ایران و آمریکا تلاش می‌کنند از پرتگاه هسته‌ای فاصله بگیرند

دیدارنیوز ـ سرویس بین‌الملل: این مطلب را با ترجمه اختصاصی دیدار بخوانید با این توضیح که لزوما مطالب درج شده در این مقاله مورد تایید دیدار نیست و تنها جهت اطلاع خوانندگان منتشر شده است.

منبع: اکونومیست

مترجم: حمید رضا بابایی

در پنج سال گذشته و پس از خروج دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای ایران، روسای جمهور آمریکا به دنبال معامله‌ای جدید با دشمن دیرینه خود بوده‌اند. ترامپ رئیس جمهورِ وقت آمریکا، پیش‌بینی کرد که تحریم‌های شدید ایران را مجبور خواهد کرد "توافقی جدید و ماندگار" امضا کند. دولت جو بایدن رئیس جمهور کنونی آمریکا هم وعده دیپلماسی هوشمند داد، تا توافقی "طولانی‌تر و قوی‌تر" با ایران حاصل کند.

این تلاش‌ها با سر و صدا به نتایجی منجر می‌شود که رضایت‌بخش نیست. به جای آن که توافقی حاصل شده باشد، ایران اورانیوم بیشتری را با خلوص زیاد غنی‌سازی کرده که سابقه نداشته است؛ ایران در آستانه تبدیل شدن به کشوری با توان نظامی هسته‌ای قرار دارد. آمریکا که از توقف پیشرفت‌های ایران مستاصل شده، خواستار گفتگو برای تفاهمی نانوشته است که بخشی از دارایی‌های توقیف شده تهران را به ازای توقف برنامه هسته‌ای آن در مرحله کنونی، آزاد خواهد کرد.

این از زمین تا آسمان با توافق هسته‌ای ایران، موسوم به برجام، تفاوت دارد. آن توافق که در سال ۲۰۱۵ حاصل شده بود، بر ایران محدودیت‌هایی شدید در غنی‌سازی اوارنیوم اِعمال می‌کرد. با این وجود، برجام احتمالا همچنان بهترین توافقی است که در حال حاضر می‌توان ارائه کرد و حتی کشور‌های عربی نیز که قویا به دنبال دوری از بحران هستند، آن را تحمل خواهند کرد. (گرچه چندان از آن رضایت ندارند)

آشکارترین پیشرفت هسته‌ای ایران در گزارش ماه می، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیده می‌شود. آژانس اعلام کرده بود که ایران ۱۱۴ کیلوگرم اورانیوم غنی شده با خلوص ۶۰ درصد تولید کرده است. این سطح از غنی‌سازی هیچ گونه کاربری غیرنظامی ندارد. این میزان اورانیوم اگر تا سطح ۹۰ درصد غنی شود، برای تولید دست‌کم دو بمب اتمی کافی است. ایران هرگونه تلاش را برای تولید بمب اتمی قویا تکذیب و تاکید می‌کند برنامه‌های هسته‌ای آن کاملا غیرنظامی است.

در فُردو، تاسیساتی مستحکم که در دل کوه ساخته شده، بازرسان آژانس نمونه‌های زیست محیطی را آزمایش کردند و در آن آثار اورانیوم غنی شده تا ۸۳.۷ درصد یافتند. ایران این مسئله را به مشکلات ناگهانی فنی نسبت داد و آژانس نیز شواهدی پیدا نکرد که نشان دهد ایران حجم زیادی از این میزان اورانیوم غنی شده را انبار کرده است. با این حال، این مسئله بهت‌آور، بر اهمیت تلاش‌های دیپلماتیک افزود.

توافق پیش رو در هر حال، در نقطه بینابین قرار خواهد داشت. ایران متعهد خواهد شد فراتر از ۶۰ درصد غنی‌سازی نکند، گرچه مجبور نخواهد بود تا از ذخایر اورانیوم خود بکاهد. ایران هم‌اکنون ۴ هزار و ۳۸۵ کیلوگرم از این ماده، در سطوح مختلف خلوص، دراختیار دارد. در مقام مقایسه، برجام تهران را به داشتن ۳۰۰ کیلوگرم از اورانیوم با غنای ۳.۶۷ درصد و نه فراتر از آن، محدود می‌‎کرد.

خبر‌های خوب حاکی است که ایران تعهداتی خواهد داد که ربطی به برنامه‌های هسته‌ای‌اش ندارد. احتمالا و دست‌کم سه شهروند آمریکایی را که سال‌ها است زندانی شده‌اند، آزاد خواهد کرد. آمریکا هم به ازای آن به تهران پیشنهاد مالی خواهد داد.

آمریکا مانند آنچه که بر اساس برجام انجام داد، تحریم‌های نفتی ایران را لغو نخواهد کرد، اما از شدت اجرای آن خواهد کاست. رهاسازی پول‌های توقیف شده ایران در خارج از این کشور نیز گزینه دیگری خواهد بود، مثلا ۷ میلیارد دلار درآمد نفتی تهران که در کره جنوبی قرار دارد. این مسئله برای ایران که با تورم شدید روبرو است و سال گذشته چندین ماه اعتراضات داخلی را به خود دید، راهکار خوبی خواهد بود.

تمام این مسایل در مذاکرات غیرمستقیم مطرح شده است. بخشی از این گفتگو‌ها در عمان برگزار شده، کشوری در خلیج فارس که ده سال پیش میزبان نخستین دور از مذاکراتی بود که به برجام ختم شد.

