با گذشت دو سال از خروج آمریکا از برجام، همچنان نقدهای درونی و بیرونی به سیاست خارجی آمریکا ادامه دارد. منتقدان داخلی همچون جو بایدن، معاون اوباما و رقیب ترامپ برای انتخابات ۲۰۲۰ ریاست جمهوری آمریکا، حضور در برجام را ابزاری برای کنترل دقیقتر ایران و اهرمی برای اثرگذاری برجام در موضوع پایان تحریم تسلیحاتی ایران میدانند، بسیاری از تحلیگران بر این باورند که اروپا با آمریکا در تمدید تحریم تسلیحاتی ایران همراهی نخواهد کرد و تا جایی که ممکن است تلاش میکند برجام حفظ شود، اما در عین حال اروپا نیم نگاهی هم به اتفاقات آمریکا دارد، زیرا با پیروزی ترامپ در نوامبر 2020 مجبورند چهار سال دیگر او را تحمل کنند.
دیدارنیوز ـ
آزاده رحیمی*: رئیس جمهور آمریکا دو سال پیش از برجام که توافقنامهای بین المللی بین ایران و کشورهای ۱+۵ بود، خارج شد. او که همواره با انتقاد از دولت اوباما، برجام را توافقی بد مینامید، به زعم خود تصور میکرد با فشار حداکثری به ایران خواهد توانست به توافقی بهتر از اوباما، رقیب دموکرات خود در ارتباط با برنامه هستهای و آنچه تیم نومحافظه کار وی فعالیتهای مخرب منطقهای ایران میخواند دست پیدا کند.
البته اشتباه محاسباتی نومحافظهکاران آمریکا درباره توانایی اثرگذاری بر مناسبات بینالمللی به از بین بردن برجام ختم نمیشود. آنها بر این باور بودند که میتوانند چالش خیزش چین در نظام بینالملل را با اتخاذ یک رویکرد تهاجمی حل کنند. همچنین بر این باور بودند که با فشاری حداقلی به شرکای اروپایی خود بدون هر گونه مقاومت میتوانند سهم بیشتری از هزینههای ناتو را بر دوش آنها بگذارند یا اینکه توافق انجام شده بر سر مناسبات تجاری فراآتلانتیکی در دوران اوباما را به نفع خود تغییر دهند. تمام خوش خیالیهای فوق در مدت زمانی پس از آغاز، منجر به نقد جمهوری خواهان و دمکراتها شد. منتقدان ترامپ با این گزاره که وی به دنبال تخریب سنت و دستاوردهای حاصل شده از سیاست چندجانبهگرایی اوباما در عرصه بینالمللی است، وی را مورد هدف شدیدترین انتقادات قرار دادند. انتقاداتی مبنی بر اینکه دونالد ترامپ فاقد یک راهبرد مشخص در عرصه سیاست خارجی است و برنامهای برای مهار و مدیریت بحرانهایی که آمریکا با آن مواجه است و حل آنها نیاز به همراهی شرکای آمریکا در سطح جهان است، ندارد.
اما در این میان مساله برجام به نوعی نماد چالش آمریکا در دوره ترامپ است، زیرا محل تمرکز چالشهای چندگانه آمریکا در عرصه سیاست خارجی بوده است. برجام از آن رو که علاوه بر طرفداران داخلی در امریکا، پیوندی هویتی و نمادین با اراده اتحادیه اروپایی از یک سو و تجلی اراده و توازن سیاسی چین و روسیه از سوی دیگر بود، به یک چالش اساسی در عرصه بینالمللی تبدیل شد. انگار تیم نومحافظه کار حمایت شده ترامپ توسط لابی عربی- عبری نمیدانست توافق برجام با یک قدرت منطقهای امضاء شده بود که ۴۲ سال چالش آمریکا علیه آن منجر به پذیرش هر توافقی از سوی آن کشور نشده بود.
امروز با گذشت دو سال از خروج آمریکا از برجام، همچنان نقدهای درونی و بیرونی به سیاست خارجی آمریکا ادامه دارد. منتقدان داخلی همچون جو بایدن، معاون اوباما و رقیب ترامپ برای انتخابات ۲۰۲۰ ریاست جمهوری آمریکا، حضور در برجام را ابزاری برای کنترل دقیقتر ایران و اهرمی برای اثرگذاری برجام در موضوع پایان تحریم تسلیحاتی ایران میدانند و موافقان خروج آمریکا بر سر چگونگی اثرگذاری بر روندهای چندجانبه جهت جلوگیری از پایان تحریم تسلیحاتی ایران، با یکدیگر در منازعه هستند.
این درگیری بین موافقان و مخالفان خروج آمریکا از برجام در حالی مطرح میشود که حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران به آمریکا و برخی از کشورهای دیگر هشدار میدهد که ایران به هیچ عنوان تخطی از قطعنامه ۲۲۳۱ را نخواهد پذیرفت چراکه حق مسلم ایران است که به زودی از تحریم تسلیحاتی در چارچوب این قطعنامه خارج شود. حال ایران چه سلاح بسازد و چه سلاح خریداری کند در راستای دفاع از خود و ملتها است. ایران اجازه نخواهد داد جنگی شعله ور و یا تنشی ایجاد شود.
البته همان گونه که رئیس جمهور روحانی به شکل تلویحی اشاره کرده، شاید ایران برنامه خاصی برای خرید تسلیحات به ویژه تسلیحات غیرمتعارف را نداشته باشد، چراکه وضعیت اقتصادی کشور هم چنن اجازهای به ایران نمیدهد که برنامه خرید و فروش تسلیحاتی گستردهای داشته باشد، اما مسالهای که در این میان نباید از آن غافل شد ابعاد حیثیتی فشار آمریکا برای سلب حق ملت ایران است، اینکه آمریکا با همراهی اسرائیل و بعضی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با تهدیدسازی و امنیتی کردن پایان تحریم تسلیحاتی، بدون توجیه عقلی و حقوقی به دنبال زیرپاگذاشتن حقوق مسلم ملت ایران هستند، در نگاه اول برای کشورهای شورای امنیت و بازیگران معقول نظام بین الملل امری ناپذیرفتنی است و برای نخبگان علمی و عملی ایران با امنیت هستی شناختی ناسازگار است.
بسیاری از تحلیگران بر این باورند که اروپا با آمریکا در تمدید تحریم تسلیحاتی ایران همراهی نخواهد کرد و تا جایی که ممکن است تلاش میکند برجام حفظ شود، اما در عین حال اروپا نیمنگاهی هم به اتفاقات آمریکا دارد. چراکه اگر تحلیل اروپاییها این گونه باشد که ترامپ برنده انتخابات ریاست جمهوری نوامبر ۲۰۲۰ است و ۴ سال دیگر نیز مجبورند ترامپ را تحمل کنند در آن صورت ممکن است، به سمت آمریکا چرخش داشته باشند.
در پایان باید در عین رصد دقیق اقدامات محور عبری_عربی_غربی برای شکل دادن به بازیهای جدید آنها در جهت سناریو سازی برای مهر ۱۳۹۹ در شورای امنیت، با رایزنیهای موثر دیپلماتیک با چین و روسیه، اقدام آمریکا را به عنوان مخاطرهای بزرگ برای امنیت بینالملل نشان داد. از این رو امنیتی کردن اقدامات آمریکا در شورای امنیت بایستی با توجیه اینکه در صورت موافقت سایر کشورها، باید منتظر رویه شدن آن در عرصه بین المللی و علیه خود این کشورها باشیم، پیش برود.
*کارشناس روابط بینالملل