گزارش تازه آژانس درباره افزایش ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی ایران، بار دیگر سایه‌ای از تنش و تهدید را بر فضای دیپلماسی انداخت.
دیدارنیوز: در آستانه برگزاری نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دو خبر مهم که توسط خبرگزاری‌های آسوشیتدپرس و رویترز منتشر شد، بار دیگر حساسیت‌ها درباره برنامه هسته‌ای ایران را افزایش داده است.
نخست گزارشی که از سوی رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، منتشر شده و از افزایش ۱۳۳ کیلویی ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی ایران سخن می‌گوید.
دومین خبر نیز تلاش کشور‌های غربی برای تصویب قطعنامه‌ای علیه ایران به دلیل آن چه «عدم همکاری کافی» با آژانس خوانده شد، بوده است.
این گزارش‌ها در حالی مطرح می‌شود که تلاش‌ها برای کاهش تنش میان ایران و آمریکا با میانجی‌گری عمان ادامه دارد، اما در این میان گزارش تازه آژانس درباره افزایش ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی ایران، بار دیگر سایه‌ای از تنش و تهدید را بر فضای دیپلماسی انداخت. چنانچه این گزارش نه‌تنها زمینه‌ساز فشارهای جدید در شورای حکام شده، بلکه می‌تواند احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه توسط اروپا را نیز افزایش دهد.
سابقه‌ای پرتنش در روابط ایران و آژانس از برجام تا امروز
از زمان اجرایی شدن برجام در سال ۲۰۱۵ تا خروج آمریکا از آن در ۲۰۱۸، روابط ایران و آژانس نسبتا باثبات بود؛ اما با بازگشت تحریم‌های آمریکا و کاهش تعهدات هسته‌ای ایران، مناسبات تهران و وین به شدت تیره شد. با این حال، ایران همواره تأکید کرده است که فعالیت‌های هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است و در چارچوب مقررات NPT و پادمان انجام می‌شود. رافائل گروسی از زمان تصدی مدیریت آژانس، چندین بار از «عدم شفافیت» در برنامه ایران انتقاد کرد؛ موضوعی که از نگاه تهران، اغلب سیاسی و تحت فشار طرف‌های غربی بوده است.
گزارش جدید آژانس انرژی اتمی چه می‌گوید؟
در گزارش جدیدی که به رؤیت خبرگزاری آسوشیتدپرس رسیده، آژانس اعلام کرده که ایران تا تاریخ ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴، ۴۰۸.۶ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصد در اختیار داشته که نسبت به گزارش قبلی در اسفند ۱۴۰۳، افزایش ۱۳۳.۸ کیلوگرمی نشان می‌دهد. مدیرکل آژانس، در این گزارش ادعا کرده که این سطح از غنی‌سازی یک گام فنی کوتاه تا سطح تسلیحاتی (۹۰ درصد) است و ایران تنها کشور غیرهسته‌ای جهان است که چنین سطحی را دنبال می‌کند. او خواستار همکاری کامل ایران با آژانس شده است.
این گزارش اکنون در حالی منتشر می‌شود که بر اساس برنامه اعلام شده، نشست آتی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دوشنبه هفته آینده (۱۹ خرداد) در وین برگزار خواهد شد و موضوع هسته‌ای ایران طبق جلسات پیشین در دستور کار شورا قرار دارد.
مضمون اصلی دو گزارش گروسی درباره ایران
در همین حال رویترز نیز در روایت خود از گزارش جامع گروسی به آژانس درمورد ایران نوشت که «ایران پیش‌تر فعالیت‌های هسته‌ای محرمانه‌ای را با استفاده از موادی که به نهاد نظارت هسته‌ای سازمان ملل (آژانس بین‌المللی انرژی اتمی) اعلام نشده بودند، در سه مکان که مدت‌هاست تحت تحقیق قرار دارند، انجام داده است. این موضوع در گزارشی گسترده و محرمانه خطاب به کشور‌های عضو آمده که رویترز آن را مشاهده کرده است.»
آژانس در این گزارش که به درخواست شورای حکام در ماه نوامبر تهیه شده، نتیجه‌گیری کرده که «این سه مکان، و مکان‌های احتمالی مرتبط دیگر، بخشی از یک برنامه ساختاریافته و اعلام‌نشده هسته‌ای بوده‌اند که ایران تا اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی اجرا می‌کرد و برخی از فعالیت‌ها در آن با استفاده از مواد هسته‌ای اعلام‌نشده صورت گرفته است.»
