سیری در کتب عاشورایی

 

پیرامون قیام سیدالشهدا و آنچه در دهم محرم سال ۶۱ قمری روی داد کتب بسیاری به رشته تحریر درآمده است. اما متأسفانه از آنجایی که تا سالیان بعد از واقعه عاشورا امویان و مروانیان و عباسیان خلافت می‌کردند تاریخ عاشورا دستخوش تغییر و تبدل واقع شده است. تحریفات مزبور تنها منحصر به خلفای وقت نبوده و علل دیگری هم مدخلیت داشته است. به‌طور مثال مقتل «روضه‌الشهداء» نوشته کمال الدین حسین واعظ کاشفی مملو از اشتباه است. در این کتاب تحریفات بسیاری در واقعه عاشورا شکل گرفته است. 

 

دکتر محمدحسین رجبی در مورد کتاب «روضه‌الشهداء» می‌گوید: «کمال‌الدین، نیت خیری داشت و شاید او پیشوای افرادی شد که نقل‌های غیرواقعی را جهت گریاندن مردم در کتاب‌های خود استفاده کردند. از این‌رو عمدتاً در عنوان بسیاری از کتاب‌ها در دوران قاجار، بکاء (گریه) وجود دارد که می‌خواهند مردم را بگریانند، اما به هر حال کتاب «روضه‌الشهداء» اثری معتبر و قالب استناد نیست، اما از دیرباز تا کنون توانسته در خصوص بیان حزن و اندوه واقعه کربلا مؤثر واقع شود».

 

به هر صورت انتخاب کتاب‌هایی که بتوان به نقل آن‌ها اطمینان بیشتری داشت یکی از دغدغه‌هایی علاقمندان این حوزه است. مطلب پیش رو سعی کرده با توجه به سلایق مختلف به نیاز مزبور پاسخ دهد.

 

 

«دانشنامه امام حسین علیه‌السلام بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ» مجموعه‌ای ۱۴ جلدی است که آنچه را درباره زندگى شخصى، اجتماعى و سیاسى و ...  سیّدالشهدا علیه‌السلام یافت می‌شده یکجا گرد آورده به نقد، پالایش و تنظیم کارآمد آن‌ها می‌پردازد.

 

این مجموعه حاصل تلاش ده ساله محمد محمدی ری‌شهری و جمعى از پژوهشگران است. کتاب مذکور با جستجو در بیش از پانصد مصدر تاریخى،  حدیثى،  فقهى،  تفسیرى و کلامى تهیه و تنظیم گردیده است. دانشنامه امام حسین علیه‌السلام در سال ۱۳۸۸ به زیور طبع آراسته شد.

 

این دانشنامه، از پانزده بخش و ۱۳۸ فصل، تشکیل شده است. بخش‌های کلی آن عبارتند از:

 

بخش یکم: زندگى خانوادگى سید الشهدا علیه‌السلام

بخش دوم: فضیلت‌ها و ویژگى‌هاى امام حسین علیه‌السلام

بخش سوم: دلایل امامت امام حسین علیه‌السلام و فرزندانش

بخش چهارم: امام حسین علیه‌السلام پس از پیامبر صلى الله علیه و آله تا شهادت پدر

بخش پنجم: امام حسین علیه‌السلام پس از شهادت پدر تا قیام عاشورا

بخش ششم: خبر دادن پیشاپیش از شهادت امام حسین علیه‌السلام

بخش هفتم: خروج امام حسین علیه‌السلام از مدینه تا رسیدن به کربلا

بخش هشتم: از رسیدن امام حسین علیه‌السلام به کربلا تا شهادت ایشان

بخش نهم: وقایع پس از شهادت امام حسین علیه‌السلام

بخش دهم: بازتاب شهادت امام حسین علیه‌السلام و فرجام کسانى که در کشتن او و یارانش نقش داشتند

بخش یازدهم: عزادارى و گریه براى امام حسین علیه‌السلام

بخش دوازدهم: نمونه مرثیه‌هایى که در سوگ امام حسین علیه‌السلام و یارانش سروده شده‌اند

بخش سیزدهم: زیارت امام حسین علیه‌السلام

بخش چهاردهم: مزار امام حسین علیه‌السلام

بخش پانزدهم: حکمت‌هاى رسیده از امام حسین علیه‌السلام

 

 

حماسه حسینی نام مجموعه کتاب دوجلدی (و سابقا سه جلدی) است از استاد مرتضی مطهری، مشتمل بر کلیه سخنرانی‌ها و یادداشت‌های او پیرامون واقعه کربلا و تحریفات تاریخی صورت گرفته در نقل آن. جلد اول مجموعه دو جلدی شامل سخنرانی‌ها و جلد دوم شامل یادداشت‌های آقای مطهری است. این کتاب به چندین زبان ترجمه شده و تا کنون بیش از ۵۰ بار در ایران تجدید چاپ شده است.

