فرهنگ‌سازی در مقوله سرطان بلند مدت و ریشه‌ای است

دیدارنیوز- پرستو بهرامی راد: بیماری سرطان از یک توده شروع می‌شود و ممکن است مثل یک هشت پا به تمام نقاط بدن برسد و باید زود فکری برای جلوگیری از گسترش این هشت پا صورت گیرد اما تا زمانی که آگاهی‌رسانی درست صورت نگیرد، مردم نسبت به این بیماری بی اطلاع خواهند بود. همچنین ترس بی مورد از این بیماری در جامعه، نشانه‌ای بر عدم آگاهی‌رسانی درست است.

چهارم فوریه روز جهانی سرطان است که این روز به منظور افزایش آگاهی مردم نسبت به سرطان، نحوه پیشگیری و برخورد با آن نام گذاری شده است. همانگونه که قبلا نیز به این موضوع پرداخته ایم، این بار دیدارنیوز با دکتر محمدرضا سعیدی، محقق سرطان به گفت‌وگو پرداخته است که در ادامه می خوانید:

دیدارنیوز: گاهی افراد مختلف آزمایش می‌دهند و به آنها گفته می‌شود چقدر دیر مراجعه کرده‌اید. افراد عادی چگونه باید بفهمند که نیاز است به دکتر مراجعه کنند ؟

محمدرضا سعیدی: مقوله اسکرینینگ یا رصد کردن جامعه برای پیدا کردن بیماری در افراد بدون علامت یا افراد مستعد به ابتلای به یک بیماری خاص، مقوله بسیار مهم و اساسی در تشخیص زودهنگام بیماری‌ها به خصوص سرطان می‌باشد. ما یکسری گایدلاین (دستورالعمل) جهانی داریم که بر اساس آن (طبق سن و سابقه خانوادگی و سابقه شخصی و..) به افراد اطلاع می‌دهیم که آیا نیاز به آزمایش و پیگیری دارند؟ اگر پاسخ مثبت است به چه آزمایش‌هایی نیاز دارند و به چه فواصلی. البته این نکته را نیز خدمتتان عرض کنم که به علت تفاوت‌هایی که سیستم بیمه درمان ما با سایر کشور‌ها دارد با توجه به شرایط مراجعه کننده و ریسک فاکتور‌ها در مرحله اول ممکن است روش‌های مختلفی استفاده شود. در واقع هدف Screening و غربالگری رسیدن به نتیجه سریع و مفید به طوری که حساسیت روش بالا باشد و در عین حال کم هزینه باشد می‌باشد که این مسئله ممکن است با گایدلاین جهانی در مورد زمان انجام آزمایشات مختلف، متفاوت باشد. از طرف دیگر در جامعه، ما به فرهنگ سازی نیاز داریم. دو طیف افراد داریم: یک عده‌ای از ترس زیاد، مدام برای غربالگری مراجعه می‌کنند و در سال بار‌ها به بهانه‌های مختلف آزمایش‌های زیادی را انجام می‌دهند که برخی از این آزمایشات مثل آزمایشات هورمونی و تصویر برداری‌ها بسیار هزینه بر است و بالعکس آن هم وجود دارد. بار‌ها شنیده و دیده ایم که بیماران از نگرانی و ترس از شنیدن خبر بد از مراجعه به پزشک امتناع می‌کنند، حتی وقتی ضایعه به طور مشهود رؤیت می‌شود و در زندگی روزمره فرد خلل ایجاد می‌کند. هیچ کدام از این دو طیف کارشان درست نیست. نظر من این است که در این زمینه باید کار فرهنگی انجام گیرد. افراد به طورعادی باید تحت نظر پزشکان باشند و خود را به پزشک معرفی کنند که تحت کنترل باشند و شرح حال خود را به پزشک دهند و پزشکشان با توجه به سن، سابقه خانوادگی و سابقه شخصی و ریسک فاکتور‌های دیگر و موثر در آن بیماری برای آن فرد، برنامه غربالگری را مشخص کند. شاید نیاز به آزمایش نباشد، اما این‌ها شرایط و اصولی دارد. البته گاهی ممکن است فرد هیچ سابقه سرطانی در خانواده نداشته باشد، اما مبتلا به سرطان شود؛ نمی‌توان این موارد را پیش‌بینی کرد، اما می‌توان در مراحل اولیه، آن را تشخیص داد. اکنون در کشورمان کیت‌های آزمایشگاهی مخصوصی وجود دارد که برای اندازه گیری سطح هورمون‌ها و در بعضی موارد ژن‌هایی استفاده می‌شود که به طور کلی به آن‌ها تومور مارکر یا به زبان ساده‌تر نشانه‌های سرطان گفته می‌شود. یک سری آنزیم‌های خاص و ژن‌های خاص در بدن اندازه‌گیری می‌شوند، اگر آن‌ها در بدن باشند، احتمال ابتلا به سرطان در فرد بالاست. اگر همه این آزمایشات مثبت باشند گفته می‌شود احتمال دارد در معرض سرطان باشید. دقت کنید احتمال دارد در معرض ابتلا باشید. ممکن هم هست با مثبت بودن تمام این فاکتور‌ها فرد به سرطان مبتلا نشود، چون همان طور که عرض کردم به غیر از یک سری عوامل ژنتیکی نه لزوماً خانوادگی، یک سری عوامل محیطی نیز در ابتلای فرد به سرطان موثر است، ولی در صورت مثبت بودن این آزمایشات، برنامه‌های پیگیری و غربالگری فرد تغییر می‌کند.


