آنچه از آلاسکا به جا مانده، هم امیدی شکننده به پایان جنگ و هم ابهامی بزرگ درباره آینده است. هنوز مشخص نیست این روند به صلحی پایدار خواهد انجامید یا صرفا وقفه‌ای کوتاه در میانه میدان جنگ خواهد بود.
دیدارنیوز: نخستین دیدار حضوری دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش، با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در حالی در پایگاه نظامی مشترک «المندورف-ریچاردسون» آلاسکا برگزار شد که اگرچه به توافق نهایی منجر نشد، اما با لحن مثبت دو طرف و نشانه‌هایی از تغییر مسیر همراه بود.
این دیدار که نخستین حضور پوتین در خاک آمریکا پس از حدود یک دهه محسوب می‌شود، زیر سایه جنگ اوکراین برگزار شد که بیش از سه سال ادامه یافته و صد‌ها هزار کشته و میلیون‌ها آواره بر جای گذاشته است. اهمیت نمادین آن نیز کم نبود: پرواز یک بمب‌افکن ب-۲ بر فراز آسمان آلاسکا در لحظه ورود دو رهبر، یادآور خاطرات جنگ سرد و حساسیت موقعیت بود.
پس از مذاکرات پشت در‌های بسته، دو رهبر در برابر خبرنگاران ظاهر شدند، بی‌آنکه اجازه پرسش بدهند. آنها فقط بر «پیشرفت‌های مهم» تأکید کردند. ترامپ گفت «بسیاری از موارد اختلافی حل شده»، اما همچنان «یک موضوع اساسی باقی مانده است». او افزود: «هیچ توافقی تا زمان امضای توافق وجود ندارد». رئیس‌جمهور آمریکا وعده داد طی روز‌های آینده با رهبران ناتو و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، تماس خواهد گرفت تا نتایج نشست را با آنان در میان بگذارد.
پوتین نیز تلاش کرد روایت کرملین را بازگو کند. او تأکید کرد اگر ترامپ در سال ۲۰۲۲ رئیس‌جمهور بود، جنگ هرگز آغاز نمی‌شد و روابط مسکو و واشنگتن به نقطه بی‌بازگشت نمی‌رسید. او روابط خود با ترامپ را «قابل اعتماد» توصیف کرد و از ضرورت عبور از «تقابل به مذاکره» سخن گفت. این سخنان، در حالی بیان شد که اوکراین و متحدانش بار‌ها مسکو را به استفاده ابزاری از مذاکرات برای خرید زمان و تحکیم موقعیت نظامی متهم کرده‌اند.
شروط متقابل مسکو و کی‌یف
جزئیات منتشرشده از رسانه‌های آمریکایی و روسی نشان می‌دهد روسیه در مذاکرات خواستار پذیرش حاکمیت بر مناطق اشغالی، توقف روند عضویت اوکراین در ناتو، خلع سلاح کی‌یف، تصویب قطع‌نامه‌ای که «ریشه‌های جنگ» را به رسمیت بشناسد و حتی تغییر سیاسی در ساختار حکومت این کشور بوده است. کرملین این شروط را لازمه «صلح پایدار» معرفی کرده، اما در نگاه بسیاری از تحلیلگران، این شرایط چیزی جز تحمیل شکست سیاسی و نظامی به کی‌یف نیست.
در مقابل، اوکراین تأکید کرده بدون آتش‌بس پایدار هیچ گفت‌وگویی درباره سرزمین‌ها ممکن نیست. کی‌یف همچنین تضمین‌های امنیتی، پرداخت خسارت جنگ از سوی مسکو، بازگرداندن کودکان و اسرا و تداوم تحریم‌ها را خواستار شده است. زلنسکی بار‌ها اعلام کرده هیچ سازشی بر سر تمامیت ارضی کشورش قابل پذیرش نیست. به باور او، هر عقب‌نشینی، چراغ سبزی به مسکو برای حملات بعدی خواهد بود. این فاصله چشمگیر در مطالبات نشان می‌دهد راه صلح همچنان دشوار و پرسنگلاخ است. در واقع، گفت‌و‌گو‌ها اگرچه لحنی مثبت داشت، اما هنوز از نقطه‌ای که بتوان آن را «توافق واقعی» نامید، فاصله زیادی دارد.
لحن مثبت، اما پرابهام
ترامپ در گفتوگو با فاکس‌نیوز این نشست را «۱۰ از ۱۰» توصیف کرد و گفت پوتین نیز «مایل به پایان جنگ» است. او حتی پیشنهاد برگزاری نشست سه‌جانبه با حضور زلنسکی را مطرح و تأکید کرد: «این موضوع به تصمیم رئیس‌جمهور اوکراین بستگی دارد». پوتین نیز نشست را «سازنده و محترمانه» خواند. با این حال، هر دو طرف از بیان جزئیات توافق احتمالی پرهیز کردند.
زلنسکی ساعاتی بعد از پایان نشست و تماس تلفنی با ترامپ، اعلام کرد روز دوشنبه به واشنگتن سفر خواهد کرد تا با ترامپ دیدار کند. او گفت در تماس طولانی با رئیس‌جمهور آمریکا در جریان نتایج نشست آلاسکا قرار گرفته است و از ایده برگزاری نشست سه‌جانبه حمایت می‌کند. ترامپ نیز در پیامی در شبکه اجتماعی‌اش نوشت: «تنها راه پایان جنگ، توافق صلح است و نه یک آتش‌بس موقت که دوام نمی‌آورد».
