معصومه ابتکار: روحانی اگر اجازه داشت وزیر زن انتخاب می‌کرد/ برخورد‌های خشونت‌آمیز با حجاب از جا‌هایی حمایت می‌شوند

دیدارنیوز ـ پرستو بهرامی‌راد: در دهه اخیر حوزه زنان چالش‌های بسیاری در کشور داشته است. این چالش‌ها روز به روز بزرگ‌تر شده است. حجاب، ورود به استادیوم، دوچرخه‌سواری، تبعیض در گزینش نیروی کار و... از بحث‎های امروز زنان کشور است و شاهد برخوردهای متنوع با این مسائل هستیم. چالش‌هایی که باید جایی به پایان برسد و دیگر شاهد برخوردهای سلبی با زنان و دختران کشور نباشیم.

برای بررسی چالش‌ها و همچنین پرداختن به راهکارهای حل آنها به دفتر معصومه ابتکار رفتیم. معاون رئیس جمهور در حوزه زنان و امور خانواده از نقش زنان در سیاست و چالش‌های موجود بر سر راه زنان کشور در این مصاحبه می‌گوید که در دو بخش منتشر خواهد شد.

در ادامه می توانید بخش نخست گفت‎وگوی دیدارنیوز  با معصومه ابتکار را بخوانید.

دیدارنیوز: شما جزء نخستین زنانی بودید که بعد از انقلاب وارد هیأت دولت شدید. در سال ۲۰۱۲ جزء ۵۰۰ چهره پرنفوذ جهان اسلام در سیاست انتخاب شدید. از نظر شما نقش زنان در سیاست ایران چقدر بعد از انقلاب پر رنگ است؟ آیا بعد از انقلاب، میدان خوبی به زنان سیاستمدار داده شده یا خیر؟

معصومه ابتکار: حضور زنان که خیلی خوب بوده است. در خود انقلاب زنان خیلی نقش و حضور داشتند. شجاعانه علیه رژیم پهلوی تظاهرات می‌کردند. بین شهدای انقلاب هم چهره‌های شاخصی مثل «محبوبه دانش» حضور دارند که یک دختر جوانی بود و آن زمان نامش پر آوازه شد. آنها خیلی شجاعانه از آرمان‌های انقلاب دفاع می‌کردند. در دوران دفاع مقدس هم خانم‌ها در پشتیبانی جنگ و حمایت از حضور رزمندگان و در خانواده هم کسانی که به عنوان پزشک و خدمات درمانی بودند، بسیار پرانرژی و شجاعانه و قوی حضور داشتند. بعد از آن هم می‌بینید تلاش برای بهبود و ارتقای وضعیت خودشان در زمینه‌هایی مثل آموزش چشمگیر است. زنان ایرانی در پاسخ به دعوت امام(ره) که برای سوادآموزی دعوت کردند، بهتر از آقایان عمل کردند و سریع‌تر شکاف جنسیتی ناشی از سواد را پر کردند. همین طور رشته‌های دیگر و آموزش عالی، نه تنها شکاف در آموزش عالی را پر کردند، بلکه الان از لحاظ تعادل جنسیتی به نفع خانم‌ها است. الان ۵۲ درصد دانشجویان ما خانم هستند. در اکثر رشته‌ها غیر از مهندسی، جمعیت‌شان بیشتر از آقایان است. در عرصه‌های دیگر هم مثل ورزش احساس می‌کردیم ممکن است به دلیل بحث پوشش، محدودیت گذاشته شود اما در طی سال‌ها زحمت کشیده شد و افرادی فداکارانه در عرصه ورزش زنان، مسائلی را مطرح کردند، مسائلی که خانم طاهریان و هاشمی مطرح می‌کردند. مقاومت زیاد بود و تابو مطرح می‌شد اما تدریجاً این مسئله با رعایت همه شئونات به شکلی رسید که الان تقریباً در همه فدارسیون‌ها یک معاون زن داریم. تقریباً غیر از یکی دو تا در همه فدراسیون‌ها خانم‌ها در مسابقات بین‌المللی با رعایت پوشش شرکت می‌کنند. اصلاً در کمیته بین‌المللی المپیک، ما هیچ رشته‌ای نداشتیم قبل از انقلاب که خانم‌ها اجازه داشته باشند با حجاب شرکت کنند؛ اما الان تمام این رشته‌ها لباس با حجاب را تعریف کرده‌اند و برای حضور در رقابت‌ها و عرصه‌های بین‌المللی لباس تأیید شده است. امروز خانم‌ها با حجاب مدال کسب می‌کنند و پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم.

