خانه تکانی ذهنی یا اصلاحات ساختاری؛ ظریف چه می‌خواهد بگوید؟

دیدارنیوز ـ رسول شکوهی: این روز‌ها در شبکه‌های اجتماعی پر است از فیلم‌ها و عکس‌های مختلف. تبریک سال جدید و هشدار درباره کرونا و .... تعداد زیادی از کاربران شبکه‌های اجتماعی از خود فیلم گرفته اند و توصیه‌های لازم را همراه با تبریک سال نو ارائه کرده اند. در این بین سیاسیون و چهره‌های شناخته شده نیز به مانند سال‌های قبل، از خود فیلم و عکس‌هایی منتشر کرده اند.

در این بین محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه نیز در ویدئویی با تبریک سال نو نکات مختلفی را در رابطه با وضعیت کشور بیان کرده است. او که با ماسک و دستکش در فضای باز وزارت خارجه مشغول صحبت است صحبت‌های خود را با تبریک سال نو آغاز کرده و از اهمیت نوروز می‌گوید و از مولانا شعری می‌خواند: «گر خزان غارتی مرباغ را بی برگ کرد/ عدل سلطان بهار آمد برای فتح باب». ظریف از اتفاقات تلخ سال ۹۸ می گوید تا به ماه‌های آخر سال و بحران جهانی کرونا می رسد. او بخش اصلی صحبت هایش را روی تحریم‌های ظالمانه آمریکا علیه ایران قرار داده و به این نکته اشاره می کند که از ابتدا تحریم سلامت در هسته اصلی تروریسم اقتصادی علیه مردم ایران بوده تا آن‌ها را از حق دسترسی به دارو دور کند تا بیش از پیش آسیب پذیر شویم.

ظریف به صراحت خود را متعهد دانسته و قول می دهد تا در سال پیش رو با بی عدالتی و نابرابری در امر سلامت مردم مبارزه کند. او نامه خود به دبیرکل سازمان ملل متحد را بیانیه این مبارزه اعلام کرده و به این مساله اشاره می کند که امروز، دیگر خودی و غیرخودی و دسته بندی‌های مرسوم وجود ندارد و هر کس برای مبارزه با کرونا و سلامت مردم ایران تلاش می‌کند را خودی می داند و صریح اعلام می کند که وطن نیازمند کمک است.

صحبت‌های ظریف، اما نکته‌ای دارد که کمتر به آن توجه شده است. شاید اگر این صحبت‌ها را در زمان دیگری انجام می‌داد واکنش‌های بیشتری پیدا می‌کرد اما در شرایطی که کشور در وضعیت بحران کرونا است این صحبت‌ها کمتر دیده شد. این قسمت از صحبت‌های ظریف را با هم ببینیم و بشنویم:


فکر کنم برای معدود دفعاتی است که ظریف درباره سیاست داخلی هم نکاتی می‌گوید. معمولا تمام تمرکز خود را روی مسائل سیاست خارجی می‌گذاشت. حتی وقتی از او درباره احتمال رئیس جمهور شدن می‌پرسیدند همواره این مساله را تکذیب می‌کرد. وزیر امور خارجه ایران مبارزه با کرونا و تحریم را در گروی یک خانه تکانی ذهنی می‌داند. او از لزوم نوسازی در شیوه حمکرانی می‌گوید. چیزی که تا پیش از این کمتر از مقامات رسمی کشور شنیده ایم. ظریف از نوروز استفاده می‌کند و به توهمات سیاست داخلی و خارجی و نسبت میان این دو موضوع نیز می‌پردازد. او راه مبارزه با تحریم را دوری کردن از ابزار‌های مختلف خود تحریمی و ورود به عصر جدید دیپلماسی می‌داند. تاکید بر دیپلماسی عمومی و ظرفیت سازی در نهاد‌های مدنی دیگر نکته‌ای است که ظریف در این مسیر به آن‌ها اشاره می‌کند.

ظریف دارد از یک خانه تکانی ذهنی و تغییر در شیوه حکمرانی می‌گوید. تا به امروز یک مقام رسمی در جمهوری اسلامی ایران از لزوم تغییر در نگاه‌های کلان سخن نگفته بود. برخی فعالین سیاسی و مدنی و استادان دانشگاه در گذشته نکاتی مبنی بر اصلاحات ساختاری گفته بودند که یا توجه چندانی به آن‌ها نشده بود یا با اقدامات قهری روبرو شده بودند. این بار اما وزیر امور خارجه این حرف‌ها را می‌زند. کسی که از چهره‌های مورد تایید و اعتماد رهبری و رئیس جمهور محسوب می‌شود.

