بارندگی‌ها به دیوارهای کاهگلی قلعه ازبکی آسیب زد

دیدارنیوز: یک باستان‌شناس درخصوص وضعیت کاهگل‌های محافظ قلعه ازبکی گفت: ترسالی‌هایی که بویژه در دو سال اخیر شاهد بودیم، تا حدودی ما را غافلگیر کرد. هرچند کار‌های حفاظتی و کاهگلی که برای حفاظت از بنا زده بودیم هنوز پابرجاست، اما تصورمان برآن بود که حداقل ۵ تا ۷ سال باقی بمانند درحالی که شدت بارندگی در دو سال گذشته به اندازه‌ای بود که اکنون نیاز به مرمت دوباره احساس می‌شود.

فرزان احمدزاده (کارشناس باستان‌شناسی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان البرز) با اشاره به تپه مرکزی که بزرگترین و بلندترین تپه‌ای‌ست که در محوطه ازبکی وجود دارد از کاوش‌های باستان‌شناسی که توسط مجیدزاده انجام شده سخن گفت و افزود: به استناد ترانشه و پلکانی که در بخشی از این تپه زده شده است می‌توانیم بگوییم که شواهدی از استقرار در دوره مس‌سنگی یا کالکولیتیک در این محوطه بدست آمده و آخرین دوره‌ای که آثار آن بدست آمده متعلق به دوره صفوی و ایلخانی است که به صورت قبرستان مورد استفاده قرار می‌گرفت. درواقع می‌توان گفت این محوطه در بازه زمانی طولانی، محل استقرار و استفاده بوده است. گاه محل استقرار و زندگی بوده و گاه به عنوان قبرستان مورد استفاده بوده.

او ادامه داد: زمانی که کاوش‌های باستان‌شناسی انجام شد، یک دژ دوره ماد رخ نمایی کرد. ماد‌ها یکی از دولت‌هایی بودند که پیدایش آن‌ها در شمال غرب ایران آغاز شده و تا پیش از پیدا شدن این دژ مطمئن نبودیم که آیا ماد‌ها در مرکز فلات مرکزی نیز صاحبت قدرت بودند یا خیر. بدست آمدن دژ مادی ازبکی توسط باستان‌شناسان سبب باز شدن نگاه جدیدی به حیطه و گستره حکومت مادیان شد. اخیرا در ریوی در خراسان شمالی نیز استقرار‌هایی از دوره ماد بدست آمده که نشان دهنده آن است که تصورات ما در خصوص محدود بودن استقرار ماد‌ها در شمال غرب ایران، نادرست است. تقریبا می‌توان گفت ماد‌ها در تمام نوار شمالی کشور استقرار داشتند. با توجه به آنکه ماد‌ها مدام مورد حمله آشوریان قرار می‌گرفتند از این رو دژ‌های خود را عموما روی تپه می‌ساختند. این تپه طبیعی یا مصنوعی بود. همچون نوشیجان که ماد‌ها بر روی یک تپه تاریخی قلعه خود را بنا کردند. شکل تپه‌ای که برای ساخت قلعه انتخاب می‌شد در شکل نهایی قلعه تاثیرگذار بود چنانکه اگر تپه بیضی شکل بود، دژ به شکل بیضی ساخته می‌شد و یا اگر تپه گرد بود، دژ گرد ساخته می‌شد، همانند آنچه که در تپه ازبکی شاهد هستیم.

این باستان‌شناس درخصوص ساختار اساسی دژ‌های مادی نیز گفت: دیواره دفاعی خیلی بزرگ دور تا دور دژ را دربرمی‌گرفت. داخل دیواره دفاعی اتاق‌هایی به عنوان انبار قرار می‌گرفت. همچنین فضای باز و اتاق ستون‌دار و یک اتاق برای مراسم آیینی و یک اتاق برای برگزاری مراسم‌ها، نشست‌ها و… بود. درحال حاضر طبقه اول دژ ازبکی باقی مانده و شواهدی وجود دارد که در ضلع غربی دو طبقه ساختمان وجود داشته.

احمدزاده خاطرنشان کرد: فضا‌های کناری دژ ازبکی احتمالا برای استقرار استفاده می‌شدند و حتا محل برگزاری جلسات هم در کنار آن قرار دارد. حتا در بخش بیرونی نزدیک به دیوار دفاعی تعداد بسیار زیادی فَلاخَن (قلاب‌سنگ ابزاری جنگی بود که برای پرتاب چیز‌هایی مانند سنگ از آن بهره می‌بردند) پیدا شده بود. از این رو می‌توان احتمال داد که این بخش انبار یا اسلحه خانه دژ بوده. کاوش‌های مجیدزاده منجر به کشف بیش از ۵۰۰ سنگ فلاخن شده است که احتمال نظامی بودن دژ ازبکی را افزایش داده است.

او تصریح کرد: دژ‌های دره ماد به این صورت بود که دو ردیف خشت کار می‌کردند و یک ردیف ملات می‌گذاشتند. این نوع معمای در قلعه ازبکی کاملا مشهود است. ترسالی‌هایی که بویژه در دو سال اخیر شاهد بودیم، تا حدودی ما را غافلگیر کرد. هرچند کار‌های حفاظتی و کاهگلی که برای حفاظت از بنا زده بودیم هنوز پابرجاست، اما تصورمان برآن بود که حداقل ۵ تا ۷ سال باقی بمانند درحالی که شدت بارندگی در دو سال گذشته به اندازه‌ای بود که اکنون نیاز به مرمت دوباره احساس می‌شود. در آن زمان حدود ۴۰ میلیون تومان اعتبار برای بازپیرایی کاهگل‌ها برآورد هزینه شده بود. هرچند اصل بنا آسیب ندیده و صندوق‌چینی‌های اطراف آن که برای محافظت گذاشته شده نیازمند بازپیرایی است.

به گفته این باستان‌شناس، با توجه به کاوش‌های باستان‌شناسی که در محوطه ازبکی انجام می‌شود نیاز است تا بودجه سالیانه برای مرمت و حفاظت از محوطه اختصاص داده شود. اگر هر سال بودجه مرمتی اختصاص یابد و بتوانیم هر فصل بارندگی یافته‌ها را حفاظت کنیم به حداقل ۳۰۰ میلیون تومان اعتبار نیاز داریم.

او در ادامه به استفاده از سنگ در ساخت بنا در دوره ماد اشاره کرد و گفت: در آن زمان برای استحکام بیشتر از سنگ در برخی بخش‌های قطور دیواره‌ها استفاده می‌کردند. حتا در برخی نقاط، در ملات‌های استفاده شده در ساخت دیواره‌ها شاهد وجود سنگ، سفال، استخوان و… هستیم چراکه می‌تواند استحکام دیوار را بیشتر کند و با توجه به آنکه از خاک محلی در ساخت این دیوار‌ها استفاده می‌شد بسیاری از این موارد در دیوار‌های ازبکی دیده می‌شود.

احمدزاده یادآور شد: از ۵ هزار سال پیش، آبگیر بزرگی در این بخش وجود داشت که حدود ۱۰ ماه از سال آب داشت. گاه این آب کم و گاه بیشتر بود. همچنین رودخانه فصلی دیگر نیز در بخش دیگری وجود داشت که منطقه را برای کشاورزی و دامپروی مهیا می‌کرد.