دیدارنیوز _ حسین موسویان*: به‌رغم اینکه رئیس‌جمهور نقش مهمی در روابط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و خارجی ایران دارد، ولی آیت‌الله علی خامنه‌ای که از سال ۱۳۶۸ تاکنون مسئولیت خود را بر عهده داشته است، بیشترین قدرت را در زمینه نظامی، سیاست امنیتی و حاکمیت کلی کشور دارد.
بررسی مناظرات همه ستاد‌های انتخاباتی ایران از انقلاب ۱۳۵۷ نشان می‌دهد که دو موضوع اصلی، یعنی وضعیت اقتصادی و روابط خارجی، بیشترین اهمیت را داشته است. از آن زمان، ارزش پول ملی از حدود ۷۰ ریال در مقایسه با هر دلار در سال ۱۹۷۹ به حدود ۶۰۰ هزار ریال امروز کاهش یافته است. تورم از ۴۰ درصد گذشته است و تولید ناخالص داخلی راکد شده است.
در عرصه سیاست خارجی، از زمان انقلاب ۱۹۷۹، همه دولت‌های محافظه‌کار، میانه‌رو و اصلاح‌طلب تلاش کرده‌اند تا روابط خود را با جهان عرب و اسلام، جنوب جهانی و قدرت‌های بلوک شرق مانند چین، روسیه و هند توسعه دهند. تفاوت و چالش اصلی حول محور روابط با غرب به‌ویژه آمریکا بوده است. اما به‌رغم اختلافات اساسی جناح‌های سیاسی در میزان و کیفیت روابط با غرب، آن‌ها در سه نکته اصلی اتفاق نظر دارند؛ اول، تأثیرات منفی تحریم‌های آمریکا که صدمات تریلیون دلاری به اقتصاد ایران وارد کرده است. از زمان انقلاب تاکنون، آمریکا هزاران تحریم علیه ایران اعمال کرده است.
در رژیم ترامپ، واشنگتن ۱۵۰۰ تحریم را اعمال کرد و رژیم بایدن صد‌ها تحریم دیگر را به آن اضافه کرد. هیچ جناحی منکر اثرات منفی آن‌ها بر اقتصاد ایران نیست. دوم، همه دولت‌های پس از انقلاب تلاش کرده‌اند تنش‌ها با آمریکا را کاهش دهند، اما همه شکست خورده‌اند. جدیدترین نمونه، توافق هسته‌ای بود که در دوره دولت اوباما اجرا شد و تنش بین واشنگتن و تهران را به وضوح کاهش داد. سوم، صلاحیت تصمیم‌گیری نهایی در مورد روابط با آمریکا با ولی فقیه است نه دولت یا مجلس. این نکات اهمیت روابط ایران و آمریکا در عرصه سیاست داخلی و خارجی، به‌رغم رویکرد‌های متفاوت در میان جناح‌های سیاسی داخل کشور تاکید می‌کند. در مجموع، بهبود اقتصاد ایران نیازمند عوامل متعددی است: رفع تحریم‌ها، بهبود روابط خارجی، مبارزه با فساد، ارتقای عملکرد حاکمیت و سیستم و خصوصی‌سازی اقتصاد. دولت پزشکیان تنها در صورتی قادر به حل این مشکلات خواهد بود که بتواند یک دولت وحدت ملی با حمایت ولی فقیه، سپاه پاسداران، قوه قضائیه و مجلس تشکیل دهد.
دولت پزشکیان احتمالاً مسیر توسعه روابط با آسیا، شرق و جنوب جهانی را بدون چالش داخلی دنبال خواهد کرد، اما در حل مسائل با آمریکا و غرب با چالش‌های متعدد داخلی و خارجی مواجه خواهد شد. پزشکیان، مانند رؤسای‌جمهور قبلی، بدون حل و فصل خصومت‌های واشنگتن و تهران قادر به عادی‌سازی روابط با جهان گسترده‌تر غرب نخواهد بود. لغو تحریم‌ها بدون گرم شدن روابط ایران و آمریکا امکان‌پذیر نیست.
چهل سال مذاکرات و توافقنامه‌های مستقیم و غیرمستقیم به دلیل تمرکز محدود بر یک موضوع، مانند برنامه هسته‌ای، شکست خورده است، در حالی که دو کشور در مورد موضوعات بی‌شمار و مهمی اختلافات قابل توجهی دارند. در غیاب گفت‌وگوی جامعی که همه موضوعات مورد مناقشه را پوشش می‌دهد، معاملات موردی همچنان محکوم به شکست خواهند بود. در این میان، رسیدگی به چالش‌های اساسی اقتصادی و روابط خارجی چند دهه اخیر در ایران نیازمند رهبری قاطع است که وفاق و وحدت ملی را ایجاب می‌کند. آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای رهبر قدرتمندی است که قادر به ایجاد اجماع ملی است.
دوره جدید ریاست‌جمهوری فرصت جدیدی برای این امر ارائه می‌دهد. شکی نیست که آیت‌الله خامنه‌ای همان علاقه پزشکیان به بهبود اقتصاد ایران با رفع تحریم‌ها را دارد. جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده ممکن است نتواند هیچ اقدام دیگری در مورد سیاست کشورش در قبال ایران قبل از انتخابات آمریکا در نوامبر آینده انجام دهد. پزشکیان گفته است که تلاش خواهد کرد با تعامل با غرب و احیای توافق هسته‌ای، تحریم‌های آمریکا را لغو کند. با فرض اینکه آیت‌الله خامنه‌ای این ابتکار را تایید کند، همچنان باید منتظر ماند و دید که آیا پس از انتخابات نوامبر، رئیس‌جمهور آمریکا سیاست تعامل یا تقابل با ایران را انتخاب خواهد کرد. توپ هر تغییر عمده در روابط ایران و غرب اکنون در زمین واشنگتن است.
*دیپلمات اسبق