غربالگری در هر منطقه یا هر کشوری بر اساس بیماری یا اختلال شایع آن منطقه تنظیم و اجرا می‌شود. مثلا برای غربالگری سرطان دستگاه گوارش فوقانی (مری و معده) در استان‌های شمالی کشور، برنامه ریزی دقیق تری انجام شده است (به علت شیوع بالاتر این بیماری در این مناطق) البته این مسئله عجیبی نیست مثلاً در ژاپن به خاطر نوع تغذیه، سرطان دستگاه گوارش زیاد است و بهترین مقاله‌ها در این رابطه از آنجا می‌آید، چون تعداد مریض‌ها زیاد است و بالتبع، تحقیقات زیاد است. اما در سرطان سینه به خاطر شیوع منتشر و گسترده، نیاز به غربالگری منتشر هست. میزان شیوع سرطان ریه در شهر‌های صنعتی بیشتر است، در تمام جهان هم اینگونه است و افراد ساکن در این مناطق باید از نظر بیماری‌های ریه و سرطان‌های ریه تحت غربالگری قرار بگیرند.


با تمام این توضیحاتی که خدمتتان دادم باز هم تاکید می‌کنم غربالگری و آزمایشات برای تمام افراد جامعه نیازنیست و باید حتما بعد از مشورت با پزشک خود تصمیم به انجام آزمایشات دوره‌ای غربالگری گرفته شود. این ترسی که در جامعه ما است و گفته می‌شود سرطان زیاد شده و در این چهل سال آمار سرطان زیاد شده است، بحث جامعه شناسی بزرگی نیاز دارد. باید در نظر داشت که در طول این چهل سال، جمعیت ما زیاد شده است. از سوی دیگر، چون روش‌های تشخیصی سرطان بیشتر شده اکنون شاهد تشخیص سریع‌تر سرطان هستیم.

دیدارنیوز: به نظر شما چهار فوریه وقتی روز سرطان اعلام می‌شود این موضوع برای اطلاع‌رسانی گزینه خوبی است؟ شما به عنوان یک پزشک معتقدید کجا، چه کسی و چگونه در مورد سرطان باید به مردم اطلاع رسانی کند؟

سعیدی: نام گذاری این روز به عنوان روز جهانی سرطان برای بالا بردن سطح آگاهی اجتماعی است، برای اینکه عموم مردم برای یک روز هم که شده در مورد این بیماری اطلاعات درست را کسب کنند. همین صحبت بنده با شما به خاطر و به بهانه این نام گذاری اتفاق افتاد پس در مسیر رسیدن به هدف خود که بالا بردن سطح آگاهی جامعه هست قدم برداشتیم. از نظر من فرهنگ‌سازی یک کار و مقوله بلند مدت و ریشه‌ای ست و حتی باید آن را از مدارس شروع کنیم تا این بیماری کاملا شناخته شود و ترس و اضطراب افراد حتی از شنیدن اسم سرطان از بین برود. خیلی از افراد وقتی مبتلا به این بیماری می‌شوند اعضای خانواده و به طور محسوس فرزندانشان دچار آسیب‌های روحی می‌شوند. باید خانواده‌ها از لحاظ ذهنی آماده شوند و درک کنند این آخر خط نیست و بهبود پیدا می‌کنند. نباید افراد از لحظه اول، روحیه خود را از دست بدهند. وقتی از سن کم در مدارس با بچه‌ها صحبت شود و بچه‌ها بپذیرند اگر یکی از اطرافیانشان سرطان گرفته یا ممکن است در آینده بگیرند، یاد بگیرند چگونه باید برخورد کنند و چگونه رفتار کنند و چه تغییری در زندگی قرار است ایجاد شود بسیار مفید خواهد بود. بسیاری بعد از درمان، زندگی‌شان عادی می‌شود و بعضی هم زندگیشان عادی نمی‌شود. باید آمادگی صورت گیرد تا هم خود فرد و هم خانواده فرد، آمادگی برخورد با مسائل پیرامون این بیماری را داشته باشند.

دیدارنیوز: آقای دکتر پایگاهی وجود دارد که افرادی که شک دارند سرطان دارند با آن پایگاه در ارتباط باشد؟

سعیدی: پایگاه که زیاد است، مراکز تحقیقاتی در هر بیمارستان مثل بیمارستان سینا، شریعتی، بیمارستان امام خمینی (ره)، بیمارستان طالقانی و... وجود دارد. ولی توصیه من این است که همه تحت کنترل پزشک خانواده باشند و تحت نظارت پزشک خود باشند. البته سایت‌های مختلفی نیز وجود دارد، همه بیمارستان‌ها سیستم آموزشی دارند. اما من می‌گویم تحت کنترل بودن مستمر نزد پزشک بهتر است. البته تاکید می‌کنم غربالگری برای همه نیاز نیست.