"دیدارنیوز" نگاهی به رویکرد شهرداری تهران در طراحی دیوارنگاره‌های میدان ولی عصر دارد؛
دیدارنیوزـ
مرضیه حسینی: الگوی زن خانه دارـ.مرد نان آور، دوگانه‌ای کلیشه‌ای است که پس از گذشت قرن‌ها مجادله و چالش بر سر درستی یا نادرستی آن، بار دیگر مورد توجه قرار گرفته است، چراکه هم اکنون نهاد‌هایی که مسئول جامعه پذیر کردن افراد و متولیان فرهنگ‌سازی در ایران هستند، تلاش برای احیای این الگو در نهاد خانواده و همچنین در جامعه دارند. دیوارنگاره‌هایی که از طرف شهرداری تهیه می‌شوند، نمونه‌ای است که به خوبی نشان دهنده رویکرد مورد توجه متولیان به مساله زن و تاکید بر ارزشمندی نقش‌های سنتی او بدون دیدن سایر وجوه شخصیتی و هویتی زنان دارد.
الگوی زن خانه دار ـ مرد نان آور
سیاست‌های جنسیتی در ادوار پیشین می‌کوشیدند به طرق مختلف از طریق فرهنگ سازی، فعالیت زنان را به نقش‌های سنتی خود یعنی مادری و همسری تقلیل داده و از سایر وجوه شخصیتی و اجتماعی آنان چشم پوشی کنند.
اساس این الگو بر تمایز میان فرهنگ و طبیعت و همچنین ضرورت جدایی حوزه عمومی (یعنی عرصه‌های فعالیت اجتماعی و سیاسی که همراه با عاملیت بوده و عمدتا حوزه عمل مردان تلقی می‌شد) از حوزه خصوصی (یعنی فضا‌هایی از قبیل خانه و خانواده که به صورت سنتی تنها عرصه پذیرفته شده فعالیت و حضور زنان قلمداد می‌شد) قرار دارد.
در این الگو، زنان نقش چندانی در اقتصاد خانواده ندارند و در عرصه‌های اجتماعی هم به صورت فعال مشارکت نمی‌کنند، در نتیجه به سپهر خصوصی یا خانگی منحصر می‌شوند. مردان، اما نان‌آور خانواده و رکن فعال اجتماعی آن محسوب می‌شوند و به همین دلیل، به شکل سنتی، مالک امتیاز‌های ویژه‌ای می‌شوند که قانون نیز بر آنها صحه می‌گذارد.
در این الگو، زنان از آنجا که نقش مستقیمی در تامین منابع مالی خانواده ندارند، به ناچار به مردان وابسته می‌شوند و این وابستگی و نیازمندی به یکی از وجوه اصلی شخصیت آنان تبدیل می‌شود. در این دوگانه، همچنین فضایل سنتی زنان با ادله جدیدی گرامی داشته می‌شود یعنی کوشیده می‌شود در قابلیت زنان برای مادری و همسری، نقشی سیاسی و اجتماعی تبیین شود، بدین معنا که مفاهیمی همچون «زنان، همواره و به صورت تاریخی پاسداران اخلاق، سنن فرهنگی، ملی و قومی و همچنین حافظان نهاد خانواده سنتی و آرمانی و مسئول تربیت شهروندان و نسل آینده به حساب می‌آیند» جامعه پذیری یابد لذا تاکید بر ارزشمندی نقش مادری و همسری به عنوان اصلی‌ترین رسالت و وظیفه زنان، به نوعی جبران دور ماندن زنان از فعالیت‌های اجتماعی در سپهر عمومی تعریف می‌شود.
صداو سیما و برجسته سازی نقش های سنتی زنان
نقش صدا و سیما در راستای نهادینه کردن الگوی زن خانه دارـ مرد نان آور و همچنین تاکید بر ارزشمندی نقش‌های سنتی زنان بدون آنکه وجوه اجتماعی آنها را همانگونه که هست ببیند، بسیار موثر است. به نظر می‌رسد این رسانه، رویکردی کلی نسبت به زنان و خانواده دارد و می‌کوشد بدون در نظر گرفتن الزامات دنیای واقعی و زندگی جاری در کشور و همچنین تعلق افراد به طبقات مختلف اجتماعی و اقتصادی - که این موضوع، خود اتخاذ سبک‌های متنوع زندگی را طلب می‌کند- در قالب نوعی یکپارچه سازی به افراد بیاموزد شکل درست زندگی چیست.
