تهران؛ شهری از جنس دود و قدمت

دیدارنیوز ـ پرستو بهرامی‌راد: تهران با تمام گرانی‌ها، آلودگی‌ها و فاصله طبقاتی‌ها هنوز شهری زیباست و ترک آن سخت و شاید غیر ممکن باشد. وقتی از تهرانی هایی که به خارج از کشور مهاجرت کرده‌اند سوال می شود که برای چه چیز ایران دلتنگ هستید؛ قطعاً  تهران، کوچه‌ها، خیابان‌ها و کافه‌های این شهر، یکی از پاسخ های آنان خواهد بود.

تهران قلب اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کشور و پایتخت ایران است. تهران در قدیم روستای بزرگی بوده که بین شهر ری ـ به عنوان شهر بزرگ و معروف آن زمان ـ و کوهپایه‌های البرز قرار داشته است. شاه طهماسب صفوی در سال ۹۶۱هجری قمری پیرامون تهران «بارویی» با ۱۱۴ برج (به عدد سوره‌های قرآن کریم) بنا کرد و بر روی هریک از این باروها سوره‌ای را برای تبرک حکاکی کرد، وی به آبادانی تهران و بنا کردن باغ‌ها و عمارت‌های حکومتی متعدد در این شهر همت گماشت و این روند تا پایان سلسله صفویه ادامه داشت.

در دوران زندیه، کریم‌خان زند به مدت چهار سال تهران را مرکز حکومت خود قرار داد و در محوطه ارگ، بناهای جدیدی احداث کرد. در این دوران تلاش‌های زیادی برای آبادانی تهران انجام شد به‌طوری که در پایان حکومت زندیان، تهران سیمای شهری به خود گرفت.

آقامحمدخان قاجار پس از تاسیس سلسله قاجار، تهران را پایتخت حکومت خود قرار داد؛ هر چند پایتختی تهران در آن دوره منحصر به تشکیل یک پادگان نظامی مرکزی به فرماندهی شاه شده بود و در آن زمان با کمک اروپایی‌ها شهری ساختند که امروز این بخش را به عنوان بافت قدیم تهران می‌شناسیم، هرچند که از دروازه‌های آن فقط نام آنها همچون دولت، شمیران، قزوین، غار، خراسان و دولاب باقی‌مانده است.

شهر تهران به عنوان مرکز استان تهران و پایتخت ایران، یکی از زیباترین شهرهای ایران است. بافت قدیم شهر دارای پنج محله قدیمی چاله میدان، بازار، سنگلج، عودلاجان و ارگ بوده و به همین دلیل، بیشترین بناهای تاریخی و موزه های این شهر در مناطق ۱۱ و ۱۲ شهرداری واقع شده است.

تهران در فهرست گران‌ترین پایتخت‌های دنیا قرار دارد و بزرگترین قطب صنعتی و تجاری کشور محسوب می‌شود، با این حال هنوز بسیاری مشتاق زندگی در این شهر هستند. تهران مشکلات فراوانی دارد، ولی در طی چند سال اخیر اتفاقات خوبی برای شهر تهران افتاده است. روز تهران شاید بهترین فرصت باشد که از بعضی مزایا و نواقص این شهر صحبت کنیم.

آلودگی هوا و سامانه بیدود

یکی از حادترین مشکلات شهر تهران، مسئله آلودگی هوا و ترافیک است. تهران از نظر آب و هوایی، گرم و خشک است، البته نواحی کوهستانی شمالی، اندکی مرطوب و معتدل است. عوامل طبیعی، فرم ساخت شهری، وجود بیش از ۲ میلیون خودرو فعال و ۵۰۰ هزار موتورسیکلت، ۵ هزار واحد صنعتی (معادل ۲۵% صنایع کل کشور) با مصرف حدود ۲۰ درصد کل انرژی کشور، تمرکز ۷۰ درصد خدمات و ۸۰ درصد متخصصین، تهران را به یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان تبدیل کرده است.

در همین خصوص مدیران شهری مثل پیروز حناچی، شهردار تهران سه شنبه‌های بدون خودرو را شروع کردند و با استفاده از وسایل نقلیه عمومی و گاهی اوقات با دوچرخه به محل‎کار خود رفتند که این پویش، می‌تواند فرهنگسازی بسیار خوبی برای مردم شهر تهران باشد. از سوی دیگر سامانه بیدود، امکانات سفر با دوچرخه را برای تمام شهروندان ایجاد کرده است. البته تا زمانی که این مسائل فرهنگسازی نشود و امکانات خدماتی گسترش نیابد شکی نیست که آلودگی بیش از این کاهش نمی‌یابد.

