از کشورهایی، چون هند و کره جنوبی طلب دارد، باشد.
اگرچه برخی هم گفته بودند ممکن است این گشایش در حوزه دیپلماسی باشد و سران سه قوه تصمیمی در خصوص FATF گرفته باشند. اما این گمانه با توجه به اظهارات علیرضا معزی، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رییس‌جمهور چندان جای اتکا ندارد، چون به نظر می‌رسد اگر چنین بود باید اخباری هرچند پراکنده در این حوزه به گوش می‌رسید، به همین دلیل به نظر می‌رسد این گشایش بیشتر داخلی باشد تا خارجی.
گشایش یا جبران کسری بودجه؟
بنابراین این گشایش مورد ادعا هر چه هست، ربطی به مشکلات بین‌المللی یا بازشدن گره‌های ناشی از آن ندارد و شاید قرار است مجوز جدیدی برای واگذاری در بازار سهام برای دولت صادر شود که به همین دلیل گمانه عرضه اولیه بزرگ بورسی تقویت می‌شود. واگذاری بزرگی که احتمالا بتواند بخشی از کسری بودجه دولت را تقویت کند و دولت با کمک آن اقداماتی در حوزه سیاست‌های حمایتی و مانند آن انجام دهد.
شاید فرجی شد!
روشن نیست که حسن روحانی کی از گشایش مد نظر خود رونمایی خواهد کرد و آیا ممکن است، آن چه مد نظر روحانی است به صورت کامل محقق شود یا در راهروهای قدرت ممکن است که تغییری در طرح‌های او حاصل شود.
هر چه هست از شواهد و قرائن پیداست که دولتی‌ها سیاست رسانه‌ای منسجمی را در مورد این گشایش احتمالی در پیش گرفته‌اند و اصرار بر مخابره این سیگنال به جامعه دارند که شاید فرجی در کار باشد! این که این کار چقدر اقدامات رسانه‌ای است و چقدر ریشه در واقعیت دارد امری است که باید برای روشن شدن بیشتر آن به انتظار ماند.
