بهزیستی در ایران، ناتوان از ایفای نقش شبه خانواده است

دیدارنیوز ـ مرضیه حسینی: مبحث شبه خانواده و کودکان بدسرپرست و بی سرپرست، یکی از موضوعات مهمی است که جامعه ایرانی در مواجهه با آن است و اندیشمندان می کوشند در مسیر یافتن بهترین شیوه برای اتخاد تصمیم درست درقبال آن به یاری نهادهای متولی بشتابند. دکتر تقی  آزاد ارمکی جامعه شناس و متخصص حوزه خانواده در ایران در اولین نشست «شبه خانواده» با عنوان نگاهی به «بنیان‌های نظری شبه خانواده» که توسط بنیاد توسعه آفرینش برتر و با همت دفتر مطالعات و پژوهش‌های اجتماعی و سایت خبری تحلیلی دیدارنیوز برگزار شد به سخنرانی پرداخت و موضوع بحث خود را به «نیرو‌های اجتماعی و ظهور شبه خانواده» اختصاص داد.

 

 

وی به نقش نیروهای اجتماعی در شکل گیری پدیده شبه خانواده و همچنین اثرگذاری بحران های اقتصادی و اجتماعی در تولید کودکان بی سرپرست و بدسرپرست اشاره کرد و در این خصوص، نقش نهادها و سازمان های متولی سامان دهی این کودکان را مورد نقد قرار داد.

 

 

 

 

تقی آزاد ارمکی در آغاز بحث خود در خصوص شبه خانواده به وجود ابهام در خصوص مفهوم خانواده در ایران اشاره کرد و در این خصوص گفت: خانواده مفهوم غایب عرصه اندیشه ورزی در ایران است، در ایران صحبتی در باره این مفهوم نمی شود و تصور بر این است که خانواده مفهوم روشنی دارد اما شواهد تجربی نشان می دهد که ما خانواده را نمی شناسیم و نمی دانیم که درون نظام اجتماعی، خانواده در چه جایگاهی قرار دارد، پیوست آن با دیگر عناصر نظام اجتماعی کدام است و چه زمانی نهاد خانواده تغییرات و دگر دیسی ها را طی کرده است. همچنین نمی دانیم اشکال گوناگون خانواده در ایران کدام است. اگر مباحثی که در مورد آن ها در باب خانواده آگاهی نداریم را کنار یکدیگر بگذاریم، پی خواهیم برد که از بحث خانواده به دور هستیم. این امر سبب شده تا صورت های جدید خانواده اعم از ایجابی و سلبی، طبیعتاً در حوزه اندیشه ایرانی مغفول بماند.

 

 

 

 

آزاد ارمکی در خصوص ارتباط نیروهای اجتماعی و شبه خانواده گفت: چند نیروی اجتماعی در ظهور و بروز و ساماندهی شبه خانواده در ایران مؤثر هستند؛ یکی از این نیروهای اجتماعی، کودکانی هستند که در بلاتکلیفی قرار دارند. دوم سازمان ها و نهادهایی که متکفل سامان دادن به وضعیت افراد گفته شده هستند اما از کارآمدی لازم برخوردار نیستند مانند سازمان عریض و طویل و بی معنای بهزیستی در ایران که به جای این که نظام کارآمد و کارکردی برای جلوگیری از آسیب در نظام اجتماعی باشد، به دلیل بد کارکردی و بی کارکردی قادر به حل مساله کودکان بی سرپرست نیست.

استاد دانشگاه تهران در خصوص سومین نیروی اجتماعی که در ایجاد شبه خانواده نقش دارد گفت: افرادی که دغدغه خود را حمایت از بچه های بی سرپرست می دانند سومین نیروی موثر در ایجاد شبه خانواده ها هستند.

این جامعه شناس افزود: اگر شرایط جامعه به گونه ای باشد که در آن امکان تولد فرزند بی سرپرست وجود نداشته باشد و یا سازمان بهزیستی قبل از تولد فرزندان بی سرپرست، حمایت های پیشگیرانه ای اعمال کند، دلالت وجود شبه خانواده ها از بین می رود. در تمام جهان، بهزیستی و نهادهای حمایتی قبل از شکل گیری پدیده کودکان بی سرپرست وارد عمل می شوند و عمل آنان مثل ایران، متاخر نیست. به عبارت دیگر آن ها اجازه نمی دهند که مساله ای رخ دهد تا بعد بخواهند برای حال آن شروع به نهادسازی و موسسه سازی کنند.

ارمکی در توضیح نقش بحران های اجتماعی در ایجاد پدیده کودکان بی سرپرست و به دنبال آن شکل گیری شبه خانواده ها گفت: بحران های اجتماعی و طبیعی، در کنار فرآیند تحولات و تغییرات نظام اجتماعی، باعث تولید کودکان بد سرپرست و بی سرپرست می شوند. ایران؛ امروز با بحران اقتصادی و معیشتی مواجه است، این بحران خود تولید آسیب و بحران اجتماعی می کند و بحث فرزند آوری و خانواده را دچار مشکل می کند، بدین معنا که یا ازدواج و فرزند آوری صورت نمی گیرد یا پرورش بچه با دشواری های متعددی همراه می شود که این دشواری ها خود به شکل گیری بدسرپرستی منجر می شود.

 

وی افزود: شرایط به قدری وخیم شده است که بارداری و داشتن فرزند باعث تعجب است؛ درصورتی که در گذشته، فرزندآوری امری طبیعی و خوشایند بود.

تقی آزاد ارمکی در خصوص نقش ناکارآمدی نهادی و سیاست گذاری غیر موثر در شکل گیری پدیده کودکان بد سرپرست و بی سرپرست گفت: با دو فرآیند نسبتاً متفاوتی در ظهور پدیده کودکان بی سرپرست و بد سرپرست مواجه هستیم. اولین فرآیند، عاملیت نهادها و سازمان های اجتماعی است که داوطلبانه و یا اجباری به امر سامان دهی این پدیده وارد شده اند. سازمان تامین اجتماعی صرفا بر اثر فشار جامعه ایرانی به این حوزه ورود کرد یا فشارهای سیاسی و ایدئولوژیک و روشنگری و جامعه جهانی است که نهاد بهزیستی را به این کار وادار کرد که فکری به حالی بدسرپرستان بکند.

ارمکی در توضیح دومین فرایند منجر به شکل گیری شبه خانواده و بحث سامان کودکان بی سرپرست شده، به ساحت مدنی جامعه و مشارکت مردمی اشاره کرد و گفت: این بخش، نه متاثر از فشارهای جهانی و سیاست جهانی بلکه با داشتن انگیزه انسانی و مدنی وارد این عرصه می شوند. در نتیجه این دو بخش دولتی و غیر دولتی صورت های متفاوتی از شبه خانواده را ایجاد می کنند.