زنگ خطر برای اقتصاد سوم جهان

دیدارنیوز: کاهش نرخ تولد و کاهش جمعیت جوان در ژاپن به حدی جدی است که شرکت‌های کوچک و متوسط برای بقا و ادامه‌ی فعالیت خود با چالش مواجه شده‌اند؛ به‌طوری‌که براساس گزارش بلومبرگ پیش‌بینی می‌شود ژاپن در سال۲۰۴۰ با کمبود بیش از ۱۱میلیون نیروی کار روبه‌رو خواهد شد.

علاوه بر این در گذشته کارکنان ژاپنی معمولا تمام دوران کاری خود را در یک شرکت سپری می‌کردند. این در حالی است که حدود ۳۵درصد از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در سال۲۰۲۱ در سه‌سال اول کاری خود، شرکت را ترک کرده‌اند. به همین دلیل شرکت‌ها برای جذب و حفظ نیروی کار مزایای ویژه‌ای مانند خوابگاه، مسکن یارانه‌ای و کمک به بازپرداخت وام‌های دانشجویی را ارائه دهند. همچنین باتوجه به اینکه کاهش تورم در ژاپن باعث رکود دستمزد‌ها شده و آن را نسبت به همتایان جهانی عقب نگه داشته است؛ شرکت‌های ژاپنی به فکر افزایش دستمزد‌ها برای رقابت با شرکت‌های خارجی هستند. ژاپن با مشکل کمبود نیروی کار و پیری جمعیت مواجه شده است؛ به‌طوری‌که شرکت‌ها برای جذب و نگه‌داشتن افراد جوان مزایای ویژه‌ای ارائه می‌دهند. یکی از این شرکت‌ها به نام نیپون لایف، در سال۲۰۲۳ یک خوابگاه با ۲۰۰اتاق برای کارکنان مرد خود در یک منطقه مسکونی نزدیک به دیزنی‌لند توکیو ساخت.

کارکنانی که در این خوابگاه زندگی می‌کنند، اجاره‌ای کمتر از یک‌سوم هزینه معمول اجاره برای خانه‌های مشابه در آن منطقه پرداخت می‌کنند. این شرکت همچنین برای کارکنان زن خود خانه‌های یارانه‌ای در نظر گرفته است. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که به‌دلیل کاهش نرخ تولد در ژاپن، جمعیت افراد در سن کار از سال۲۰۲۷ به سرعت کاهش پیدا خواهد کرد. براساس گزارش بلومبرگ تا سال۲۰۴۰ ژاپن با کمبود بیش از ۱۱میلیون نیروی کار روبه‌رو خواهد شد. براساس داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط وزارت امور داخلی و ارتباطات ژاپن، تعداد افرادی که در گروه سنی ۲۰ تا ۲۴سال قرار دارند و قادر به کار کردن هستند در سه دهه گذشته ۳۶درصد کاهش پیدا کرده است؛ به‌طوری‌که در سال۲۰۲۳ این تعداد به ۴.۷میلیون نفر رسیده است. شرکت‌ها در ژاپن نه تنها با مشکل جذب نیروی کار روبه‌رو هستند، بلکه نگه‌داشتن کارکنان نیز برای آن‌ها چالش‌برانگیز شده است. در گذشته کارکنان ژاپنی معمولا تمام دوران کاری خود را در یک شرکت سپری می‌کردند.

این در حالی است که داده‌های وزارت بهداشت، کار و رفاه نشان می‌دهد حدود ۳۵درصد از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی که در سال۲۰۲۱ فارغ‌التحصیل شده‌اند، در ۳سال اول پس از پیوستن به اولین شرکت، آنجا را ترک کرده‌اند. به همین دلیل روند جذب نیروی کار در شرکت‌ها فقط با ارائه یک پیشنهاد شغلی تمام نمی‌شود و باید مزیت‌های شرکت خود را به افراد توضیح دهند. یوئیچی شیمازا یکی از مسوولان شرکت نیپون‌لایف بیان کرد: شرکت‌ها باید همیشه به کاندیدا‌ها یادآوری کنند که چرا شرکت آن‌ها جذاب است. او اشاره کرد که فارغ‌التحصیلان جدید معمولا چندین پیشنهاد شغلی دارند و اغلب در لحظات آخر تصمیم می‌گیرند که کدام پیشنهاد را بپذیرند. بنابراین، جذب و نگه‌داشتن این افراد برای شرکت‌ها روز به روز سخت‌تر می‌شود؛ بنابراین خوابگاه‌های شرکتی و مسکن یارانه‌ای برای خانواده‌ها به‌عنوان یک مزیت توسط شرکت‌های ژاپنی ارائه شده است.