 

استاد مرتضی مطهری در بخش تحریفات لفظی واقعه عاشورا، به شدت از محدث نوری و کتاب او در زمینه تحریفات عاشورا، یعنی لؤلؤ و مرجان متاثر است. ایشان مصادیق تحریفات لفظی را بیشتر از این کتاب نقل کرده و صراحت و شجاعت محدث نوری را تحسین می‏‌کند.

 

 

این کتاب شامل مجموعه‌ای از سخنرانی‌های آیت‎الله جوادی‎آملی در دهه‎های محرم در شهرستان آمل به همراه مراثی گفته شده و با نگاهی به نقل‌های مورخان و ارباب مقاتل و نیز وقایع قبل و بعد از عاشورا توسط ایشان است که از گفتار به نوشتار تبدیل شده و در قالب ساختاری جدید و به صورت پژوهشی عرضه شده است.

 

این کتاب مشتمل بر سه جام است؛ مباحث این سه جام همگی زیر مجموعه مباحث عقل نظری و به تعبیری دیگر، جزء مباحث حکمت نظری و عملی‌اند که برخی درباره شناخت هست و نیست‌ها و بعضی درباره شناخت باید‌ها و نباید‌ها می‌باشند و انتخاب کلمه جام به جای فصل از آن روست که با نام کتاب هماهنگی بیشتری دارد.

 

در جام یکم این کتاب رسالت‌های معرفتی کربلا بیان و در جام دوم، رسالت‌های عملی ـ اجرایی ـ کربلا ارایه می‌شود و در جام سوم که بلانوشان کربلا نام دارد؛ مقتل سیدالشهداء علیه‌السلام با رویکرد خاص تربیتی ارایه شده که این رویکرد علت امتیاز آن از سایر مقاتل است.

 

گفتنی است مقدمه این کتاب نیز به قلم آیت‌الله جوادی آملی است که با دارا بودن مضامین بلند فلسفی و عرفانی بر غنای این کتاب افزوده است و یک تحلیل عرفانی از رویکرد نهضت کربلا به دست می‌دهد.

 

 

رسول جعفریان در کتاب تاملی در نهضت عاشورا در نظر داشته است تا به مسائلی که در زمینه عاشورا مطرح است به صورت جامع و گذرا بپردازد.

 

نویسنده در این کتاب به دنبال ارائه گزارشی صحیح و مستند از واقعه عاشورا و اربعین امام حسین(ع) و بررسی حکمت و آثار قیام و شهادت ایشان است که ناگزیر برای این هدف به بررسی منابع دسته اول عاشورا و تحریفاتی که در این زمینه اتفاق افتاده به‌صورت مختصر پرداخته است.

 

 

این کتاب به اعتبار نویسنده تاریخ‌دان و معاصرش، سیدجعفر شهیدی، اغراق نیست اگر بگوییم یکی از بهترین تحلیل‌ها درباره چرایی قیام حسین بن‌علی است. نویسنده از معروف‌ترین اساتید تاریخ و ادبیات بوده و آثار او همیشه دریچه جدیدی به روی تاریخ گشوده است. نویسنده در مقدمه کتاب گفته: «درباره علل این رویداد، عقیده من نیز مانند دیگر تاریخ‌نویسان گذشته و بعض تاریخ‌نویسان امروز بود، لیکن بررسی چند واقعه در تاریخ ۵۰ ساله آغاز اسلام، سبب شد که این حادثه را نیز به‌گونه‌ای دیگر بررسی کنم تا علل حقیقی آن را چنانکه بوده است بیابم. نتیجه این بررسی‌ها این شد که دانستم بخش مهمی از حادثه‌های تاریخ اسلام ـ به‌خصوص از آغاز تا عصر اول عباسی ـ نه چنان است که تاریخ‌نویسان گذشته به قلم آورده‌اند و نه آیندگان آن را به‌عنوان اصل مسلم پذیرفته‌اند.»