محمدجواد ظریف پا را فراتر می‌گذارد و در ضرورت رهایی از توهمات در سیاست داخلی و خارجی سخن می‌گوید. هر چند که در این ویدئوی کوتاه به صورت مشخص نمی‌گوید که منظور از این توهمات در سیاست داخلی و خارجی چیست، اما مخاطب آگاه می‌تواند خود به دنبال مصادیق آن بگردد. او شاید محدودیت‌های دیپلماتیک و سیاسی دارد که به صراحت سخن نمی‌گوید؛ هر چند که این بار متفاوت‌تر از همیشه دارد حرف می‌زند.

اگر بخواهیم بدبینانه نگاه کنیم ظریف با این سخنان به دنبال آن است که مقدمات حضور خود در انتخابات بعدی ریاست جمهوری را فراهم کند. از حق اگر نگذریم برای اصلاح طلبان و اعتدال گرایان بهترین گزینه موجود محسوب می‌شود. فردی که مورد اعتماد نظام است و فهم درستی از سیاست خارجی دارد و در افکار عمومی به مانند دیگر چهره‌های دولت آنچنان تخریب نشده است.

اما اگر بخواهیم بر اساس ادعا‌های خودش که همواره این شایعات را رد کرده تحلیل کنیم به نکات مهمی می‌رسیم. فردی که در راس یکی از مهم‌ترین وزارتخانه‌های کشور است و با مسائل گوناگونی در سطح بین المللی سر و کار دارد سخن از نوسازی در شیوه حکمرانی می‌زند. او به خوبی می‌داند که تغییر در شیوه حکمرانی، نیازمند اصلاح ساختاری است. شاید ظریف حرف از اصلاح ساختار نمی‌زند، اما به خوبی می‌توان فهمید که اگر در همین ساختار موجود می‌شد دست به تغییر شیوه حکمرانی زد دولت روحانی باید این کار را انجام می‌داد. رهایی از توهمات در سیاست داخلی نکته مهمی است که تا به امروز هیچ کس در مجموعه نظام به آن اشاره نکرده بود. ظرفیت سازی در نهاد‌های مدنی بدون تقویت جامعه مدنی و آزادی‌های مختلف سیاسی اجتماعی نیز شدنی نخواهد بود. جامعه جهانی وقتی ببیند که ما در داخل مشکلات ویژه‌ای برای جامعه مدنی ایجاد کرده ایم روشن است که ادعا‌های ما مبنی بر گفت و گوی تمدن‌ها و جهان عاری از خشونت را باور نمی‌کند. نمی‌شود اینترنت را برای روز‌ها قطع کرد، ولی حرف از گردش آزاد اطلاعات در سطح جهانی زد.

ظریف به خوبی از خود تحریمی سخن می‌گوید. FATF یکی از موارد آن می‌تواند باشد. وقتی مذاکره به عنوان یک ابزار دیپلماسی در نگاه بخشی از جریانات سیاسی با سازشکاری و خیانت یکی دانسته شود و وقتی علیه وزیر امور خارجه کشور که نماد اقتدار کشور می‌تواند باشد تظاهرات سازماندهی شده برگزار شود، به خوبی می‌توان انواع خود تحریمی را دید. همچنین وقتی موازی کاری و دخالت نهاد‌های موازی در سیاست خارجی وجود دارد مقابله با تحریم و کرونا کار راحتی نیست.

هر چند که ظریف در انتهای صحبت‌های خود نوید می‌دهد که ایران قفل تحریم را می‌شکند، اما نمی‌گوید که با چه سیاست و ابزاری این کار را می‌کند. همانطور که ظریف می‌گوید بسیاری از کارشناسان تایید می‌کنند آمریکا به دنبال منزوی کردن ایران است. شاید باید بپذیریم که با شیوه‌های گذشته نمی‌توان به جنگ تحریم و کرونا رفت و به قول وزیر امور خارجه باید یک خانه تکاتی ذهنی داشته باشیم.

ظریف در پایان صحبت‌های خود باز هم به سراغ مولانا می‌رود. او می‌گوید ایران باز می‌آید و بر می‌خیزد و دوباره قفل زندان تحریم را می‌شکند. «بازآمدم، چون عید نو تا قفل زندان بشکنم/ وین چرخ مردم خوار را چنگال و دندان بشکنم». باید دید شکستن این قفل، درگیر کلید‌های گذشته است یا خیر. تجربه نشان داده که این کلید‌ها کارگشا نیستند و باید شاه کلید اصلاحات ساختاری و به تعبیر ظریف، خانه تکانی ذهنی را استفاده کنیم.