طرح «دهکده امید»، از ایده توسعه پایدار تا واقعیت

دیدارنیوز - پس از زلزله ۷.۳ ریشتری یک‌شنبه شب ۲۱ آبان ۱۳۹۶ استان کرمانشاه، تعدادی از افراد معروف کشورمان، در صدد برآمدند کمک‌های نقدی مردم را جمع‌آوری کرده و به مردم مناطق زلزله‌زده برسانند.

کمک‌هایی واریزی مردم به حساب‌های بانکی «نرگس کلباسی»، «صادق زیباکلام» و «علی دایی»، بیش از افراد دیگر بود و هر کدام به چند میلیارد تومان رسید. این افراد سرشناس در نهایت تصمیم گرفتند که کمک‌های نقدی را صرف خرید اقلام و کالاهای ضروری و مصرفی نکنند.

صادق زیباکلام، استاد رشته علوم سیاسی دانشگاه تهران تصمیم گرفت با مبلغ ۳.۴ میلیارد تومان واریز شده، بازسازی روستای سراب ذهاب(قادری) را با بهره‌گیری از نخبگان و متخصصان کشورمان و بر مبنای شاخص‌های توسعه پایدار انجام بدهد.

صلاح‌الدین ویسی استاد دانشگاه کردستان که دکترای رشته عمران از کالج ترینیتی جمهوری ایرلند دارد، تخصص و توانمندی خود را در راه تاسیس و پیشبرد «دهکده امید» مورد نظر دکتر زیباکلام کرده است.

او عضو کمیته تصمیم‌گیری و کمیته آبادانی این طرح است و بدون چشمداشت مادی، حتی هزینه رفت و آمد به منطقه زلزله‌زده را از جیب خود پرداخت می‌کند.

گفت‌وگوی پیش رو با دکتر ویسی درباره میزان پیشرفت اجرای طرح دهکده امید است. این گفت‌وگو، قبل از زمین لرزه ۶.۴ ریشتری یک‌شنبه شب ۴ آذر ۱۳۹۷ انجام شده و در مطالب دیگر بررسی خواهیم کرد که بازسازی مناطق زلزله‌زده، از چه کیفیتی برخوردار بوده و در زلزله اخیر، چه وضعیتی رقم خورده است.

دیدارنیوز: حدود یک سال پس از مطرح شدن ایده تاسیس «دهکده امید»، ساخت ۱۵ واحد مسکونی این روستا تمام شد و با حضور آقای دکتر صادق زیباکلام به بهره‌ برداری رسید. در یک سال گذشته که شما درگیر این طرح شده و عضو کمیته‌های تصمیم‌گیری و آبادانی آن بودید، این مدت چگونه گذشت؟

-درست است که یک سال از وقوع زلزله گذشته و سالگرد آن ۲۱ آبان بود که سپری شد اما تقریباً در ماه آذر ۱۳۹۶ بود که ایده دهکده پایدار به ذهن ما رسید و سعی کردیم با دکتر زیباکلام و بقیه دوستان، یک تیم کاری تشکیل بدهیم.

بعد از آن تا مجوزهای لازم را دریافت کردیم که به صورت قانونی کار کنیم، طول کشید. در اواسط بهمن ۱۳۹۶ بود که توانستیم با بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تفاهم‌نامه امضا کنیم. بر اساس این تفاهم‌نامه، ساخت واحدهای مسکونی به عهده بنیاد مسکن است.

ما ایده دهکده پایدار را دنبال می کردیم. پایداری هم سه پایه اصلی شامل «پایداری اقتصادی»، «پایداری اجتماعی» و «پایداری محیط‌زیستی» دارد. از دیدگاه محیط‌زیستی، برنامه ما این بود که در زمان بهره‌برداری از ساختمان‌های این روستا، مصرف انرژی به حداقل برسد.

ما می‌خواستیم از طریق ایزولاسیون کردن حرارتی دیوارها و پشت‌بام ساختمان، مصرف سوخت فسیلی را کاهش بدهیم. بر اساس ضوابط بنیاد مسکن، دیوارهای ساختمان‌ها با بلوک بتونی یا بلوک سفالی ساخته می‌شود.

ما با بنیاد مسکن به توافق رسیدیم که دیوارها را با مصالح جدیدی به نام پنل سه بُعدی(تری‌دی‌پنل) بسازیم.