همچنین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دو گزارش فصلی درباره ایران برای کشور‌های عضو ارسال کرده که یکی از آنها به درخواست شورای حکام تهیه شده است.
گزارش اول آژانس، اما حاکی از آن است که «برآورد‌ها نشان می‌دهد میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران از گزارش فصلی قبلی تاکنون، ۹۵۳.۲ کیلوگرم افزایش یافته و به ۹۲۴۷.۶ کیلوگرم رسیده است. همچنین تخمین زده می‌شود که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران با خلوص تا ۶۰ درصد، به شکل هگزا فلوراید اورانیوم (UF۶)، حدود ۱۳۳.۸ کیلوگرم افزایش یافته است.»
آژانس در گزارش دوم نیز با اعلام اینکه «شاخص‌های قابل‌اعتماد و مستندی درباره وجود یک برنامه هسته‌ای اعلام‌نشده از نوعی که پیش‌تر توصیف شده، در مورد ایران در دست نیست»؛ تأکید کرده که «ایران بار‌ها به پرسش‌های آژانس پاسخ نداده یا پاسخ‌های فنی قابل‌اعتماد ارائه نکرده و اقدام به پاک‌سازی مکان‌ها کرده است.»
گروسی در پایان نیز بار دیگر خواستار همکاری کامل و مؤثر ایران با آژانس شده است.
تلاش غرب برای تصویب قطعنامه
در همین حال، اما رویترز گزارش کرده است که کشور‌های غربی به‌ویژه اعضای اروپایی برجام (انگلیس، فرانسه، آلمان) و آمریکا در تلاش‌اند هفته آینده در شورای حکام آژانس، قطعنامه‌ای علیه ایران تصویب کنند.
این قطعنامه، به‌رغم تأکید‌های قبلی ایران در رد این ادعاها؛ عدم همکاری کافی ایران با آژانس و افزایش سطح غنی‌سازی را هدف انتقاد قرار خواهد داد و این اقدام می‌تواند مقدمه‌ای برای فشارهای دیپلماتیک بیشتر یا حتی ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل باشد.
از نگاه بسیاری از کارشناسان، اما این نوع ادبیات گروسی و روایت آسوشیتدپرس، به‌ویژه در آستانه نشست شورای حکام، بیش از آن‌که فنی باشد، جنبه فشار سیاسی دارد؛ به‌ویژه در شرایطی که مذاکرات غیررسمی بین ایران و آمریکا در عمان آغاز شده و امکان گشایش‌های دیپلماتیک محتاطانه وجود دارد.
قطعنامه غربی‌ها؛ تنش یا تاکتیک؟
اما درباره خبر دوم نیز باید به تلاش‌های پشت‌پرده قدرت‌های غربی و به‌ویژه سه کشور اروپایی عضو برجام (E۳) و ایالات متحده برای ارائه قطعنامه‌ای علیه ایران در نشست هفته آینده شورای حکام اشاره داشت. چنان چه برخی حتی هدف از این قطعنامه را وارد آوردن فشار بیشتر بر ایران برای پاسخ به سوالات آژانس و محدود کردن سطح غنی‌سازی ارزیابی کرده‌اند. تجربه نیز نشان داده که قطعنامه‌های شورای حکام معمولاً تبعاتی در عرصه دیپلماتیک دارند، اما الزام‌آور نیستند. با این حال، تصویب یک قطعنامه جدید می‌تواند فضا را برای ارجاع مجدد پرونده ایران به شورای امنیت فراهم کند؛ اتفاقی که تهران تلاش داشته از آن جلوگیری کند.
واشنگتن‌پست نیز در تحلیلی نوشته که این گزارش می‌تواند «موضع آمریکا در مذاکرات با ایران» را تقویت کند و روزنامه تایمز آو اسرائیل نیز از این فرصت استفاده کرده و گزارش تازه آژانس را به‌عنوان «هشدار نهایی به ایران» دانستند. همزمان رسانه‌های اروپایی نیز این تحولات را به‌مثابه بازگشت به دوران پیش از توافق ۲۰۱۵ تفسیر کرده‌اند.