طی این سال‌ها دولت‌ها زمینه‌سازی‌هایی را فراهم کرده‌اند، اما خانم‌ها خیلی بیشتر تلاش و همت کرده‌اند. خانم‌ها همیشه امیدوارانه به موضوعات نگاه کرده‌ و از مشکلات به این شکل با امید و تلاش عبور کرده‌اند، اما در عرصه سیاسی آن قدری که خانم‌ها در شئون مختلف سیاسی کشور مشارکت دارند آنقدر نمایندگی به آنها نرسید و در مجلس و دولت و جاهای مختلف، آن نسبت رعایت نشد. حال موانع فرهنگی و تعصباتی بود که مانع می‌شد، شاید به همین دلیل هنوز این فاصله وجود دارد. آقای  روحانی، رئیس‌جمهور در ابتدای دولت دوازدهم تصمیم گرفتند یک سهمیه‌ای برای مدیریت زنان در دولت قائل شوند. ممکن است سؤال شود چرا سهمیه اختصاص دهند؟ این اتفاق باید به صورت طبیعی طی ۴۰ سال بعد از انقلاب رخ می‌داد، ۴۲ درصد کارمندان دولت، خانم هستند به همین نسبت باید مدیر زن در سطوح تصمیم‌سازی کشور داشته باشیم. موانع و ملاحظاتی بود و به همین دلیل بین مدیر مرد و مدیر زن، مرد‌ها را انتخاب می‌کرده‌اند.

دیدارنیوز: این انتخاب رئیس‌جمهور بوده یا برای انتخاب زنان موانعی وجود داشته است؟

ابتکار: رئیس‌جمهور این ابلاغ را داشتند که ۳۰ درصد از مدیران دولت تا پایان دولت دوازدهم باید از بین زنان انتخاب شوند. این تصمیم از طریق شورای عالی اداری ابلاغ شده است. از روزی که دولت دوازدهم شروع شد یکی از سیاست‌های ما تشویق و پیگیری مصوبه بود. همینطور برگزاری دوره‌های توانمندسازی برای زنان مدیر و تشویق دستگاه‌ها به برگزاری این دوره‌ها بود. وزارت نیرو ماه گذشته یک نشست برگزار کرده بود، ویژه بحث توان‌افزایی و شناسایی مدیران توانمند زن. ما هم دوره‌هایی مثل دوره توان‌افزایی زنان در تعاملات بین‌المللی با دانشکده وزارت خارجه ـ دو ماه پیش ـ داشتیم. همه این دوره‌ها با این هدف بود که زنان مدیر تربیت شوند و کارنامه هم ارائه داده‌ایم. یکی از کار‌های مهم ما در ارتباط با این ۳۰ درصد، کارنامه بوده است. سال اول به وزراء و استانداران، کارنامه دادیم و درصد مدیران آن‌ها را جویا شدیم. سال دوم دوباره روند را برای آن‌ها بیان کردیم که از سال اول تا الان عدد مدیران زن شما چقدر تغییر کرده و چقدر باید تلاش کنید تا به ۳۰ درصد برسید. استان‌ها را بر اساس درصد مدیران زن، رتبه‌بندی کردیم و یک رقابتی در این موضوع ایجاد شده است. ما از حدود ۱۳.۶ دهم درصد در سال ۱۳۹۶ شروع کردیم و اقدامات و انتصابات خوبی صورت گرفته است. امروز معاون وزیر و همتراز معاون وزیر حدود ۶۰ نفر انتخاب شده‌‎اند و این اتفاق مهمی است. همچنین امروز ۱۳ معاون زن استاندار داریم.

