نمازخانه و خطر ساخت‌وساز بیخ گوش «تنگ صیاد»

دیدارنیوز: کلنگ روبان‌زده‌ای که روز‌های آغازین آذر امسال به دست معاون برنامه‌ریزی کشور بر مرکز دایره‌ای گچی در چهارمحال‌وبختیاری فرود آمد، قرار است به مسجدی تبدیل شود که دقیقاً در مرز منطقهٔ حفاظت‌شده تنگ صیاد قرار دارد. همان منطقه‌ای که چندروز پیش شکارچیان غیرمجاز و محیط‌بانان در آن درگیر شدند و بیش از چهار ساعت تعقیب و گریز و تیراندازی جریان داشت.

شاید وقتی «تیموری»، معاون برنامه‌ریزی کشور، آن کلنگ روبان‌زده را در دست داشت و «جمشیدی»، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و بودجهٔ سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور، کنارش ایستاده بود و «حجت‌الاسلام فاطمی»، امام‌جمعه موقت شهرکرد نیز آن‌ها را همراهی می‌کرد، هیچ‌کدام به ایراد جانمایی محل کلنگ‌زنی توجه نداشتند که شاید کمی تغییر بتواند تعرض به یک منطقه حفاظت‌شده را که از سال ۱۳۴۹ به ثبت رسیده، منتفی کند. اما کلنگ آن‌ها درست در همان نقطه به زمین خورد. حالا این نگرانی وجود دارد که پس از ساخت این مسجد ممکن است بارگذاری‌های دیگری نیز در این منطقهٔ حفاظت‌شده رخ دهد.

«سعید یوسف‌پور»، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان چهارمحال‌وبختیاری، بحث‌های مرتبط با احداث نمازخانه در مناطق را به سه دورهٔ قبل مدیریتی در سازمان حفاظت محیط زیست مرتبط می‌داند؛ مقوله‌ای که باعث شد در برخی مناطق نمازخانه احداث شود. البته او تأکید می‌کند مسجدی که کلنگ آن نزدیک به یک ماه پیش زده شده، با این بحث فرق دارد. «سال ۹۴ مجوز استانی برای احداث نمازخانه صادر شد که مجوز مهلتش تمام شده است. چندی پیش با حضور برخی مسئولان کشوری و استانی چهارمحال‌وبختیاری کلنگ‌زنی در حاشیه و روی مرز منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ تنگ صیاد و در حاشیهٔ جادهٔ شهرکرد-اصفهان زمینی به مساحت ۱۴۰ مترمربع را برای نمازخانه پیش‌بینی کردند و بنا شد عملیات اجرایی به‌سرعت آغاز شود.»

پیش از آنکه هرگونه اقدامی برای ساخت‌وساز در منطقه آغاز شود، همکاران یوسف‌پور به محل رسیدند و مانع کار شدند. «از نظر ما مسیر قانونی اخذ مجوز طی نشده و اگر قرار است اتفاقی بیفتد تصمیم‌گیری آن در سطح استان نیست. باید در سطوح بالاتر یعنی شورای ساماندهی مناطق و شورای‌عالی محیط زیست تصمیم بگیرند که آیا می‌توان عرصه را بنا به ضرورتی که تعریف کرده‌اند در اختیار سایر ارگان‌ها قرار داد یا خیر!»

شهرکرد به اصفهان سه مسیر دارد که مسافت آن‌ها به‌ترتیب ۱۰۴، ۱۱۱ و ۱۴۲ کیلومتر است. آیا در هیچ نقطهٔ دیگری از این مسیر جز حاشیهٔ منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ تنگ صیاد، امکان جانمایی مسجد یا نمازخانه نبود؟ «روبه‌روی همین محل یعنی سمت دیگر جاده، خدمات بین‌راهی پیش‌بینی شده بود که سرمایه گذار هم داشت. منتها نمی‌دانم به چه دلیلی سرمایه‌گذار منصرف شد و کار را ادامه نداد.»

یوسف‌پور می‌پذیرد که در این جاده حضور یک مسجد یا نمازخانهٔ بین‌راهی ضروری است، اما مشکلی که او دارد به جانمایی احداث آن برمی‌گردد. «ما تا جایی که بتوانیم تلاش می‌کنیم در مناطق چهارگانهٔ سازه‌هایی خارج از پاسگاه محیطبانی اتفاق نیفتد، ولی اگر ضرورتی باشد، این در اختیار من و همکارانم در استان نیست. تصمیمات باید در سطوح بالاتر گرفته شود و به ما ابلاغ شود.»

یک گام عقب رفتن به‌معنای چند گام جلو آمدن دیگری است. دربارهٔ سازه‌های بین راهی، این گزاره بیش از هر منطقهٔ دیگری صدق می‌کند. «طبیعتاً بعد از نمازخانه، بحث بوفه برای خریدوفروش خوراکی و… پیش می‌آید. ما با مدیرکل حمل‌ونقل و پایانه‌ها جلسه‌ای داشتیم. ظاهراً اعتباراتی را وزارت راه برای احداث این مسجد در نظر گرفته تا کار انجام شود. ما هم در جلسه تقاضا کردیم جانمایی مجدداً بررسی کارشناسی شود.»