به عنوان مثال، برنامه‌ها و فیلم‌هایی تولید می‌شود- همانند برنامه فرمول یک- که زنان را به صبوری در تحمل خشونت و انواع محرومیت‌ها به خاطر حفظ خانواده تشویق می‌کند و از زنی که در طول 27 باری که درخواست طلاق کرده و شوهرش حاضر به طلاق او نشده و در هر بار، مورد خشونت خانگی قرار می‌گرفته تجلیل می‌کند.
نقش صدا و سیما در راستای نهادینه کردن الگوی زن خانه دارـ مرد نان آور و همچنین تاکید بر ارزشمندی نقش‌های سنتی زنان بدون آنکه وجوه اجتماعی آنها را همانگونه که هست ببیند، بسیار موثر است. به نظر می‌رسد این رسانه، رویکردی کلی نسبت به زنان و خانواده دارد و می‌کوشد بدون در نظر گرفتن الزامات دنیای واقعی و زندگی جاری در کشور و همچنین تعلق افراد به طبقات مختلف اجتماعی و اقتصادی - که این موضوع، خود اتخاذ سبک‌های متنوع زندگی را طلب می‌کند- در قالب نوعی یکپارچه سازی به افراد بیاموزد شکل درست زندگی چیست.
به عنوان مثال، برنامه‌ها و فیلم‌هایی تولید می‌شود- همانند برنامه فرمول یک- که زنان را به صبوری در تحمل خشونت و انواع محرومیت‌ها به خاطر حفظ خانواده تشویق می‌کند و از زنی که در طول 27 باری که درخواست طلاق کرده و شوهرش حاضر به طلاق او نشده و در هر بار، مورد خشونت خانگی قرار می‌گرفته تجلیل می‌کند.
چهره مردانه دیوارنگاره‌های شهر
دیوارنگاره‌هایی که به درخواست شهرداری تهران و عمدتا توسط موسسه اوج در سال‌های اخیر به ویژه در میدان، ولی عصر تهیه شده، به دلیل رویکرد خاص و تبعیض آمیزی که به زنان داشته، از طرف فعالین زن و افرادی همچون شهندیخت مولاوردی و طیبه سیاووشی مورد انتقاد قرار گرفته است. به عنوان مثال، در نسخه اول دیوارنوشته‌ای که با عنوان «باهم قهرمانیم» در طول پخش مسابقات جام جهانی تهیه شد، حتی یک زن حضور نداشت و مفهوم ملت و ایرانیت با مرد بودن یکی گرفته شده بود. پس از اعتراضات بسیار، در نسخه ویرایش شده، زنی در انتهای کار به تصویر کشیده شد.
شهرداری تهران اما این رویه خود را ادامه داد و در دیوارنگاره «نماد ساخت آمریکا» در میدان ولی عصر، نقش زنان را به صورت کم رنگ، از پشت و بدون چهره و در حاشیه تصویر، به نمایش گذاشت.
در چند روز اخیر، بازهم دیوارنگاره میدان ولی عصر که به مناسبت روز زن از طرف موسسه اوج تهیه شده، اعتراضاتی را برانگیخته است. در این دیوارنوشته، زنی در حالی پرورش سه بچه به تصویر کشیده شده است. مخالفین چنین رویکردی در دیوار نوشته ها، نه تردیدی در ارزشمندی مادری دارند و نه مخالفتی با اهمیت تربیت فرزندان توسط مادر شایسته و آگاه، اما آنچه مورد اعتراض است تقسیم جنسیتی کار در این تصاویر و تاکید بر این کلیشه است که قدرت سیاسی و اقتصادی، همواره در دست مردان است و زنان جامعه، حضور کمرنگ تری در عرصه های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی دارند.