حمل‌ونقل عمومی

یکی از المان‌های شهرهای توسعه‌یافته، میزان وسایل نقلیه عمومی در شهر است. مترو و خطوط بی.آر.تی یکی از بهترین اتفاق‌ها در شهر تهران است، اما هنوز این شهر به امکانات بیشتر در حوزه وسایل نقلیه نیاز دارد.  شرکت واحد اتوبوس‌رانی از ادارات تابعه‌ی شهرداری تهران است که در حال حاضر ۵،۳۵۶ اتوبوس متفاوت در اختیار دارد که در ۲۵۸ خط اصلی و ۱۰۰ خط ویژه، مسافران را جابه‌جا می‌کنند. با این وجود سیستم اتوبوسرانی به هیچ‌وجه نمی‌تواند پاسخ گوی رشد صعودی نیاز شهروندان به امکانات رفت‌وآمد باشد. به خاطر سرعت کم، تأخیرهای زیاد، حرکت آزار دهنده، مسافرکشی بیش از ظرفیت و کمبود تجهیزات، این اتوبوس‌ها از نظر شهروندان امکان رفت‌وآمد خوبی نیستند و از اتوبوس‌ها فقط به این دلیل استفاده می‌شود که امکانات دیگری وجود ندارد.

با افزایش جمعیت و تعداد اتومبیل‌ها در تهران، برای اولین بار مباحثی حول ضرورت راه‌اندازی یک سیستم رفت و آمد و عمومی گسترده‌تر نظیر مترو شکل‌ گرفت اما هنوز بعد از چندین سال در مترو نیز واگن‌ برای تعداد شهروندانی که استفاده می‌کنند کم است. همچنین امروزه ۳۰،۰۰۰ تاکسی در شهر حرکت می‌کند. در تهران البته به دلیل تقاضای زیاد و کمبود امکانات رفت‌وآمد عمومی، روش کار تاکسی‌ها هم تغییر کرده و بجای انتظار در ایستگاه تاکسی و سوار کردن مسافرین، آن‌ها در کل شهر حرکت می‌کنند تا مسافرانی که اتوبوس‌ها ظرفیت انتقال آنان را نداشته را یافته و جابه‌جا کنند. به عبارتی تاکسی‌ها در شکار مسافران حرکت می‌کنند. این موضوع، مزید بر علت است که خیابان‌ها همواره لبریز از جمعیت و رفت‌وآمد مسافرین با هرج‌ومرج، توام باشد. در حقیقت تهران به یک سامان‌دهی وسیع در حوزه وسایل نقلیه نیاز دارد تا استفاده از وسایل نقلیه شخصی کاهش یابد.

امکانات تفریحی و زیباسازی شهر

مشکلات زندگی شهرنشینی و فشارهای روحی و روانی ناشی از مسائل و معضلات اقتصادی و اجتماعی سبب شده که شهرنشینان برای تخلیه فشارهای عصبی خود به پارک‌ها، جنگل‌ها، فضای سبز و امکانات ورزشی و تفریحی روی بیاورند.

از سوی دیگر، هزینه مسافرت‌های بین شهری بالاست و اکثر خانواده‌ها ترجیح می‌دهند به جای سفرهای پرهزینه به پارک‌ها و بوستان‌های اطراف شهر پناه ببرند و ساعاتی را به آرامش بگذرانند. در دهه اخیر پارک‌های بسیاری در شهر تهران احداث شده و دریاچه شهدای خلیج فارس از دیگر امکانات تفریحی شهر تهران است که به بهره‌برداری رسیده است. اما باید امکانات ورزشی، تفریحی و فضای سبز در همه نقاط شهر و به نحوی آسان و قابل دسترس در اختیار عموم شهروندان قرار بگیرد و رفت و آمد شهروندان به این مکان‌ها آسان و راحت باشد. از سوی دیگر این مراکز تفریحی می‌تواند برای محیط‌زیست و کاستن از آلودگی هوای شهر هم مفید باشد و به زیباسازی شهر نیز کمک کند که البته بسیاری از اتوبان‌های بزرگ از طریق همین پارک‌ها و فضای سبز زیباتر و چشم‌نوازتر شده‌اند. البته فرهنگسازی استفاده درست از طبیعت و آسیب نزدن به محیط زیست را باید به شهروندان، بیش از پیش آموزش داد. 

گردشگری در تهران

شهر تهران را شاید بتوان با عباراتی همچون شهر کافه‌ها و رستوران‌ها و یا شهر خانه‌ها و عمارت‌های قدیمی معرفی کرد. شهر تهران قابلیت جذب گردشگر بسیاری دارد، زیرا این شهر آثار باستانی فراوانی دارد و همچنین از نظر زیباشناختی شهر بسیار زیبایی است. بسیاری از شهرهای جهان از طریق جذب گردشگر، اقتصاد شهری خود را رونق می‌بخشند. شکی نیست که شهر تهران با معماری و وجود آثار باستانی و بناهای مدرن، خود توانایی جذب گردشگران بسیاری را دارد.