«علیرضا نجیمی»، مدیرکل دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق، دربارهٔ ساخت این مسجد اظهار بی‌اطلاعی کرد. «باید طرح را دید و بررسی کرد تا بتوانیم در این باره به جمع‌بندی برسیم، اما تاکنون استعلامی در این زمینه از ما نشده است.»

تنگ صیاد جزو مناطقی نیست که به‌تازگی جزو مناطق چهارگانهٔ سازمان حفاظت محیط زیست شده باشد. سال ۱۳۴۹ شورای‌عالی شکاربانی و نظارت بر صید و شکار آن را ابتدا به‌عنوان منطقهٔ ممنوعهٔ شکار و تیراندازی اعلام کرد. سه سال بعد شورای‌عالی محیط زیست این عرصهٔ ۲۳ هزار هکتاری را به منطقهٔ حفاظت‌شده ارتقا داد و بخشی از آن یعنی حدود چهار هزار و ۳۰۰ هکتار عنوان پارک ملی را یافت. منطقه‌ای که به گفتهٔ سعید یوسف‌پور، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان چهارمحال‌وبختیاری، زیر انواع فشار‌ها اعم از شکار غیرمجاز شبانه، خشکسالی در تابستان و بارش‌های سنگین برف در زمستان قرار دارد و بدون هیچ مداخلهٔ دیگری نظیر ساخت‌وساز در حاشیه آن، ۶۰ درصد گونه‌های سم‌دار خود را از دست داده است. همین هفتهٔ پیش بود که برای حفاظت از تنگ صیاد سه محیط‌بان زخمی و مجروح شدند.

چهار ساعت نفس‌گیر

ساعت حوالی دوازده‌ونیم شب محیطبان «حجت‌الله شاهرخی»، محیطبان «شریفی» و محیطبان «ساعدی» با استفاده از دوربین‌های دید در شب سه متخلف را در کوهستان شناسایی کردند و به‌آرامی به آن‌ها نزدیک شدند. روایت محیطبان شاهرخی که هنوز در بیمارستان بستری است از آن شب این است: «دو نوبت درگیر شدیم؛ یک‌بار در کوهپایه و بار دوم وقتی آن‌ها فرار کردند و در مرز منطقه در یک بن‌بست گیرشان انداختیم. آن‌ها چهار نفر بودند و شروع به تیراندازی کردند؛ ساعت حوالی پنج صبح بود و آن‌ها بیش از ۲۰ تیر شلیک کردند. ما بازهم به آن‌ها نزدیک شدیم که یکی از آن‌ها با قنداق تفنگ به من حمله کرد، دستم شکست و حفره‌ای هم در آن ایجاد شد. بعد از پایان درگیری همکارانم مرا به بیمارستان رساندند.»

کاهش ۶۰ درصدی جمعیت سم‌داران

چندسالی است که شکار شبانه در تنگ صیاد رواج پیدا کرده است، اما دلیل انتخاب سه‌شنبه ۲۸ آذر بی‌دلیل نبود. به گفتهٔ مدیرکل حفاظت محیط زیست استان چهارمحال‌وبختیاری «روز سه‌شنبه سرشماری حیات‌وحش در منطقهٔ حفاظت‌شده و پارک ملی تنگ صیاد را داشتیم. تلقی شکارچیان این بود که، چون از صبح آن روز درگیر سرشماری با گروه‌های مختلف و تمام نیرو‌های محیطبانی هستیم، شب حضور جدی‌ای در منطقه نخواهیم داشت. بین دوازده‌ونیم تا یک نیمه‌شب در گشت کنترلی در ارتفاعات تنگ صیاد محیطبانان با کمک دوربین دید در شب سه متخلف را مشاهده کردند و از همان زمان تعقیب و گریز انجام شد.»

چهار شکارچی یک «کل» یا بز وحشی شکار کرده بودند و همچنان که شاهرخی گفت آنقدر مقاومت کردند تا بالاخره در مرز منطقه کار به درگیری فیزیکی کشید. در کنار محیطبان شاهرخی که همچنان در بیمارستان است و باید عمل جراحی روی دستش انجام شود، دو محیطبان دیگر یعنی محیطبان شریفی و محیطبان ساعدی هم در درگیری سر، دست، کمر و کتفشان آسیب دید و این روز‌ها در منزل استراحت می‌کنند. «یک سلاح جنگی دوربین‌دار کلاشینکف، یک سلاح شکاری تک‌تیر و یک لاشه بز وحشی یا کل از این متخلفان کشف و صورت‌جلسه شده است.»