نماد‌ها و نشانه‌های نشست آلاسکا پرمعنا بود. حضور پوتین در خاک آمریکا پس از یک دهه، خود به‌تنهایی پیام سیاسی داشت. همراهی ترامپ و پوتین در خودرو ریاست‌جمهوری آمریکا و برگزاری نشست خبری مشترک، هرچند کوتاه و بدون پرسش، تلاشی آشکار برای نمایش نوعی هماهنگی بود. پرواز بمب‌افکن ب-۲ نیز بار دیگر یادآور این واقعیت شد که در پشت لبخند‌های دیپلماتیک، قدرت نظامی همچنان تعیین‌کننده است. این نمایش‌های نمادین بیش از آنکه از توافقی فوری خبر دهد، نشانه‌ای از تلاش دو طرف برای ارسال پیامی سیاسی بود: اینکه هنوز کانال گفتوگو باز است و امکان چرخش مسیر از جنگ به مذاکره وجود دارد.
واکنش‌ها در واشنگتن و بروکسل
در آمریکا، برخی جمهوری‌خواهان از جمله سناتور راجر مارشال نسبت به نتایج نشست ابراز تردید کردند. او گفت: «پوتین هنوز خون‌ریز است و باید آماده تحریم‌های شدیدتر باشیم. ترامپ احتمالا تحریم‌های ثانویه علیه چین، هند و برزیل را تشدید خواهد کرد». مارشال تأکید کرد اروپا باید مسئولیت بیشتری بر عهده بگیرد و اجازه ندهد روسیه همچنان ابتکار عمل را در دست داشته باشد.
این اظهارات نشان می‌دهد حتی در واشنگتن نیز نگاه‌ها به نتیجه نشست آلاسکا یکدست نیست. بخشی از جمهوری‌خواهان به توانایی ترامپ برای واداشتن پوتین به عقب‌نشینی اعتماد دارند، اما بخشی دیگر هشدار می‌دهند روسیه همچنان در موضع قدرت است و هیچ نشانه‌ای از عقب‌نشینی واقعی ندارد.
در اروپا نیز واکنش‌ها با نگرانی همراه بود. تحلیلگران نوشتند پس از سه سال ناتوانی در ارائه یک طرح صلح، صدای بروکسل در معادلات جهانی ضعیف شده و ابتکار عمل در دست واشنگتن است. برخی رسانه‌های اروپایی هشدار دادند بدون یک توافق فوری، قاره با خطر «جنگی تمام‌عیار و نابودی» روبه‌روست. رهبران اروپایی نگرانند توافق احتمالی آمریکا و روسیه بدون مشارکت آنان، فقط بر منافع واشنگتن و مسکو متمرکز باشد و جایگاهی برای اروپا باقی نگذارد.
نقش تحریم‌ها و فشار اقتصادی
یکی از محور‌های مهم پشت پرده نشست، مسئله تحریم‌هاست. ترامپ به اطرافیانش گفته آماده است فشار‌های اقتصادی علیه مسکو را افزایش دهد، حتی با گسترش دامنه آن به کشور‌های ثالثی که با روسیه همکاری می‌کنند. تحلیلگران می‌گویند چنین سیاستی می‌تواند هم ابزاری برای فشار بر کرملین باشد و هم هزینه‌های سنگینی برای اقتصاد جهانی ایجاد کند. روسیه تا اینجا کوشیده با تکیه بر چین، هند و دیگر شرکا بخشی از فشار‌ها را جبران کند، اما شواهد نشان می‌دهد تحریم‌های گسترده‌تر می‌تواند توازن اقتصادی را به هم بزند.
در مقابل، پوتین حساب ویژه‌ای روی خستگی کشور‌های غربی از جنگ باز کرده است. او امیدوار است اختلافات داخلی در آمریکا و نارضایتی اجتماعی در اروپا، در نهایت غرب را به عقب‌نشینی وادار کند. نشست آلاسکا، از این منظر، فقط یکی از حلقه‌های بازی بزرگ‌تری است که هر طرف برای حفظ یا افزایش نفوذ خود در آن تلاش می‌کند.
گام بعدی در مسیر صلح
با وجود آنکه نشست آلاسکا به توافقی رسمی ختم نشد، تغییر لحن دو رهبر و طرح ایده نشست‌های بعدی نشانه‌ای از آغاز مرحله‌ای تازه است. زلنسکی به دنبال تضمین‌های جدی است و ترامپ تأکید دارد توافق باید «پایدار و نهایی» باشد. پوتین نیز از آمادگی برای ادامه مذاکرات سخن گفته است.
در نهایت، آنچه از آلاسکا به جا مانده، هم امیدی شکننده به پایان جنگ و هم ابهامی بزرگ درباره آینده است. هنوز مشخص نیست این روند به صلحی پایدار خواهد انجامید یا صرفا وقفه‌ای کوتاه در میانه میدان جنگ خواهد بود. اما دست‌کم پس از سه سال خون‌ریزی، جهان بار دیگر شاهد روزنه‌ای از دیپلماسی است که شاید بتواند مسیر آینده را تغییر دهد.