 از سوی دیگر این شهر با مال‌ها و فروشگاه‌های بزرگ می‌تواند شهری مناسب برای خرید تولیدات داخلی بشود و با جذب توریسم به اقتصاد کشور نیز کمک کند.

کار در تهران

وقتی صحبت از تهران به میان می‌آید، همه به یاد فروشگاه‌های بزرگ، برندهای بین‌المللی، خانه‌های آن چنانی، خودرو‌های مدل بالا، مارک‌پوشی، امکانات رفاهی، تفریح و... می‌افتند و تهران را مجموعه‌ای از آنها می‌بینند. شهری با جذابیت‌های فراوان که سال‌هاست به شهر آرمانی افراد زیادی بدل شده‌ و برای همین میزبان مهاجران دائم و موقت است. مهاجرانی که می‌آیند تا برای خود فرصت‌سازی کنند؛ فرصت‌های بهتر شغلی، تحصیلی و زندگی.

همین امر باعث می‌شود که هر ساله به جمعیت این شهر افزوده شود، در صورتی که شهر تهران توانایی مهیا کردن زندگی برای این حجم از جمعیت را ندارد و بسیاری به حاشیه‌های شهر روی می‌آورند.

تهران گرانقیمت

تهران بسیار شهر گرانی است، از قیمت خرید و اجاره خانه گرفته تا مایحتاج اساسی زندگی در این شهر بسیار گران است. اگرچه کشورهای توسعه یافته به لحاظ بالا بودن مخارج زندگی در رده‌های بالای این رتبه بندی قرار دارند، اما رتبه آنها در عرض یک سال بدست نیامده، بلکه در یک فرایند تدریجی توسعه و با توجه به بهبود زیرساخت‌ها و بالا رفتن سطح درآمدها و رفاه اجتماعی به همان میزان هزینه‌های زندگی هم بالا رفته است. اما علت ارتقای رتبه تهران در رده بندی افزایش هزینه‌های زندگی، بی ثباتی در حوزه اقتصادی و کمبود منابع درآمدی کشور است. این موضوع نشان می دهد همانطور که شاهد روند افزایش هزینه زندگی در تهران هستیم شاهد افزایش میزان جرایم و مشکلات اجتماعی هم هستیم.

البته گاهی اوقات به میزان افزایش ثروت در یک کشور، هزینه های زندگی در آن کشور هم افزایش می یابد. منتهی در یک سال اخیر میزان فروش نفت ایران به نصف کاهش پیدا کرده و به عبارتی ثروت ما هم عملا نصف شده است. بنابراین تنها علت ارتقای رتبه ما در رده بندی میزان هزینه های زندگی، نوعی سوءمدیریت شدید اقتصادی، نابرابری های عظیم اجتماعی و اقتصادی و فساد اقتصادی موجود در کشور است. همه این مسائل باعث شده است که زندگی در تهران هر روز سخت‌تر شود و اقشار متوسط و ضعیف زندگی پر از دغدغه و مشکلی را طی کنند.

جاده Beltline در آتلانتا آمریکا

 حرف حساب

تهران شهر بزرگیست که نمایندگان اقوام مختلف ایران و ایرانیان غیر تهرانی فراوانی در آن حضور دارند. این شهر مشکلات فراوان و مزایای بسیاری دارد؛ اما مشکلات این شهر غلبه دارد بر مزایای آن. انتظار می‎رود که شهر ثروتمندی مانند تهران هر چه زودتر به شهری بدون مشکلات تبدیل شود. حاشیه‌نشینی، فقر و فاصله طبقاتی در تهران بی‌داد می‌کند.

در بعضی از شهرهای جهان با جاده سلامتی (Beltline) در دور شهر، شمال، جنوب، شرق و غرب شهر به یکدیگر وصل شده‌اند و همین امر باعث رشد اقتصاد شهری و کاستن از فاصله طبقاتی در شهرها شده است. در تهران بسیاری از خیابان‌ها، کوچه‌ها و اتوبان‌ها تاریک است و با احداث این جاده سلامتی شاید همه جای شهر روشن شود و  امنیت در شهر افزایش یابد. شکی نیست که با احداث جاده‌ای به این شکل، حاشیه‌نشینی و مناطق پرخطر در شهر کاهش می‌یابد و از سوی دیگر مردم ترغیب می‌شوند با دویدن و ورزش کردن در این جاده به سلامت خود، اهمیت بیشتری بدهند.

جاده Beltline در آتلانتا آمریکا