پل قدیم به قدمت دزفول

دیدارنیوزـ اسفندیار عبدالهی: شهرستان دِزفول، از شهرستان‌های استان خوزستان در جنوب غربی ایران است. گويش «دزفولی» گويش اصلی و رايج در شهرستان دزفول است. مردم بومی شهر دزفول به گويش دزفولی سخن می‌گويند که با ساير گويش‌های خوزی در بخش‌هايی از استان خوزستان در ارتباط است. گويش دزفولی شامل دو لهجه عمدهٔ «حیدرخانه» و «صحرا بدری» است. لهجهٔ غالب دزفول حیدرخانه است که به‌عنوان مثال فعل «مُردَم» را به صورت «مُردُم» تلفظ می‌کنند. اين شهرستان از گذشته بخشی از منطقه قشلاقی ايل بختياری بوده است. گويش دزفولی و بختياری همچون ساير گويشی‌های خوزی و لری ريشه در فارسی ميانه دارند و از اين جهت دارای شباهت‌هايی هستند که اين اشتراکات تا حدود زيادی فهم اين گويش‌ها را برای يکديگر ممکن می‌سازد. 
 
«حجت‌الله آریایی‌نیا»، رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان دزفول در گفت‌وگو با دیدارنیوز به ابعاد فرهنگی، قومی، جغرافیایی، صنایع دستی و جاذبه‌های گردشگری این شهرستان پرداخته است.

آریایی‌نیا گفت: مردم دزفول مردمی مذهبی هستند، در دزفول نوروز از آخرین پنجشنبه سال شروع می‌شود. این پنجشنبه را عید مرده‌ها یا به اصطلاح خودمان "عید مورده‌ها" می‌نامند که نوعی احترام گذاشتن به نیاکان و درگذشتگان است و با شیرینی، کلوچه و حلوا به استقبال سال نو می‌روند. مردم دزفول عید خود را با یک تم مذهبی و اعتقادی از آخرین پنجشنبه هر سال شروع می‌کنند. مراسم‌های دیگری که متأسفانه برخی از آنها منسوخ شده است نیز وجود دارد. حنا بندان و قاشق زنی‌هایی داشتیم که معمولاً در همین ایام است و در همه ایران پخش شده است. از قاشق زنی گرفته تا برخی رسوم دیگر، الان کسی انجام نمی‌دهد و بیشتر به تیر و ترقه تبدیل شده  است.

وی افزود: خواستگاری که به آن «زنون گردون» می‌گفتند مختص این ایام است. چهار یا پنج زن که معمولاً خواهران، مادر، خاله و عمه‌های داماد بودند برای خواستگاری  به خانه دختر می‌رفتند. معنی «زنون گردون» این است که زن‌ها در این ایام در حال چرخیدن و بازدید از خانه‌های دختر دار به بهانه خواستگاری هستند. به مراسم عروسی هم «بیی برون» (بردن عروس) می‌گفتند. عروسک‌هایی را هم به همین نام‌ها می‌ساختند، این معمولاً برگرفته از همان «بیی برون» است که در لهجه بختیاری به آن «بِهیگ برون» می‌گویند. مراسم «هفت برارون» هم وجود داشت، چند روز پس از عروسی، برادران عروس به خانه داماد می‌رفتند که به این مراسم «هفت برارون» می‌گفتند. 

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان دزفول خاطرنشان کرد: از شاخص‌ترین جاذبه‌های دزفول، سازه‌های آبی است که روی رودخانه دز و خود رودخانه هستند و تقریباً تا دوره قاجاریه فعال بودند که آسیاب کردن آرد و غلات دیگری که کشت می‌شده را انجام می‌دادند. به لحاظ کشاورزی دزفول مستعد پرورش بهترین اقلام کشاورزی از غلات گرفته تا حبوبات، مرکبات و سیفی‌جات است. این پیشینه کشاورزی بعد از ساسانیان، مربوط به قمش‌هایی است که در دوره صفویه و قاجاریه در این استان بودند.

وی در پاسخ به این پرسش که کارکرد قمش‌ها همان کارکرد کانال‌های کنونی است؟ اظهار کرد: بله، کارکرد قمش مانند کانال آب‌رسانی بود و یک قسمت از کارکرد آنها آب‌رسانی محلی بود، یعنی آنها در هر محله‌ای یک سرداب داشتند و مردم از این سرداب آب مصرفی خود را با ظرف‌هایی به نام مسقله ( چاله یا گودی بالا دست) برمی‌داشتند. به آن محل جمع شدن آب (مسقله) سر به طاق هم می‌گفتند، مانند سر به طاق عاملی یا قمش سرکنده. اینها به تناوب در همه محلات قدیمی دزفول بوده است، مانند آب انبارهایی که در تهران بود. حدود ۲۴ رشته قنات در دزفول شناسایی شده است. یکی از بی‌نظیرترین شبکه‌های آب‌رسانی حداقل از دوره صفویه و قاجاریه در دزفول وجود داشته است.