دیدارنیوز: در حقیقت وزارت کشور در به کارگیری مدیران زن پیشرو بوده است؟

ابتکار: بله، وزارت کشور پیشرو بوده است. بخشداران زن و در برخی مناطق فرمانداران زن بسیار موفقی داشته‌ایم. برای مثال خانم خنفری ـ فرماندار کارون ـ که در ماجرای سیل خوزستان بسیار فداکارانه و ایثارگرانه عمل کردند. ۱۳.۶ درصد سال ۱۳۹۶ الان به بیش از ۲۰ درصد رسیده است؛ اما هنوز راه باقی است تا به ۳۰ درصد برسیم. امیدواریم که به هدف‌گذاری ۳۰ درصد برسیم. ما رصد می‌کنیم و کارنامه خواهیم داد. این خیلی مهم است که وضعیت مدیریت زنان در جامعه ما رو به ارتقا باشد. امیدوارم این مؤثر باشد. مسئله فقط افزایش آمار تعداد مدیران زن نیست. مسئله این است که فکر می‌کنیم حضور زنان در سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌ها می‌تواند کمکی به اصلاح نگرش‌ها و حل و فصل مشکلات و روش‌های مؤثرتر مشارکت مردم، بسیج اجتماعی و ایجاد امید در جامعه بکند.

دیدارنیوز: دور دوم که آقای روحانی رئیس‌جمهور شدند در شعارهایشان از وزیر زن صحبت کردند. زمانی هم که وزراء به مجلس معرفی می‌شدند مباحثی مطرح شد که چرا وزیر زن وجود ندارد؟ واقعاً چرا وزیر زن نبود؟

ابتکار: این سؤال برای همه مطرح بوده است. اخیراً آقای رئیس‌جمهور اشاره کرده‌ا‌ند وقتی زنان این توانمندی‌ها را دارند چرا نباید در سطح وزیر باشند؟ اعتقاد ایشان هم هست. سال ۱۳۷۶ آقای خاتمی تصمیم گرفتند برای اولین بار زنی را در موقعیتی غیر از امور زنان منصوب کنند. یعنی غیر از امور زنان، یک پست را به یک خانم دادند که معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست بود. این اتفاق مهمی بود از این جهت که دولت فضایی را برای حضور زنان در عرصه‌های تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری کشور باز کرد. ما یک نوبت هم در دوره آقای احمدی‌نژاد وزیر زن داشتیم. اینکه چرا ادامه پیدا نکرد و چرا الان وزیر زن نداریم آقای روحانی هم مطرح کردند اگر این اجازه بود این کار را می‌کردند.

دیدارنیوز: سؤال این است چه کسی باید این اجازه را بدهد؟

ابتکار: هماهنگی‌هایی نیاز است که رئیس‌جمهور برای تشکیل کابینه طبعاً باید انجام بدهد؛ اما به نظرم ما زمینه‎سازی‌های خوبی در دولت داشته‌ایم. دیگر بهانه‌ای همانند اینکه ما زنان با تجربه نداریم، وجود ندارد. چون حدود ۶۰ معاون وزیر و همتراز معاون وزیر قطعاً توانمندی و تجربه لازم را برای وزیر شدن دارند. من فکر می‌کنم کادرسازی و سرمایه‌گذاری خوبی در بحث نیروی انسانی در حوزه زنان و همینطور جوانان داشته‌ایم. یعنی کاهش عمر مدیران از جهت اینکه جوان‎تر شوند مدنظر آقای روحانی بوده است، همینطور حضور اقلیت‌ها مخصوصاً اقلیت‌های مذهبی در عرصه‌های مختلف مدیریت دولت خیلی مهم بوده است. مثال بارز آن خانم «حمیرا ریگی» است؛ خانم ریگی فرماندار بود و بعد به عنوان سفیر انتخاب شد و الان سفیر جمهوری اسلامی ایران در برونئی هستند. ما تا قبل از دولت روحانی اصلاً سفیر خانم نداشتیم. وزارت خارجه در اختیار آقایان بود و زنان در سطوح پایین‌تر بودند. امروز چهارمین سفیر زن هم معرفی شد و خیلی اتفاق مهمی است. امیدوارم این روند ادامه یابد.

