۱۳۰ روز آلوده، ۵ روز پاک

دیدارنیوز: وارونگی دما، ترافیک سنگین و سوخت‌های آلاینده، نفس پایتخت را به شماره انداخته‌اند. در حالی که آلودگی هوا سلامت میلیون‌ها نفر را تهدید می‌کند، کارشناسان نسبت به پیامد‌های جدی آن هشدار می‌دهند و راهکار آن را اجرای برنامه‌های جداگانه درباره توافق پاریس می‌دانند.

پوریا لوایی، کارشناس حوزه سیاست‌پژوهی، وضعیت هوای کلانشهر‌ها در زمستان سال جاری را چنین تشریح کرد: در میان غبار و دود، شهری خفته است. آسمانش رنگ باخته و خورشیدش پشت پرده‌ای از سیاهی پنهان شده است. نفس‌ها به شماره افتاده‌اند، سینه‌ها سنگین و گلو‌ها خشک. هر دم و بازدم، تلاش برای جنگیدن با سمی است که به جای اکسیژن، وارد ریه‌ها می‌شود.

وی افزود: متاسفانه از ابتدای امسال حداقل ۱۳۰ روز هوای تهران در شرایط ناسالم قرار داشته و تهرانی‌ها فقط ۵ روز هوای پاک را تنفس کرده‌اند! در روز‌های سرد سال که پدیده وارونگی دما در شهر‌های بزرگ ایران، به‌ویژه تهران، شدت می‌گیرد، آلودگی هوا به یک معضل جدی تبدیل می‌شود.

لوایی، وارونگی دما را به معنای قرار گرفتن لایه‌های هوای سرد در زیر لایه‌های هوای گرم دانست و ادامه داد: این پدیده مانع از صعود و پراکندگی آلاینده‌ها می‌شود و در نتیجه این آلاینده‌ها در سطح زمین تجمع کرده و غلظت آن‌ها در هوای تنفسی افزایش می‌یابد.

وی تاکید کرد: این پدیده در شرایطی که شهر‌های صنعتی و پرجمعیت، تولید آلاینده زیادی دارند، می‌تواند خطرات جدی برای سلامت عمومی ایجاد کند.

آلاینده‌های اصلی و اثرات آن‌ها بر سلامت

این کارشناس حوزه آینده پژوهی خاطر نشان کرد: کربن مونوکسید (CO) که به عنوان «قاتل خاموش» شناخته می‌شود، یکی از آلاینده‌های خطرناک است که از احتراق ناقص سوخت‌های فسیلی مانند گاز، بنزین و نفت تولید می‌شود. این گاز بی‌رنگ و بی‌بو با اتصال به هموگلوبین خون، مانع از انتقال اکسیژن به بافت‌های بدن می‌شود و می‌تواند منجر به سردرد، سرگیجه، تهوع، آسیب‌های مغزی و در موارد شدیدتر، مرگ شود.

وی یادآور شد: در شرایط وارونگی دما، تجمع این گاز در فضا‌های بسته و خیابان‌های پرترافیک بسیار خطرناک است. حتی قرار گرفتن در معرض سطوح پایین CO به مدت طولانی به ویژه برای افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی می‌تواند اثرات منفی بر سلامت داشته باشد.

یک اشتباه متداول

وی با بیان اینکه یکی از رایج‌ترین اشتباهات موجود در بین مردم و حتی مسئولین، تصور کربن دی اکسید به عنوان یک گاز آلاینده است و اضافه کرد این در حالی است که کربن دی‌اکسید به‌طور طبیعی در جو زمین وجود دارد و بخشی از چرخه کربن است. کربن دی اکسید برای فتوسنتز گیاهان ضروری است؛ تا علاوه بر تولید اکسیژن، پایه زنجیره غذایی در طبیعت را تشکیل دهد.

وی اظهار کرد: افزایش غلظت CO₂ در جو، عمدتاً به‌دلیل فعالیت‌های انسانی مانند سوزاندن سوخت‌های فسیلی، منجر به تقویت اثر گلخانه‌ای و در نتیجه گرمایش جهانی می‌شود. در این زمینه، CO₂ به‌عنوان یک گاز گلخانه‌ای و عامل تغییرات اقلیمی شناخته می‌شود؛ اما به‌طور مستقیم برای انسان سمی نیست. محصولات اصلی احتراق کامل هیدروکربن‌ها دی‌اکسید کربن (CO₂) و بخار آب (H₂O) هستند. در شرایطی که اکسیژن به اندازه کافی در دسترس باشد، هیدروکربن‌ها به طور کامل می‌سوزند و این دو محصول را تولید می‌کنند.