این موضوع بیانگر آن است که نقش های زنان بر اساس طبیعتشان به آنها واگذار می شود، بدین معنا که همسری و مادری کارکرد اصلی زنان است و نقش های اجتماعی آنان مانند کار دربیرون از خانه و یا مشارکت سیاسی آنها، برای زنان نقشی ثانویه به حساب می آید.
تضاد الگوی زن خانه دارـ مرد نان آور با واقعیت موجود
رویه‌های فرهنگی در حالی سعی می‌کنند تصویر برساخته از زن به عنوان مادر و همسر را برجسته کنند که در دنیای واقعی، زنان زیادی هستند که هم در بیرون از خانه کار می‌کنند و در بسیاری از اوقات، سرپرست و نان‌آور هستند و هم امور خانه و اداره خانواده و فرزندان را بر عهده دارند.
ایفای این نقش‌های دوگانه برای زنان، تولید مسئولیت و زحمت فراوانی کرده زیرا زنان به عرصه عمومی وارد شده‌اند بدون آنکه مردان در عرصه خصوصی، نقش آفرینی کنند. زنان بسیاری در حالی که بخشی از انرژی خود را صرف بچه‌داری و همسر‌داری در خانه می‌کنند و حتی مجبورند در نیمه‌های شب غذای فردای همسر و فرزندان خود را آماده کنند، در اداره و محل کار خود نیز به مثابه یک کارمند، کارگر، مدیر و ... کار می‌کنند. فرهنگ، جامعه و ساخت سیاسی موجود اما تنها نقش‌های طبیعی آنها را به رسمیت می‌شناسد.
حداقل از دهه ۷۰ به این سو، جامعه ما شاهد شکل گیری خانواده‌های دو نان آور است، زیرا درآمد مرد، کفاف هزینه‌های زندگی را نمی‌دهد، بنابراین زنان زیادی در مشاغل مختلف، مشغول به کار هستند، این در حالی است که چه بسا بسیاری از آنها خسته از ایفای نقش‌های چندگانه، تمایل داشته باشند در خانه مانده به خود، فرزندان و همسران خود رسیدگی کنند، بنابراین خوانش رسمی از نقش زن در جامعه در شرایطی می‌تواند زنان را تشویق به خانه‌نشینی کند که هم شرایط امکان زیست خانواده تک نان آور را فراهم کند و هم زنان را در انتخاب نقش خود مختار کند.
مسئولین شهرداری و شورای شهر تهران در توضیح چنین رویکرد تبعیض آمیزی در منقش کردن دیوار‌های شهر می‌گویند که هیچ گونه اطلاعی از این مساله ندارند، این در حالی است که در دی ماه امسال، فراخوان طراحی دیوارنگاری «گستره هنرمندانه رنگ بر دیوار‌های شهر تهران» منتشر شد. در شرایط سپردن این مسئولیت آمده بود: «سازمان زیباسازی شهر تهران پیرو فراخوان رویداد بهارستان 98 و با توجه به رویکرد محوری این دوره یعنی «توسعه رنگ در فضای شهری تهران» با هدف افزایش نشاط در سطح شهر و فراهم نمودن زمینه ایده پردازی و خلق تجربه‌های جدید رنگی در منظر شهری، حضور موثر رنگ در فضای شهری، فرصت بروز ایده‌های خلاق و بسترسازی مناسب برای حضور فعال و بانشاط هنرمندان و تعامل با مردم، فراخوان دیوارنگاری «گستره هنرمندانه رنگ بر دیوار‌های شهر تهران» را اعلام می‌نماید.»، اما ظاهرا منظور شهرداری و نهاد‌های متولی از مردم، تنها مردان هستند.
کاش علاوه بر توجه به نقش مادرانه زنان به دیگر نقش های زنان در پیشبرد اهداف و توسعه جامعه هم اندکی بذل توجهی نشان می دادیم.
مگر بصیرت فقط مسائل سیاسی محدود است و نباید در مقوله های دیگر هم کارایی داشته باشد.