تنگ صیاد در مناطق زاگرس‌نشین قرار گرفته، محدوده‌ای که اسلحه‌های شکاری زیادی دست افراد است و همین امر چالش‌های حفاظتی را بالا برده است. علاو‌ه‌براین، در سال گذشته منطقه خشکسالی و بارش‌های سنگین برف را تجربه کرد، بیماری‌های مشترک دام و حیات‌وحش شایع شد و به‌مرور جمعیت حیات‌وحش کاهش یافت. «شکار شبانه با نورافکن آسیب‌های زیادی به جمعیت حیات‌وحش وارد کرد. مضاف بر آن ما طاعون نشخوارکنندگان کوچک و خشکسالی را در سال ۱۴۰۰ داشتیم که بخش دیگری از جمعیت را از بین برد، بارش سنگین برف در سال قبل هم ۵۰۰ قوچ و میش را تلف کرد. درنتیجهٔ همهٔ این موارد ما با کاهش ۶۰ درصدی سم‌داران مواجه شدیم. البته این میزان طی سال‌ها اتفاق افتاده است.»

زمانی که از کاهش ۶۰ درصدی صحبت می‌کنیم بدان معنا نیست که واقعاً ۶۰ درصد سم‌داران منطقه از بین رفته‌اند. بخشی از آن‌ها به گفتهٔ یوسف‌پور درنتیجهٔ همهٔ این عوامل از تنگ صیاد به سایر مناطق رفته‌اند. او و همکارانش چند راهکار در پیش گرفتند تا بار دیگر تنگ صیاد به منطقه‌ای امن برای حیات‌وحش بدل شود. «زبده‌ترین محیطبان‌ها را در این منطقه به کار گرفتیم. دو دوربین دید در شب خریداری کردیم. موتورسیکلت‌های جدید در اختیار نیروهایمان گذاشتیم و بهترین خودرو‌ها را هم به تنگ صیاد آورده‌ایم. علاوه‌بر اینها، پرسنل اداره‌کل و سایر ادارات هم در شیفت‌های شبانه و روزانهٔ تنگ صیاد حضور جدی دارند. مجموعهٔ این راهکار‌ها نتایج خوبی به‌همراه داشته، شکار شبانه به حداقل رسیده و در یک ماه گذشته هم سه گروه متخلف توسط همین دوربین‌ها شناسایی و دستگیر شده‌اند.»

در کنار همهٔ این موارد در این ماه‌ها یوسف‌پور به‌دنبال جلب مشارکت جامعهٔ محلی اطراف تنگ صیاد است.

به آینده امیدواریم

«بختیار طاهری»، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان چهارمحال‌وبختیاری از روستا‌های ایرانچه، دستگرد، سورک، سفیددشت و شهر فرخشهر به‌عنوان مناطقی یاد می‌کند که در حاشیهٔ تنگ صیاد قرار گرفته‌اند. «این منطقهٔ حفاظت‌شده ۱۵ کیلومتر با شهرکرد فاصله دارد و همین امر باعث دسترسی آسان به آن شده است.»

در تنگ صیاد پنج پاسگاه «فرخشهر»، «ایرانچه»، «بستان‌شیر»، «آب شرشر»، «بیدخل» و «کورچی» وجود دارد که به گفتهٔ طاهری، ۲۶ محیطبان در دو شیفت در آن‌ها حضور دارند. هر شیفت سه روز است. «گاهی محیطبان‌ها چهار روز در منطقه می‌مانند و دو روز را نزد خانواده می‌گذرانند. حتی مواردی داریم که شیفتشان را پنج روز و یک روز کرده‌اند تا بتوانند بیشتر از منطقه حفاظت کنند. ما بهترین نیرو‌ها را در تنگ صیاد به کار گرفته‌ایم و شرایط بهتر از گذشته خواهد شد.»

یک تصویر گویا

تصویری که در شبکه‌های اجتماعی و خبرگزاری‌ها از زخمی و مصدوم شدن سه محیطبان تنگ صیاد در درگیری با شکارچیان منتشر شده، دو نفر از آن‌ها را درحالی نشان می‌دهد که روی تخت بیمارستان دراز کشیده‌اند، نفر سوم با بانداژی به دست راست و سرمی به دست روی تخت نشسته است. به دست محیطبان شاهرخی آتل نارنجی بسته‌اند، سرم در دست راستش دیده می‌شود، همان دستی که به پیشانی گذاشته است. محیطبان سوم دو دست را به بالا برده، پیشانی‌اش را بانداژ کرده‌اند و دست چپ سرم دارد. هر سه نفر همچنان لباس محیطبانی دارند، آن‌ها سه‌شنبه‌شب پس از یک روز سخت کاری حاص از سرشماری، از جان خود گذشتند تا حیات‌وحش تنگ صیاد زنده بماند، حرمت همین فداکاری‌هاست که هرگونه تخریبی، به هر بهانه‌ای، را توجیه‌ناپذیر می‌کند.

منبع: روزنامه پیام ما