 

 

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان دزفول خاطرنشان کرد: آرامگاه یعقوب لیث صفاری، مؤسس سلسله صفاری در ده کیلومتری دزفول در محوطه شاه آباد واقع شده است که در نزدیکی شهر و دانشگاه جندی شاپور قرار دارد و در واقع شهری کامل است. محققان زیادی قبل از انقلاب از کالیفرنیا و هیأت‌های مختلف آلمانی و فرانسوی آنجا کاوش کردند. اما بیشتر آنها قبل از انقلاب در آنجا فعالیت داشتند و بعد از انقلاب هیأت‌های خارجی، فعالیت‌های کاوشی نداشتند. آخرین کاوش مربوط به پارسال است که توسط دکتر مرادی انجام شد و امسال تقریباً از یک ماه قبل کاوش‌ها در منطقه جندی شاپور آغاز شده است که بیشتر برای معین کردن حدود شهر جندی شاپور گمانه‌زنی می‌کنند. شهر جندی شاپور اولین مجتمع دانشگاهی را در دنیا داشته و تقریباً دو هفته پیش در دزفول دومین کنگره جهانی جندی شاپور در دانشگاه جندی شاپور دزفول برگزار شد.
 

 

 

آریایی‌نیا افزود: در دزفول بالغ بر ۱۱۱ رشته صنایع دستی داشتیم. به‌عبارت دیگر دزفول به واسطه صنایع دستی، نه تنها در خوزستان بلکه در چند استان اطراف، شاخص بوده است و به‌عنوان قطب صنایع دستی فعال بوده است. صنایع دستی دزفول شامل ابزار آلات کشاورزی، پوشاک، بافندگی، خراطی، مس‌گری، آهنگری، چوقا بافی و لُنگ بافی، جاجیم بافی، حصیربافی و ساخت زیور آلات می‌شود. در دزفول سه رشته صنعتی از گذشته باقی مانده است. گروه اول کسانی بودند که ابزار آلات خانه مثل قاشق و ظروف چوبی را می‌ساختند و به «دلبران» معروف بودند. دسته دوم خراط‌ها بودند که علاوه بر دلبری، وسایل و ابزار کشاورزی مانند خیش و گاوآهن می‌ساختند. دسته سوم نجار‌ها بودند که امروزه همه آن‌ها را می‌شناسیم و درب و پنجره می‌ساختند.

 

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان دزفول خاطرنشان کرد: در بحث صنایع دستی در دزفول، صنعت دستی که در دزفول داریم و جایزه یونسکو هم گرفته خراطی دزفول است که توسط آقای «فروتن» ایجاد شده که علاوه بر نشان ملی، نشان یونسکو را هم گرفته است. صنعت‌گران دزفولی عمدتاً در بخش «کپوبافی» دزفول فعالیت می‌کنند و دزفول به عنوان شهر کپو ثبت شده  است. دزفول یکی از جاهایی است که به کل ایران و حتی کشورهای اطراف کپو صادر می‌کند. کپو یک بافت سنتی است که معمولاً از نی‌های باریک به نام کَرَک ساخته شده و از لیف خرما برای روکش آنها استفاده می‌شود. در عروسی‌های سنتی دزفول از آنها زیاد استفاده می‌شده و از آنها به عنوان جا سوزنی و یا جای تنقلات، شیرینی، شکلات و نقل استفاده می‌شود که تنوع کاربردی آنها امروزه خیلی زیاد است. علاوه بر اینکه دزفولی‌ها برای نگهداری خشکبار مثل برنج، گندم و امثال آن از کپو استفاده می‌کردند، کپو هنر دستی و زینتی است که با نقش و نگار متنوعی عرضه می‌شود.
 