دیدارنیوز: چرا مسائل زنان همیشه چالش برانگیز بوده است؟ از ورود زنان به ورزشگاه، گواهینامه موتورسواری و دوچرخه‌سواری و مسائل بزرگی مثل حجاب چرا به این میزان در کشور ما دچار چالش و مسئله شده است؟ به نظر می‎رسد زنان به هر موضوعی که وارد می‎شوند به سد محکمی برخورد می‎کنند.

ابتکار: بخشی مربوط به چالش سنت و مدرنیته است. بخشی دیگر هم مربوط است به چالش بین الگوی سبک زندگی سنتی که متعلق به گذشته است و الگوی سبک زندگی مدرن که متعلق به غرب است. از اول هم این چالش بوده است، در خود انقلاب نیز این چالش وجود داشته است. بسیاری از خبرنگاران به امام(ره) در نوفل‌لوشاتو راجع به موضوع زنان و اینکه چه اتفاقی برای زنان می‌افتد، سوال کرده‌اند. خودم که ۱۷ ـ ۱۸ سال داشتم در دوران انقلاب برایم سوال بود که کدام نگاه قرار است در ارتباط با زنان غالب شود و امام(ره) چه نگاهی دارند. شناخت امام و نگاه امام نسبت به حضور زنان جزء مسائل مهم بود. آن زمان متفکرینی مثل شریعتی خیلی خوب زمینه‌سازی کردند. زمینه را برای نواندیشی اسلامی در موضوعاتی مثل زنان و اینکه برداشت‌ها از قرآن کریم و سنت، برداشت‌های به روز باشد. برداشت‌هایی باشد که به درد جوان آن روز و جوان امروز بخورد، این پایه‌گذاری خوبی بود. مرحوم شریعتی زمینه‌های فکری برای ما فراهم کرد که امام روی آن‌ها پایه را گذاشت. با وجود اینکه امام فقیه، عالم و رهبر سیاسی بودند و مبارزات سیاسی برای ایشان اولویت داشت، ولی در طول ۱۱ سال بعد از انقلاب، انگار یک تعمدی داشتند بر اینکه همواره به موضوع زنان بپردازند و سیاست‌ها را روشن کنند و خط‌مشی را بگویند و اجازه ندهند در چنین موضوعاتی از خط درست و صحیح خارج شویم. از زمان پاریس که از ایشان سوال شد که چه اتفاقی برای زنان رخ می‌دهد، ایشان توضیح می‌داد که جامعه ما جامعه دینی است و قرار نیست خانم‌ها حذف شوند. امام بر خلاف عقیده برخی می‌گفتند حق خانم‌ها است که در انقلاب شرکت داشته باشند. بعد از پیروزی انقلاب مشهور است که از فردی در مدرسه رفاه نقل شده بود که خانم‌ها اگر بیایند ممکن است بیهوش شوند، لذا نیایند. ایشان گفته بود ما چکاره هستیم بگوییم نیایند. زنان مبارزه و فداکاری کردند و نمی‌شود زنان را حذف کرد. در انتخابات مجلس به امام گفتند بگویید خانم‌ها رأی ندهند و حداقل اگر رأی می‌دهند، نماینده نشوند؛ حتی گفته بودند به شورای نگهبان بگویید خانم‌ها را حذف کنند. این اتفاق رخ نداد و امام به صراحت و با تأکید فرمودند خانم‌ها حق دارند برای سرنوشت خود مشارکت کنند. هیچ کس حق ندارد هیچ انسانی را از دخالت در سرنوشت خود منع کند و زنان مثل مردان حق دارند. زمانی وسط کلاس‌ها دیوار کشیدند، نوه امام به ایشان گفت وسط کلاس‌های دانشگاه، دیوار کشیده‌اند. من آن زمان دانشجو بودم و یادم است. امام دستور داد که فوراً آن دیوار را خراب کنید. یادم است هر روز یک عده‌ای که نگاهشان نسبت به موضوعات دینی، بسته و سنتی و خاص بود که متأسفانه امروز هم آن نگاه هست، می‌خواستند از امام فتوا بگیرند که نگاه به چهره استاد زن مشکل شرعی دارد. امام جواب دادند آنجا محیط دانشگاه است و به هیچ عنوان در محیط دانشگاه این شائبه نیست که یک نگاه غیر درسی به استاد بشود، بنابراین هیچ اشکالی ندارد و در فضای مقدس دانشگاه، استاد‌های زن درس دهند. باز به امام هجمه کردند که شما چرا اجازه دادید فیلم‌های خارجی از تلویزیون پخش شود، در این فیلم‌ها زنان حجاب ندارند. باز امام فرمودند اشکال ندارد اگر در موضوع پوشش یک سری چهارچوب‌ها رعایت شد اشکالی ندارد زنان بی‌حجاب را نشان دهید. این موارد بحث‌های کلیدی بود که مرحله به مرحله امام تأکید می‌کردند. شما می‌بینید در فتوای ایشان در ارتباط با مسائلی مثل طلاق چقدر نگاه امام پیشرو بود. ایشان چقدر تلاش کردند برای شروط ضمن عقد و برای اینکه فرد بتواند از همان اول برای طلاق وکیل بگیرد. این نگاه پیشرو امام(ره) بود که نشان می‌داد امام همواره آینده را می‌دید و به همین دلیل نسبت به حقوق و جایگاه زنان و فعالیت زنان در عرصه‌های مختلف حتی اقتصادی و مدیریتی صحبت کردند. جمله معروفی امام در این زمینه دارند که زنان باید در مقدرات اساسی مملکت، دخالت کنند. این دخالت در سطوح مدیریتی نیز وجود دارد.