دیدارنیوز: استفاده از این تکنولوژی ساخت چقدر هزینه‌ها را افزایش می‌دهد؟

- هزینه هر واحد مسکونی بین ۵ تا ۶ میلیون تومان افزایش پیدا می‌کند. در این تکنولوژی چون از فوم[یونولیت] استفاده می‌شود دیوار ساخته شده، وزن کمتری دارد نسبت به وقتی که از سفال و بلوک بتونی استفاده می‌شود.

در نتیجه در زمان زلزله نسبت به مصالح ساختمانی سنتی، بهتر رفتار می‌کند. عایق صوتی هم هست و صدا را از داخل به بیرون یا از بیرون به داخل ساختمان، انتقال نمی‌دهد.

دیدارنیوز: تعداد ۱۵ واحد از کُل ۸۵ واحد مسکونی را تکمیل کرده و در آبان ۱۳۹۷ به بهره‌برداری رسانده‌اید. چه مشکلی وجود داشت که در سالگرد وقوع زلزله فقط ۱۵ واحد آماده واگذاری شد؟

- ساکنان روستا برای دریافت وام باید پرونده تشکیل می‌دادند. افرادی که زودتر تشکیل پرونده دادند، در اولویت دریافت وام قرار ‌گرفتند. به همین دلیل، کار سایر خانواده‌ها به کُندی پیش رفت.

این کُند پیش رفتن، به ضرر ما شد. چون مصالح ساختمانی، گران شد. کار ما نیز وابسته به فعالیت بنیاد مسکن است.

دیدارنیوز: در ساخت دهکده امید، تاکید بر توسعه پایدار است و توسعه پایدار یعنی این که فعالیت‌ها به طور متوازن جلو برود و به همه جنبه‌ها توجه شود. آیا نمی‌شد سازماندهی به نحوی باشد که ثبت‌نام برای دریافت وام به صورت همزمان باشد؟

- برخی از خانواده‌های آن روستا تحت پوشش کمیته امداد هستند. قرار شد افراد خیّر برای این خانواده‌ها خانه بسازند. کار ساخت واحدهای آنها، یک مقدار از کار ما جدا شد. بعضی از خانواده‌ها نیز مایل نبودند که وام بگیرند و بعداً متقاعد شدند که وام بگیرند.

دیدارنیوز: در روز  ۱۲ بهمن ۱۳۹۶ مراسم کلنگ‌زنی تاسیس دهکده امید برگزار شده بود. هیچ راهی وجود نداشت که واحدهای مسکونی همان خانواده‌هایی که زودتر برای دریافت وام  اقدام  کردند سریعتر ساخته شود؟

- بنیاد مسکن، کار ساخت را به پیمانکار واگذار کرده بود و پیمانکار هم، توان محدودی داشت. این روستا به طور صد در صد تخریب شده بود. آوار بعضی جاهای روستا، تخلیه شده و بعضی جاها هنوز مانده بود.

مشکل دیگر ما این بود که یک تپه در روستا قرار دارد که می‌گویند آثار دوران ایران باستان در آن وجود دارد. چندین ماه وقت گرفت تا سازمان میراث فرهنگی اجازه داد که بخشی از مردم، روی آن تپه ساخت و ساز انجام بدهند.

به همین دلیل درصد پیشرفت ساخت ساختمان‌های آنجا کمتر است. کار ساخت آن ساختمان‌ها نیز در حال انجام است و دو، سه ماه دیگر آماده شده و تحویل داده می‌شوند.

دیدارنیوز: استفاده از تکنولوژی ساخت تری‌دی‌پنل نیاز به تخصص دارد. در تصاویر و فیلم‌های مرتبط با سیمان‌پاشی دیوارها، دو یا سه کارگر این کار را انجام می‌دهند. نظارت بر کار این کارگران به عهده چه کسانی است؟

- مهندس ناظر مقیم ما، آقای وحید یگانه است و در روستا حضور دارد. مهندس شهابی و مهندس کولیوند، مهندس ناظر دوره‌ای ما هستند. ما برای ساخت دیوارها با یک شرکت ساختمانی در کرمانشاه قرارداد بستیم که سابقه بیش از 10 سال کار در تولید و اجرای تری‌دی‌پنل دارد.

