آیا پزشکیان و عراقچی می‌توانند از فرصت نشست مجمع عمومی سازمان ملل برای آغاز مذاکرات استفاده کنند؟
دیدارنیوز: درست چند روز پیش از ضرب‌الاجل بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، ماراتن دیپلماسی در نیویورک با حضور رئیس‌جمهور و وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، در حاشیه نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل آغاز می‌شود.
بسیاری از تحلیل‌گران بر این باورند که فرصت حضور سران قدرت‌های جهانی و دیپلمات‌های کشور‌های طرف تعامل یا تقابل ایران در پرونده هسته‌ای، فرصت بسیار مناسبی برای تهران ایجاد می‌کند تا با دیپلماسی فعال و پویا در این چند روز، خطر بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت را از سر کشور دور کند و زمینه‌ای برای دور جدیدی از مذاکرات برای رسیدن به یک توافق مذاکره‌شده در مورد برنامه هسته‌ای ایران ایجاد کند.
دیپلمات‌های ایرانی در جمع سران کشور‌های جهان در نیویورک می‌توانند با کنار گذاشتن برخی از محدودیت‌های خودخواسته و خودساخته، فرصت را برای دیپلماسی هسته‌ای و جلوگیری از بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت و آغاز مذاکرات هدفمند هسته‌ای با مشارکت آمریکا فراهم کنند.
مقام‌های رسمی جمهوری اسلامی هیچ سخنی در مورد برنامه‌ریزی برای دیدار‌هایی با سه کشور اروپایی یا آمریکا در مورد پرونده هسته‌ای در جریان این سفر نگفته‌اند. سخنگوی وزارت امور خارجه گفته‌است: «ما برنامه داریم که مانند سال‌های گذشته از فرصت اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل برای تبیین مواضع جمهوری اسلامی ایران در سطح بین‌المللی استفاده کنیم.» سخنگوی دولت هم گفته‌است: «مهمترین موضوعی که در این سفر مطرح است، تاکید بر منافع ملی و رساندن صدای مردم ایران به دنیا به‌ویژه بعد از تجاوز وحشیانه رژیم اسرائیل به ایران است.»
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اوایل هفته جاری گفت که احتمال دارد بار دیگر با کایا کالاس، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیدار کند، اما به گفته عراقچی این دیدار مشروط به این است که «اروپا تصمیم خود را بگیرد.» هرچند عراقچی توضیح بیشتری در خصوص «تصمیم اروپا» نداد، اما احتمالاً منظور او این است که در صورت انصراف اروپا از پیگیری مکانیسم اسنپ‌بک، ایران آمادگی دیدار با اروپایی‌ها را خواهد داشت.
از زمانی که سه کشور اروپایی تصمیم گرفتند با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد مکانیسم اسنپ‌بک را برای بازگشت قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت علیه ایران فعال کنند، تماس‌های سطح بالای ایران با این سه کشور متوقف شده‌است. ایران تهدید کرده‌است که در صورت بازگشت قطعنامه‌های ۶گانه شورای امنیت، توافقنامه‌ای که سه‌شنبه هفته گذشته با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای از سرگیری قریب‌الوقوع بازرسی‌ها با آژانس امضا کرده‌است، ملغی خواهد کرد.
موانع خودساخته
تهران برای استفاده از فرصت نیویورک با هدف تعامل با قدرت‌های غربی در پرونده هسته‌ای، مجبور است برخی قید و بند‌هایی را که خودخواسته به پای دستگاه دیپلماسی بسته‌است، باز کند. این امر نیازمند اراده سیاسی محکم در تهران، برای استفاده از فرصت جاری است. شواهدی وجود ندارد که هیچ برنامه‌ای از قبل برای مذاکره با نمایندگان سه کشور اروپایی، چه در سطح سران و چه در سطح وزرای خارجه در حاشیه نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد برنامه‌ریزی شده‌باشد. در مورد مذاکره با آمریکا هم مدت‌هاست که هر دو طرف به‌رغم «اعلام آمادگی» هیچ گام عملی برای گفت‌و‌گو بر نداشته‌اند. ایران در حال حاضر چند شرط برای ادامه مذاکرات قرار داده‌است، که ممکن است بتواند با صرف نظر کردن از آنها برای تامین منافع ملی، زمینه مذاکرات را فراهم کند.
یکی از نخستین شروط ایران در مورد مذاکره با آمریکا، فرمت و شکل مذاکرات است. ایران همچنان بر مذاکرات غیرمستقیم با طرف آمریکایی تاکید می‌کند، درحالی‌که سه کشور اروپایی و آمریکا خواستار مذاکره مستقیم شده‌اند. وزارت خارجه آمریکا روز ۶ شهریور، همزمان با نامه سه کشور اروپایی به شورای امنیت برای فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک، تاکید کرد که «همچنان آماده تعامل مستقیم» با تهران است.