ارائه این مزیت‌ها از زمان اوج خود در اوایل دهه۱۹۹۰ کاهش پیدا کرده است؛ زیرا شرکت‌ها تلاش کرده‌اند هزینه‌ها را کاهش دهند و خطرات ناشی از سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات را در شرایط اقتصادی راکد به حداقل برسانند. براساس گزارش بلومبرگ، تقریبا ۴۲درصد از شرکت‌ها در سال۲۰۲۲ چنین اقامتگاه‌هایی را ارائه کرده‌اند که کاهش حدود ۶۴واحد درصدی نسبت به سال۲۰۰۴ داشته است. طبق یک نظرسنجی، شرکت‌های بیشتری در حال فکر کردن به گسترش مزایای مسکن یا خوابگاه‌های شرکتی هستند تا بتوانند نیروی کار و استعداد‌های لازم را از مناطق دورافتاده کشور جذب کنند. در ژاپن در سال۲۰۲۲ حدود ۹.۴درصد از جمعیت در گروه سنی ۱۵ تا ۲۴سال قرار داشتند. به همین دلیل استخدام افراد جوان سخت است. این رقم در کشور‌های دیگر مانند کره، بریتانیا و ایالات متحده به ترتیب ۱۰.۴درصد، ۱۱.۷درصد و ۱۳.۳درصد است که از ژاپن بیشتر است. مشکلات استخدام در ژاپن با ادامه روند پیری جمعیت بدتر خواهد شد.

بحران نیروی انسانی؛ تهدید برای شرکت‌های کوچک

برای بسیاری از شرکت‌ها، به‌ویژه شرکت‌های کوچک و متوسط، مشکل کمبود نیروی انسانی به حدی جدی است که بقا و ادامه فعالیت آن‌ها به آن بستگی دارد. در ۶ماه اول سال۲۰۲۳، ژاپن بیشترین تعداد ورشکستگی از سال۲۰۱۳ را تجربه کرده است. از میان ۴۹۹۰شرکت ورشکسته، ۱۶۳شرکت دلیل ورشکستگی خود را کمبود نیروی انسانی اعلام کرده‌اند. رقابت برای جذب نیروی کار به حدی زیاد است که برخی از شرکت‌ها حتی پیش از پیوستن رسمی فارغ‌التحصیلان جدید به شرکت، به آن‌ها مزایای ویژه‌ای می‌دهند. بسیاری از دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی چندین پیشنهاد شغلی دریافت می‌کنند؛ اما در نهایت تنها می‌توانند یکی از آن‌ها را قبول کنند. اخیرا حتی برخی شرکت‌ها برای جذب نیروی کار جدید به دانشجویان کمک می‌کنند تا وام‌های دانشجویی خود را پرداخت کنند. بر اساس گزارش سازمان خدمات دانشجویی ژاپن، تعداد شرکت‌هایی که چنین کمکی ارائه می‌دهند در سال گذشته دوبرابر شده و به ۲۶۰۰شرکت در نوامبر۲۰۲۴ رسیده است. شرکت توکیو انرژی و سیستم‌ها برای کمک به بازپرداخت وام‌های دانشجویی کارکنانش، ماهانه تا ۲۰هزار ین پرداخت می‌کند. به نظر می‌رسد این طرح موفق بوده است؛ زیرا این شرکت قصد دارد در بهار سال آینده ۶۳نفر را استخدام کند. این اولین باری است که در سال‌های اخیر این شرکت می‌تواند از میزان هدف استخدامی خود فراتر برود. این موضوع نشان می‌دهد که این نوع کمک مالی به کارکنان برای جذب و حفظ نیروی کار جدید موثر بوده است.

رقابت ژاپن با شرکت‌های خارجی

رقابت برای جذب استعداد‌ها به افزایش دستمزد‌ها نیز کشیده شده است؛ زیرا چندین دهه کاهش تورم باعث رکود دستمزد‌ها در ژاپن شده و آن را نسبت به همتایان جهانی عقب نگه داشته است. طبق آخرین داده‌های سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، در سال۲۰۲۳ میانگین دستمزد سالانه در ژاپن ۴۶هزار و ۷۹۲دلار بود. درحالی‌که این رقم در ایالات متحده ۸۰هزار و ۱۱۵دلار و در بریتانیا ۵۷هزار و ۶۱۷دلار بوده است. این موضوع باعث شده است شرکت‌های ژاپنی برای جذب نیرو‌های جوان و بااستعداد، دستمزد‌ها را افزایش دهند و با شرکت‌های خارجی رقابت کنند.