قبل از زلزله کرمانشاه، این شرکت صدها پروژه در استان کرمانشاه و خارج از استان، انجام داده بود. این شرکت با دستگاه مخصوصی به نام «شاتکریت»، کار بتون‌پاشی را انجام می‌دهد. در آن قسمت، ما مشکل نداشتیم و به موقع کار انجام شده است.

اما پیمانکار بنیاد مسکن، کُند پیش می‌رفت. قراردادی که پیمانکار با بنیاد مسکن داشت با قیمت‌های اسفند 1396 بود. بعد در تیر و مرداد 1397، قیمت مصالح سه برابر شد. پیمانکار، ادعای خسارت ‌کرد و بین پیمانکار و بنیاد مسکن، سوء‌تفاهم پیش آمد. چون قیمت مصالح ساختمانی گران شده بود، پیمانکار دوست داشت راهی پیدا کند.

دیدارنیوز: پیمانکار چه راهی می‌توانست پیدا کند و آیا به کاهش کیفیت اجرای پروژه منجر نشد؟

- خیر. اصلاً کیفیت کاهش پیدا نکرد. حتی در دو، سه مورد وقتی دیدیم ناظر بنیاد مسکن، جدی نمی‌گیرد به سرعت به مافوق او یعنی مسئولان استان معین که در استان کرمانشاه مقیم هستند و حتی به مسئولان رده بالای بنیاد مسکن در سطح آقای دکتر گَرَکانی و آقای مهندس جودی، خبر ‌دادیم و انصافاً خیلی سریع اقدام کردند. ما در زمینه کیفیت، هیچ مشکلی نداشتیم.

دیدارنیوز: آقای علی دایی، خانم نرگس کلباسی و آقای زیباکلام، بخش عمده کمک‌های نقدی مردم در زمان این زلزله را جمع‌آوری کردند. خانم کلباسی، تعدادی از واحدهای مسکونی که هزینه ساخت و ساز آنها را تقبل کرده بود در مرداد 1397 به مالکان تحویل داد.

آیا خانم کلباسی با این نوع مشکلات مواجه نشده بود که چند ماه زودتر از واحدهای دهکده امید، ساخت آن واحدها را به اتمام رساند؟

- قطعاً این مشکلات، مشکلات کُلی و در کُل کشور است. این طور نیست که قیمت مصالح ساختمانی، فقط در کرمانشاه بالا رفته باشد. احتمالاً خانم کلباسی تمهیداتی داشته است که توانسته این کار را زودتر انجام بدهد.

دیدارنیوز: در ساخت و سازهای پس از زمین لرزه انتظار می‌رود که دیگر کارها باکیفیت انجام شود. در ساخت و ساز واحدهای دهکده امید، تهیه بتون با دستگاه میکسِر کوچک و فرسوده‌ای انجام می‌شود که شاید در حد 150 لیتر ظرفیت دارد.

در مقابل، در پروژه‌ای که آقای علی دایی شروع کرده است برای بتون‌ریزی فونداسیون از کامیون‌های بزرگ میکسر استفاده شد. آیا روش کار آقای دایی نسبت به روش شما منطقی‌تر و نزدیک به استاندارد نبوده است؟

- من فکر نمی‌کنم استفاده از کامیون میکسر، تاثیر زیادی روی کیفیت بتون داشته باشد. چون میکسر دستی هم، خارج از استاندارد نیست. یک راه حل نیز این بود که ما بتون پیش‌ساخته را بخریم و با کامیون به محل ساخت و ساز حمل کنیم.

در پروژه آقای علی دایی، دیوارها نیز بتونی است. اما در پروژه ما فقط فونداسیون ساختمان، بتونی بود. ما آن حجم زیاد از بتون‌ریزی را نداشتیم. در نتیجه بنیاد مسکن به پیمانکار اجازه داد با استفاده از روش اختلاط دستی که تحت نظارت مهندس ناظر بود، این کار را انجام بدهد.

کیفیت میکسر، کیفیت بدی نبود. من از آنجا بازدید کردم. البته فردی که مسئولیت کار با میکسر را به عهده داشت و مخلوط می‌کرد یک مقدار کم دقت بود. ما این موارد را گزارش دادیم و ایراد را برطرف کردیم. از بتونی هم که تهیه شده بود، آزمایش گرفتیم. این طور نیست که کارها را رها کرده باشیم.