لوایی افزود: با این حال، در صورت کمبود اکسیژن یا شرایط نامناسب احتراق، سوختن ناقص رخ می‌دهد که می‌تواند منجر به تولید مونوکسید کربن (CO) و سایر آلاینده‌ها شود.

اکسید‌های نیتروژن: (NOx) شامل نیتروژن مونوکسید (NO) و نیتروژن دی‌اکسید (NO ۲) هستند که عمدتاً از احتراق سوخت در موتور‌های خودرو‌ها و نیروگاه‌ها تولید می‌شوند. NO ۲ به دلیل خواص تحریک‌کننده‌ای که دارد، می‌تواند باعث التهاب ریه‌ها، برونشیت، آسم و سایر مشکلات تنفسی شود. در شرایط وارونگی دما، غلظت بالای NOx می‌تواند وضعیت بیماران مبتلا به بیماری‌های تنفسی را تشدید کند.

وی در خصوص گاز‌های آلاینده شهر چنین گفت: اکسید‌های گوگرد و ذرات معلق از جمله گاز‌های آلاینده شهری هستند؛ اکسید‌های گوگرد: (SOx) که به ویژه در صنایع و نیروگاه‌ها و به دلیل احتراق سوخت‌های حاوی گوگرد مانند نفت کوره و زغال سنگ تولید می‌شوند، عامل اصلی باران‌های اسیدی هستند. این گاز‌ها به ویژه برای افرادی که مبتلا به بیماری‌های تنفسی و قلبی-عروقی هستند، خطرناک هستند.

ذرات معلق: (PM ۲.۵ ,PM ۱۰) از دیگر آلاینده‌های جدی هستند که می‌توانند باعث مشکلات تنفسی، بیماری‌های قلبی-عروقی، سرطان ریه، سکته مغزی و سایر بیماری‌ها شوند. ذرات PM ۲.۵ به دلیل اندازه بسیار کوچکشان می‌توانند به عمق ریه‌ها و حتی جریان خون نفوذ کنند و خطرات جدی‌تری برای سلامت ایجاد کنند. در شرایط وارونگی دما، تجمع این ذرات در هوا به‌ویژه در شهر‌های بزرگ می‌تواند تهدیدی جدی برای سلامت عمومی باشد.

سهم وسایل نقلیه و صنایع در آلودگی هوا

این کارشناس حوزه آینده پژوهی گفت: در بیشتر شهر‌های بزرگ کشور، وسایل نقلیه موتوری، به ویژه خودرو‌های شخصی و وسایل نقلیه دیزلی مانند اتوبوس‌ها و کامیون‌ها، عامل اصلی آلودگی هوا هستند. به‌ویژه در شرایط وارونگی دما، این وسایل نقلیه با تولید آلاینده‌هایی همچون کربن مونوکسید (CO)، اکسید‌های نیتروژن (NOx) و ذرات معلق (PM ۲.۵) وضعیت را تشدید می‌کنند.

وی ادامه داد: عوامل دیگری همچون ترافیک سنگین، تعداد زیاد خودرو‌های فرسوده و کیفیت پایین سوخت، سهم این وسایل را در آلودگی هوا افزایش می‌دهند.

وی نیروگاه‌ها و صنایع را از دیگر منابع آلاینده دانست به ویژه در مواردی که از مازوت به عنوان سوخت استفاده می‌شود و گفت: مازوت به دلیل داشتن مقدار زیادی گوگرد، در هنگام سوختن موجب انتشار SOx و ذرات معلق می‌شوند که می‌توانند به طور قابل توجهی آلودگی هوا را تشدید کنند. با این حال، سهم نیروگاه‌ها در تولید ذرات معلق معمولاً کمتر از سهم وسایل نقلیه است و برخی گزارش‌ها سهم آن‌ها را در حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد، سهم وسایل نقلیه را حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد و مابقی را متعلق به صنایع، پالایشگاه‌ها و... ارزیابی می‌کنند.

لوایی تاکید کرد: رفع آلودگی هوای کلانشهرها، نیازمند اقدامات جداگانه برای توصیه‌های توافق پاریس است. چرا که دغدغه اصلی این توافق نامه، کاهش میزان گاز‌های گلخانه‌ای به ویژه کربن دی اکسید است و این امر کمکی به کیفیت هوای کلانشهر‌ها نمی‌کند.