سه کشور اروپایی نیز در نامه‌ای که ۸ اوت و قبل از فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک به رئیس دوره‌ای شورای امنیت نوشتند تاکید کردند: «مذاکرات مستقیم میان ایران و آمریکا باید فوراً از سرگرفته شود. سه کشور اروپایی همچنان آمادگی دارند از این فرآیند حمایت کنند.» مقام‌های ایرانی استدلال مشخصی ذکر نکرده‌اند که چرا از لحاظ منافع ملی، غیرمستقیم بودن مذاکرات نسبت به مستقیم بودن آن ارجحیت و برتری دارد. شاید یکی از نخستین موانعی که ایران می‌تواند از مقابل پای خود برای پیشبرد دیپلماسی بردارد، اعلام آمادگی برای مذاکره مستقیم است.
دومین شرطی که ایران برای مذاکره با سه کشور اروپایی قرار داده‌است، صرف نظر کردن این سه کشور از مکانیسم اسنپ‌بک است. به نظر می‌رسد ایران و سه کشور اروپایی وارد یک «بازی کل‌کل (Game of Chicken)» شده‌اند. سه کشور اروپایی تهدید کرده‌اند که قطعنامه‌های ۶ گانه پیشین علیه ایران را مجدداً احیا می‌کنند که یک شکست بزرگ برای دیپلماسی ایران و بازگشت رسمی ایران تحت فصل هفت منشور ملل متحد به عنوان تهدید برای صلح و امنیت جهانی است و در برابر ایران تهدید کرده‌است که در صورت بازگشت قطعنامه‌ها اروپا را برای همیشه از مذاکرات هسته‌ای کنار خواهد گذاشت و تمامی همکاری‌های خود را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطع خواهد کرد، که تهدید ایران هم یک شکست بزرگ برای دیپلماسی اروپا و البته نظام عدم اشاعه هسته‌ای خواهد بود.
هر دو طرف منتظر هستند تا قبل از وقوع رخداد خطرناکی که بر اثر اجرای این تهدید به وجود می‌آید، طرف مقابل کوتاه بیاید و مسیر خود را تغییر دهد. اما ادامه این مسیر به این شکل به نفع هیچ‌یک از طرف‌ها نیست. به نظر می‌رسد که انتخاب منطقی‌تر این باشد که حتی اگر سه کشور اروپایی نسبت به عواقب استمرار روش غلط خود آگاه نیستند، ایران به عنوان یک بازیگر عقلانی، این بازی خطرناک را متوقف کند و انتخاب درست را انجام دهد. انتخاب غلط اروپایی‌ها نباید باعث پیروی ایران از آنها و دست زدن به انتخاب‌های غلط از سوی تهران شود.
سومین مانع در مقابل توفیق دیپلماسی هسته‌ای، همکاری‌های ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. تهران می‌داند که در نهایت به عنوان یکی از اعضای پیمان عدم اشاعه هسته‌ای (NPT) به لحاظ حقوقی موظف است که تعهدات خود را در چارچوب توافقنامه جامع پادمان اجرا کند و دیر یا زود بازرسی از تاسیسات هسته‌ای خود و اعلام مواد هسته‌ای موجودش را بپذیرد.
تاخیر انداختن در اقدامی که نهایتاً ناگزیر انجام خواهد شد، در واقع نه‌تنها اهرمی برای فشار به طرف‌های غربی محسوب نمی‌شود، بلکه بهانه‌ای در اختیار آنها قرار می‌دهد تا ایران را بیش از پیش تحت فشار قرار دهند. توافقنامه‌ای که سه‌شنبه هفته گذشته میان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در قاهره امضا شد، یک گام درست و موثر در مسیر احیای همکاری‌های ایران و آژانس بود، اما ضروری است که این توافقنامه عملی شود و برای طرف‌های خارجی، نه‌تنها قدرت‌های غربی، بلکه دوستان ایران در شرق، یعنی روسیه و چین و دیگر کشور‌های همسو نیز روشن شود که ایران به هیچ عنوان قصد ندارد از تعهدات خود در چارچوب پیمان عدم اشاعه هسته‌ای سرپیچی کند.
اگر مقام‌های جمهوری اسلامی ایران بتوانند برخی موانع و پیچیدگی‌های خودخواسته را از مقابل مسیر دیپلماتیک حذف کنند، آنگاه فرصت حضور رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه در نیویورک می‌تواند به گامی بلند در مسیر رسیدن به یک توافق جامع جدید هسته‌ای، پایان دادن به تحریم‌ها و کاهش خطر منازعه منطقه‌ای تبدیل شود. تردیدی وجود ندارد که دشمنان ایران نه‌تنها منتظر فرصت‌های بیشتر برای اقدام‌های خصمانه علیه ایران هستند، بلکه حتی در صورت مذاکره و توافق نیز ممکن است از ابزار‌های نظامی و خرابکاری علیه ایران استفاده کنند، اما رسیدن به یک توافق قابل قبول برای ایران و غرب، می‌تواند آثار و خطرات اقدام‌های خرابکارانه طرف‌های دیگر را به شکل چشمگیری کاهش دهد.
شهاب شهسواری - روزنامه هم‌میهن