دیدارنیوز: اما امروز شاهدیم که دید زنانه در سیاست کشورمان وجود ندارد.

ابتکار: امام این پایه را بنا نهادند. اگر ما کوتاهی کردیم و نرفتیم این نگاه امام را به خوبی اجرا و پیاده کنیم بحث دیگری است. البته در جای خودش امام روی مسئله خانواده و اهمیت خانواده و تعادل بین نقش‌های خانوادگی تأکید داشتند و در کنارش روی بحث رعایت شئونات اسلامی و توجه به مناسبات سالم اجتماعی بین زنان و مردان که زنان مورد سوء استفاده قرار نگیرند و مثل کالا با آنها رفتار نشود تأکید داشتند؛ چیزی که امروز به یک نهضت جهانی تبدیل شده و بحث me too به یک مطالبه عمومی تبدیل شده که زنان در محیط کار مورد سوء استفاده قرار نگیرند و به آنها به عنوان یک ابژه جنسی نگاه نشود. این موارد مباحثی بود که امام به صراحت روی آن، مواضع شفاف و روشن و دقیق داشت. ما از ابتدا با مسائلی روبه‌رو بودیم؛ اینکه امروز هم هنوز با چنین چالش‌هایی روبه‌رو هستیم چند دلیل دارد، برداشت‌ها و تفاسیر متفاوت است و غلبه نگاه سنتی در موضوعات وجود دارد. البته این نکته را هم بگویم که مقام معظم رهبری هم در اکثر موارد نگاه‌شان ادامه نگاه امام بود و حتی بیشتر در موضوعاتی مثل خشونت علیه زنان، آقا مواضع روشن و شفافی گرفتند. اما اینکه این موارد در اجراء چگونه پیش می‌رود، مسئله دیگری است. مثلا می‌بینیم که عده‌ای، از این وقایع مربوط به خروج جمعیت از استادیوم می‌گویند که وقتی جمعیت خیلی دچار فشردگی می‌شود مشکلاتی پیش می‌آید و آن را دستاویزی قرار می‌دهند که خانم‌ها به استادیوم‌ها نروند؛ چرا که قابل کنترل نیست و یا ممکن است حوادثی پیش بیاید و شئونات زنان مورد سوءاستفاده قرار بگیرد. این را به مراجع دیگر نشان می‌دهند و در نهایت گفته می‌شود خانم‌ها به استادیوم نیایند. این از جمله مسائلی است که با تفسیر و برداشت مختلف روبه‌رو می‌شود. مثلاً در نحوه مواجهه با مسئله حجاب، در برهه‌ای برخوردهای خشونت‌آمیزی صورت گرفت چون حس می‌شد از جاهایی حمایت می‎شوند.

ادامه دارد...