دیدارنیوز: سازه برخی واحدهای مسکونی پروژه دهکده امید، روی مصالح سنتی مثل آجر و سنگ بنا گذاشته شده است. اما آقای دکتر مرتضی بسطامی(عضو هیأت علمی پژوهشگاه زلزله‌شناسی) که مشاور طرح دهکده امید است اعتقاد دارد که اصلاً در مناطق زلزله‌زده نباید از مصالح سنتی از جمله آجر و بلوک سیمانی استفاده شود.

از این نوع نظرات تخصصی مشاور طرح خودتان به نوعی تخطی می‌کنید؟

- به هیچوجه. آن چیزی که آقای دکتر بسطامی گفته بود و من هم خواندم مربوط به ساخت و ساز شهر سرپل ذهاب می‌شود. اصلاً ربطی به روستای ما ندارد. 

دیدارنیوز: به هر حال شما الان از آجر استفاده می‌کنید.

- خیر. ما اصلاً از آجر استفاده نمی‌کنیم. مگر این که فردی، توصیه‌های ما را قبول نکند و بخواهد از آجر استفاده کند.

دیدارنیوز: در همین واحدهایی که در دست ساخت و ساز دارید یا تکمیل شده و تصاویر یا فیلم آنها منتشر شده است، در زیر کف ساختمان از سنگ و آجر استفاده شده. حتی در لبه پشت‌بام از آجر استفاده شده است.

- استفاده از آجر در دیوارچینی جان‌پناه پشت‌بام، اِشکالی ندارد. چون سیستم ساخت و ساز ما، سیستم اسکلت است. یعنی بار زلزله به اسکلت منتقل می‌شود که فولادی است.

من هم شخصاً اعتقاد دارم دیوارهایی که از بلوک سفالی یا آجری است رفتار خوبی در برابر زلزله ندارد. در دهکده امید، دیوارهای پارتیشن، نه از بلوک سفالی است و نه از بلوک بتونی و نه از آجر.

دیدارنیوز: بالاخره زیر کف ساختمان و بین ستون‌ها فونداسیون از سنگ و آجر استفاده شده است.

- ما سه ساختمان در روستا داریم که به طور کامل تخریب نشدند و تعمیراتی بودند. از اول هم آجر بودند.

دیدارنیوز: حتی در ساختمان‌هایی که قدیمی نیست و در حال ساخت است این وضعیت در برخی ساختمان‌ها وجود دارد.

- فکر نمی‌کنم. ما هیچ دیوار آجری و دیوار سفالی نداریم. من حتماً با مهندس ناظرمان که مقیم است تلفنی صحبت می‌کنم و در این زمینه سوال می‌کنم.

دیدارنیوز: باز تصاویری هست که در دیوارهای داخلی ساختمان از قوطی آهنی استفاده شده و بلوک‌های سیمانی بین این نوع مصالح آهنی جا داده‌ شده‌اند و از مصالح معمولی یعنی ملات در دیوارچینی استفاده شده. در یک زلزله قوی، بلوک‌های سیمانی دیوارها به زمین می‌افتند. بر چه اساس این روش را انتخاب کرده‌اید؟

- در مورد دیوارهای پارتیشن باید بگویم که می‌توان از دیوار پارچه‌ای استفاده شود یا دیوار سفالی گذاشته شود.

دیدارنیوز: شما از تکنولوژی تری‌دی‌پنل برای ساخت دیوارهای بیرونی و سقف استفاده کرده‌اید. اما در دیوارهای داخلی ساختمان از بلوک‌های سیمانی استفاده شده. در این حالت در زمان وقوع زلزله احتمالی، ساختمان به طور یکپارچه عمل نمی‌کند و بلوک‌های سیمانی جدا می‌شوند.

- اگر آنها بیفتند اِشکالی ندارد. وقتی زلزله بیاید کمد خانه هم می‌افتد و ممکن است کابینت یا گُلدان هم بیفتد.  

دیدارنیوز: قصد شما برای استفاده از تکنولوژی تری‌دی‌پنل در ساخت و ساز، این بوده که ساختمان در زمان وقوع زلزله فرو نریزد. اما از الان مشخص است که اگر زلزله قوی بیاید دیوارهای داخلی مثل همان دیوارهای مسکن مهر سرپل‌ذهاب فرو می‌ریزد.