آمریکا می‌گوید هنوز زود است که از توافق صحبت شود. وزارت خارجه آمریکا در ۱۴ ژوئن اعلام کرد: "شایعات مربوط به توافق هسته‌‎ای، موقت یا شبیه آن، بی‌پایه و گمراه کننده است".

ولی دیپلمات‌ها این گونه تکذیب کردن‌ها را نوعی زبان‌بازی تلقی می‌کنند. قانون مصوب سال ۲۰۱۵، کنگره آمریکا را ملزم می‌کند هرگونه توافق هسته‌ای با ایران را به دقت بررسی کند. جمهوری‌خواهان قطعا با توافق جدید مخالفت خواهند کرد و حتی بسیاری از دمکرات‌‍‌ها نیز مقابل توافقی خواهند ایستاد که ایران را با حجمی انبوه از اورانیوم بسیار غنی شده رها خواهد کرد. دولت بایدن هم مایل نیست در آستانه انتخابات در سال آینده، خطر شکست در کنگره را به جان بخرد.

به عبارت دیگر، "هیچ توافقی" یا چیزی شبیه برجام حاصل نخواهد شد، سندی ۱۵۹ صفحه‌ای که که به امضای گروهی از وزرای خارجه کشور‌های مختلف رسیده بود. به جای آن شاید یک تفاهم غیررسمی و چراغ خاموش حاصل شود. اگر ایران زندانیان آمریکایی را آزاد کند و اگر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش خود تصریح کند که ایران انبار کردن اورانیوم با غنای بالا را متوقف کرده، این موارد نشان می‌دهد مذاکرات پیشرفت داشته است. هر اقدام دیگری که فشار بر اقتصاد ایران را کاهش دهد نیز همین معنا را خواهد داشت. اوایل همین ماه آمریکا به عراق معافیت تحریم داد تا بتواند ۲.۸ میلیارد دلار از بدهی خود را بابت واردات برق و گاز، به ایران بپردازد. پیش از آن، تحریم‌ها مانع انتقال این پول شده بود.

و اما مساله نفت. کِپلر، شرکت فعال در زمینه داده‌ها تخمین می‌زند صادرات نفتی ایران که سال گذشته کمتر از یک میلیون بشکه در روز بود، اکنون به بیش از یک و نیم میلیون بشکه رسیده است. این رقم بیانگر بیشترین میزان صادرات نفتی در پنج سال گذشته است، گرچه همچنان تا ۲.۷ میلیون بشکه که ایران در اواسط سال ۲۰۱۸ و درست پیش از خروج ترامپ از برجام صادر کرده بود، فاصله زیادی دارد. بیشترین حجم این نفت با تخفیف، از طریق کشور ثالث و با همراهی "ناوگان اشباح" متشکل از تانکر‌های معیوب به چین فروخته می‌شود. این معاملات از نظر قانونی در تضاد با تحریم‌های آمریکا قرار دارد، البته اگر آمریکا به خود زحمت دهد و بخواهد آن را اجرا کند.

در گذشته این بده بستان‌ها، خشم دوستان آمریکا را در خاورمیانه برمی‌انگیخت. اکنون شاید موضع آن‌ها اینقدر خصمانه نباشد. در ماه مارچ ایران و عربستان ناگهان توافق کردند روابط دیپلماتیک خود را پس از وقفه‌ای هفت ساله، از سر بگیرند. وزیر خارجه عربستان برای نخستین بار از سال ۲۰۰۶  گذشته، در همین ماه به تهران سفر کرد و با مقامات ایرانی به گفتگو نشست. سعودی‌ها پس از چندین سال جنگ نیابتی با ایران، خواستار آرامش در منطقه هستند تا بر طرح‌های بلندپروازانه خود متمرکز شوند و اقتصاد پس از نفت عربستان را بسازند. حتی توافقی کاملا جزئی بین آمریکا و ایران، خطر بروز جنگ را کاهش خواهد داد.

بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل، برنامه هسته‌ای ایران را به مسئله‌ای سرنوشت‌ساز برای حکومت طولانی مدت خود تبدیل کرده است. وی چندی پیش گفته بود با هرگونه "توافق کوچک" میان آمریکا و ایران مخالف است. با این حال، او هم شاید در انتقادش به صورت عجیب و غریب ساکت شده است. نتانیاهو معتقد است بایدن در تلاش برای حصول توافقی مجزا با عربستان که شامل به رسمیت شناختن اسرائیل از جانب ریاض باشد، جدی است. این شرایط، از گزند توافق میان ایران و آمریکا به شدت خواهد کاست.

برای همه راحت نیست به روی توافقی لبخند بزنند که ایران را تا آستانه هسته‌ای شدن پیش ببرد، اما دشوار هم بتوان جایگزینی برای آن تصور کرد. دولتمردان فوق محافظه کار در ایران مایل نیستند با آمریکا درباره هیچ چیز گفت‌و‌گو کنند، چه رسد به به توافقی جامع که آقای ترامپ باز هم تا ۱۸ ماه دیگر آن را پاره کند. حملات نظامی به تجهیزات هسته‌ای ایران که هم آمریکا و هم اسرائیل تهدید به آن کرده‌اند نیز می‌تواند منطقه را درگیر جنگ کند. یک توافق کوچک فقط می‌تواند بروز شرایط دشوار را به تاخیر بیندازد، اما در حال حاضر شاید این توافق، بهترین گزینه در دسترس باشد.