محل‌های اعلام‌نشده؛ اختلاف بی‌پایان ایران و آژانس
در همین حال باید توجه داشت که هر چند تمرکز گزارش اخیر بر ذخایر اورانیوم غنی‌شده است، اما همچنان به مکان‌های اعلام‌نشده نیز اشاره دارد. چنان چه گروسی از ایران خواسته در پاسخ به پرسش‌های پادمانی همکاری مؤثر داشته باشد؛ عبارتی که معمولاً اشاره به مکان‌هایی دارد که براساس ادعا‌های قدیمی، احتمال فعالیت هسته‌ای در آنها مطرح شده است.
ایران، اما این ادعاها را بی‌اساس و مبتنی بر اطلاعات صهیونیستی دانسته و تاکید دارد همکاری‌های پادمانی ادامه دارد، اما تعهدات فراتر از پادمان مانند پروتکل الحاقی را به‌دلیل بدعهدی غرب متوقف کرده است.
گزارش آژانس و سایه مکانیسم ماشه
در این بین با انتشار این گزارش، نگرانی‌هایی درباره احتمال فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی اروپا افزایش یافته است. اگر ایران به مسیر فعلی ادامه دهد و پاسخ کافی به آژانس ندهد، ممکن است اروپایی‌ها روند حل اختلاف در برجام را فعال کرده و پرونده را به شورای امنیت ببرند.
هرچند فعلاً این سناریو دور از انتظار است، اما گزارش آژانس می‌تواند نقش هشدارآمیز داشته باشد و فشار‌ها را بر ایران افزایش دهد.
تأثیر گزارش آژانس بر مذاکرات؛ هشدار یا فرصت؟
از سوی دیگر در شرایطی که گفت‌و‌گو‌های غیررسمی میان ایران و آمریکا در عمان جریان دارد، گزارش آژانس می‌تواند به عنوان ابزار فشار از سوی غرب عمل کند.
دولت آمریکا نیز هر چند در روزهای اخیر از رسیدن به توافقی حتی موقت سخن گفته و ترامپ به وفور از تمایل به جلوگیری از تشدید بحران تأکید دارد، اما ممکن است از این گزارش برای گرفتن امتیاز‌های بیشتر استفاده کند. اروپایی‌ها نیز با تکیه بر این گزارش خواهان افزایش نظارت‌ها و محدود شدن غنی‌سازی هستند؛ تحولاتی که فضای دیپلماسی را پرریسک‌تر می‌کند.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، اما دیروز و بدون اشاره به گزارش آژانس و با اشاره به مذاکرات جاری با ایالات متحده آمریکا بر سر برنامه اتمی ایران با بیان اینکه جمهوری اسلامی، سلاح اتمی را مردود می‌داند، گفت: «اگر مشکل، سلاح اتمی است، ما نیز با چنین سلاح‌هایی مخالفیم و در این موضوع با طرف مقابل توافق داریم.»
گزینه‌های پیش‌روی ایران؛ از تقابل تا دیپلماسی فعال
دولت‌های ایران در همه سال‌های اخیر مکرر تاکید کرده‌اند که تمایلی به دسترسی به سلاح اتمی ندارند و سخنان دیروز وزیرخارجه نیز نه به‌طور ضمنی که صریح و آشکار بر همین موضع ایران تاکید داشت.
حال در چنین شرایط پیچیده‌ای به نظر می‌رسد زمان آن رسیده که ایران ابتکار عمل را به دست بگیرد و تعامل مشروط با آژانس و ارائه برخی اطلاعات یا دسترسی‌ها در ازای امتیاز‌های مشخص را در دستور کار قرار دهد. از سوی دیگر ایران در یک فرصت تاریخی یعنی همزمانی گزارش آژانس و مذاکرات ایران و آمریکا قرار دارد و در چنین شرایطی می‌تواند حرکت به سمت توافق موقت با آمریکا را که شامل توقف فعالیت‌های حساس در برابر رفع محدود بخشی از تحریم‌هاست در دستور کار خود قرار دهد.
ایران می‌تواند از این گزارش به گرفتن امتیاز از اروپایی‌ها برسد و بازگشت کامل به برجام که فعلاً با موانع سیاسی از سوی دو طرف مواجه است را جزو گزینه با اروپایی‌ها بداند. تمامی این راهکار‌ها می‌توانند برای ایران اتخاذ نوعی رویکرد فعال، مرحله‌ای و مشروط باشد که ضمن حفظ حقوق هسته‌ای، فضای تنفس دیپلماتیک را نیز فراهم کند و شاید حتی گزارش آژانس بتواند تسریع‌کننده مسیر دیپلماسی در این براستی «موقعیت حساس کنونی» برای ایران باشد.
منبع: توسعه ایرانی