- کار تری‌دی‌پنل، تحمل وزن ساختمان و مقاومت در برابر زلزله نیست. سازه به صورت یکپارچه عمل می‌کند و اگر زلزله بیاید این سازه به طور یکپارچه به چپ و راست می‌رود و خم و راست می‌شود ولی سر جای خود برمی‌گردد.

اگر آن دیوار در زلزله احتمالی فرو بریزد، قابل تعمیر است. اما ان‌شا‌ء‌الله کُل ساختمان قابل سکونت و استفاده خواهد بود.

دیدارنیوز: اگر برای دیوارهای داخلی یعنی بین اتاق‌ها از همین تکنولوژی تری‌دی‌پنل یا چیزی شبیه آن استفاده شود ساختمان به صورت یکپارچه عمل خواهد کرد و احتمالاً فرو نمی‌ریزد.

- دیوارهای داخلی با استفاده از بلوک سفالی ساخته شده. برای همه جای ساختمان لازم نبود از این روش استفاده کنیم. چون هزینه‌های تمام شده ما خیلی بالا می‌رفت. تیغه‌های داخلی که پارتیشن هستند در زلزله هیچ باری را تحمل نمی‌کنند و حتی اگر فروبریزد ممکن است دست و پای آدم را بشکند.

آئین‌نامه 2800 که راجع به طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله است، فروریختن پارتیشن در زمان وقوع زلزله را بدون اِشکال دانسته است. در ژاپن هم، همین طور است.

دیدارنیوز: جدا از بحث ساخت و سازواحدهای مسکونی روستا، قرار بود با استفاده از پنل‌های خورشیدی، برق تولید شده و حتی با فروختن برق تولیدی به روستاهای همجوار، درآمد کسب شود. آیا پنل‌های خورشیدی را خریداری کرده‌اید؟

- خیر. تیم ما به این نتیجه رسید که اولویت با ساخت مسکن است.

دیدارنیوز: بحث تصفیه فاضلاب و آبیاری قطره‌ای به کجا رسید؟

- آبیاری قطره‌ای یک طرح بالا دست است که قبل از وقوع زلزله کانال‌کشی و لوله‌کشی آن تمام شده. قرار است آب از سدهای آن منطقه تامین شود. اما طرح تصفیه فاضلاب، تقریباً آماده است.

در ضمن تا جای ساختمان‌های اهالی روستا مشخص نشود نمی‌توان به ساخت تصفیه‌خانه فاضلاب اقدام کرد.

دیدارنیوز: ساخت خانه روستا و سالن سینما که قرار است در آنجا توانمند سازی افراد هم عملی شود چه وضعیتی دارد؟

- این کار، اولویت بعد از پروژه تصفیه فاضلاب است. آموزش روستایی‌ها در زمینه توانمند سازی، افزایش آگاهی نسبت به محیط‌زیست و تفکیک زباله از مبداء شروع شده. اگر بعداً بودجه ما اجازه بدهد در زمینه آبگرمکن‌های خورشیدی و مزرعه خورشیدی کار می‌کنیم.

ما مراسمی به نام پنج‌شنبه‌های پاک در روستا داریم و افراد مختلف از پیر و جوان و مرد و زن، همراه با تیم دهکده امید، زباله‌های محدوده روستا را جمع‌آوری می‌کنند. آموزش‌هایی هم ارائه می‌شود که اهالی روستا از نایلون پلاستیکی کمتری استفاده کنند.

دیدارنیوز: بر اساس عکس‌های انتشار یافته، آقای دکتر زیباکلام در یکی از همین مراسم‌های پنج‌شنبه‌های پاک در روستا حضور پیدا کرده و مشغول جمع کردن زباله است. این زباله‌های جمع‌آوری شده کجا ریخته می‌شود؟

- در گذشته بنیاد مسکن جایی را مشخص کرده بود و زباله‌ها در آنجا دفن می‌شد. الان هم همان کار را انجام می‌دهند. خانم دکتر شیرزادی که در کرمانشاه در حوزه مدیریت پسماند و تفکیک زباله سرآمد هستند، در روستای سراب ذهاب مطالعاتی انجام داده و می‌خواهد ببیند آیا به صرفه است زباله‌های روستا به کمپوست و کود ارگانیک تبدیل شود یا نه.