آریایی‌نیا در مورد جاذبه‌های طبیعی دزفول و حومه به دیدارنیوز گفت: سرآمد جاذبه‌های طبیعی دزفول آبشار «شُوی» است. این آبشار یکی از زیباترین آبشار‌های ایران و تقریباً در انتهای رشته کوه‌های زاگرس قرار دارد که البته در دی‌ماه سال ۱۳۹۳ به ثبت ملی هم رسیده است. این آبشار صد متر عرض و چهل متر ارتفاع دارد و در ۹۰ کیلومتری شمال دزفول واقع شده است. بهترین زمان برای بازدید از آن اواسط بهار است.

 

 

وی با اشاره به تنوع قومی شهرستان دزفول گفت: دزفول از چندین قومیت تشکیل شده است. تقریباً سه قومیت اصلی در دزفول ساکن هستند؛ یک گروه دزفولی‌هایی هستند که از زمان باستان و به‌خصوص ساسانیان در بافت قدیمی شهر ساکن بودند. از اقوام دیگر لرهایی هستند که از منطقه ازنا و الیگودرز و خرم آباد به دزفول آمدند. بختیاری‌ها هم که عمدتاً از سمت جنوب خوزستان به دزفول آمده‌اند، در دزفول ساکن هستند. البته ترک و عرب هم در دزفول وجود دارد، اما نسبت به شهرهای دیگر خوزستان خیلی کم هستند و شاید به یک درصد هم نرسد. اعراب، کردها و ترک‌ها معمولاً به واسطه فعالیت‌های اقتصادی به این منطقه می‌آیند.

 

وی در خصوص برنامه‌های نوروزی اداره مطبوعش گفت: برای ایام نوروز با همکاری شهرداری اتوبوس گردشگری داریم. برنامه‌هایی مانند بافت گردی و طبیعت گردی را داریم. معمولاً آژانس‌هایی که در دزفول داریم با همکاری و نظارت میراث فرهنگی اقدام به برپایی یک روزه بافت گردی به صورت پیاده یا با اتوبوس می‌نمایند. اما به واسطه بافتی که داریم تورهای یک روزه برگزار می‌کنیم. تورهای طبیعت گردی هم به همین شکل است. مردم در مکانی خارج از شهر که معمولاً جایی به نام پارک خانواده است قرار می‌گذارند و از آنجا به طبیعت گردی می‌روند.

 

آریایی‌نیا ضمن بیان کمبود هتل در دزفول گفت: از هتل‌های دزفول یکی هتل ایران گردی است و دیگری هتل دز است. این هتل‌ها  معمولاً رزرو است. هتل‌های سوم شعبان و آواز نیز وجود دارد که جزء هتل‌های چهار ستاره هستند. یک هتل یک ستاره به نام هتل روناش هم در دزفول داریم که در ساحل رودخانه است. کل ظرفیت هتل‌ها شاید به چهار صد و یا پانصد نفر هم نرسد. در ایام نوروز کمپ‌هایی برپا می‌شود که توسط شهرداری و همکاری میراث فرهنگی احداث شده و آموزش و پرورش معمولاً حدود ۶۰ مدرسه با ۵۰۰ کلاس در اختیار مسافران نوروزی قرار می‌دهد. با توجه به اینکه گردشگران زیادی به دزفول می‌آیند و زیر ساخت‌های لازم برای احداث هتل وجود ندارد، معمولاً گردشگران در پارک‌ها چادر می‌زنند و البته شهرداری از نظر آب‌رسانی و تأمین امنیت به آن‌ها رسیدگی می‌کند.

 

وی در مورد سوغات دزفول عنوان کرد: عمده‌ترین سوغاتی که داریم انواع کلوچه‌های خرمایی است که با کلوچه‌های خرمایی که در فومن، لاهیجان، کردستان و یا کرمان تولید می‌شود فرق می‌کند. محصول دیگری که در دزفول درست می‌شود، «سی لون» و «ارده» است که فارسی سی‌لون همان شیره‌ای است که مثلا در ملایر و کردستان درست می‌شود با این تفاوت که سی‌لون دزفول از خرما درست می‌شود و کاملا متفاوت از آنهاست و ارده هم از معجون کنجد درست می‌شود. مرکبات دزفول را هم که همه می‌شناسند، از پرتقال و نارنج تا لیمو که شهرت جهانی دارند.

 

آریایی‌نیا در خاتمه عنوان داشت: مردم شهرستان دزفول در ایام نوروزی با روی باز پذیرای مسافران نوروزی هستند و چنانچه هموطنان عزیز تاکنون به این منطقه تاریخی و دیدنی سفری نداشته‌اند پیشنهاد می‌کنم سری به دزفول بزنند و مطمئنا حلاوت و شیرینی این سفر برای همیشه در خاطرشان خواهد ماند.