دیدارنیوز: در ابتدا قرار بوده برای ساکنان حاضر در روستای زلزله‌زده در زمینه توسعه پایدار کار کنید. اما در ماه‌های اخیر خانواده‌های دیگری به این روستا آمده ‌اند. به چه علت مهاجرت معکوس به روستا اتفاق افتاده است؟

- حدود 20 تا 25 خانوار نسبت به زمان قبل از زلزله اضافه شده‌اند. این موضوع دلایل متنوعی دارد. بعضی از آنها در شهر بوده و مستاجر بوده‌اند. الان بنیاد مسکن 50 تا 60 میلیون تومان وام پرداخت می‌کند و با این رقم می‌شود یک خانه را ساخت.

این خانواده‌ها در روستا زمین دارند. الان برگشته و می‌بینند پروژه‌ای هست و دکتر زیباکلام آمده است و مساعدت‌های دیگری هم وجود دارد.

دیدارنیوز: در طرح دهکده امید در ابتدا فقط برای 75 خانوار آسیب‌دیده از زلزله، تقبل هزینه کرده‌اید. بر اساس صحبت‌های آقای زیباکلام، تعداد 70 خانوار جدید به جمعیت روستا اضافه شده. همچنین آقای زیباکلام گفته‌ است که حداقل نیمی از جمعیت روستا با طرح دهکده امید همکاری نکرده و حالت طلبکار داشتند.

آیا این خانواده‌ها، همان خانواده‌های مهاجر هستند که توقع دارند آقای زیباکلام از محل کمک‌های مردمی به آنها کمک کند و وقتی کمک دریافت نمی‌کنند از دست آقای زیباکلام ناراحت هستند؟

- فکر نمی‌کنم ناراحتی به آن شدت باشد. حدود 20 خانوار به جمیعت روستا اضافه شده است.

دیدارنیوز: شخص آقای زیباکلام گفته است که بعد از زلزله تعداد 70 خانوار به جمعیت روستا اضافه شده‌اند و اگر به این خانواده‌ها کمک نشود با مصالح سنتی اقدام به ساخت و ساز می‌کنند.

- بعضی از کسانی که به روستا آمده‌اند خواسته‌هایی دارند. اما شنیده‌ایم که برخی از آنها در شهر خانه دو طبقه دارند و خانه آنها سالم مانده است. این خانواده‌ها انتظار دارند به اندازه کسانی که بی‌خانمان شده‌اند یا اعضای خانواده را از دست داده و تحت پوشش بهزیستی هستند، به اینها هم کمک کنیم.

ما به خانواده‌های جدید نگفته‌ایم کمک نمی‌کنیم. ما گفته‌ایم حالا که وضع مالی شما خوب است خودتان هم آورده‌ای داشته باشید. البته ممکن است بعضی افراد، زیاده‌خواه باشند اما رضایت اجتماعی، برای ما مهم است.

دیدارنیوز: آقای زیباکلام گفته بودند که به 3 میلیارد و 500 میلیون تومان کمک نقدی جمع آوری شده 300 میلیون تومان سود بانکی تعلق گرفته بود. بعد گفته‌اند 800 میلیون تومان صرف کار تری‌دی‌پنل ساختمان‌ها شده و 100 میلیون برای خرید کانکس مورد نیاز مردم خرج شده است. در جای دیگر گفته بودند 400 میلیون تومان صرف اقدامات اولیه شده است.

الان چقدر از آن مبلغ در دسترس است و فکر می‌کنید این مقدار برای اتمام پروژه کافی باشد؟

- می‌خواهم چیزی بگویم ولی شاید باور نکنید. من تا الان رویم نشده که به دکتر زیباکلام بگویم چقدر پول در حساب است و چقدر آن باقی مانده است.

دیدارنیوز: آقای زیباکلام، آمار آن را به طور مکرر اعلام کرده است. شما به عنوان فرد محوری پروژه قاعدتاً باید بدانید که چقدر بودجه وجود دارد و چقدر تورم و نابسامانی ارزی به آن برخورد کرده است تا بتوانید برای پیشبرد پروژه برنامه‌ریزی کنید.

- این پروژه، کارپرداز و قسمت امور مالی دارد. واقعیت این است که من دوست نداشتم به آن قسمت وارد شوم. دکتر زیباکلام چند بار به من پیشنهاد داد. اما من گفتم آقای دکتر علاقه‌ای به امور مالی ندارم و وقت هم ندارم که ببینم در کجا قیمت مصالح ساختمانی ارزان‌تر است و کجا با کیفیت‌تر است و از آنجا بخرم.