در حالی که شکایت ایران از آمریکا هم اکنون در دادگاه بین‌المللی لاهه در جریان است، دو کشور که بیش از چهار دهه در تخاصم بوده‌اند چند بار علیه یکدیگر به محاکم بین‌المللی شکایت برده‌اند.
دیدارنیوز ـ حسن بهشتی پور: دیوان بین‌المللی دادگستری مستقر در لاهه هلند روز پنجشنبه ۳۰ مارس (۱۰ فروردین) نظر خود را درباره شکایت ایران علیه مسدود شدن بیش از یک و نیم میلیارد دلار از دارایی‌های بانک مرکزی این کشور در آمریکا را اعلام کرد.
این نهاد عالی‌رتبه قضایی تاکید کرد که صلاحیت صدور حکم درباره شکایت ایران از آمریکا برای آزاد کردن این رقم متعلق به بانک مرکزی ایران را ندارد. کریل گئورگیان، قاضی دیوان بین‌المللی دادگستری گفت: «دادگاه با ۱۰ رای موافق در برابر پنج رای مخالف اعتراض به صلاحیت دادگاه در این مورد را که از سوی ایالات متحده مطرح شده بود تایید می‌کند.»
این نهاد در رای خود با این حال تاکید کرد که پروسه قضایی همچنان ادامه پیدا خواهد کرد چراکه این نهاد می‌تواند درباره دارایی‌های مسدود شده شماری از شرکت‌های ایرانی از سوی آمریکا حکم صادر کند.
در عین حال این نهاد حکم داد که واشنگتن حقوق اتباع ایرانی و شرکت‌هایی را که دارایی‌های آن‌ها نیز مسدود شده، «نقض» کرده است.
آمریکا درهشتم آذرماه ۱۳۵۸ (۲۹ نوامبر ۱۹۷۹) در جریان شکایت از ایران بواسطه اشغال سفارت آمریکا در تهران توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، به عهدنامه مودت ایران و آمریکا استناد کرد و دادگاه لاهه نیز صلاحیت خود را در باره رسیدگی به آن موضوع اعلام کرده بود. در نهایت شش ماه بعد در سوم خرداد ۱۳۵۹ (۲۴ می ۱۹۸۰) دادگاه به دلیل شرکت نکردن ایران در دادگاه و نیز به استناد اینکه دولت ایران باید از این اتفاق جلوگیری می‌کرد، رای به محکومیت ایران داد.
ایران نیز تا کنون چهار بار علیه ایالات متحده آمریکا در دادگاه بین المللی لاهه شکایت کرده است:
۱- پس ازشلیک موشک از ناو وینسنس آمریکایی به سوی هواپیمای مسافربری ایرباس درتاریخ ۱۲ تیر ۱۳۶۷ که منجر به شهادت شمار زیادی از هموطنانمان شد؛ نخستین بار ایران شکایت خود را در ۲۷ اردیبهشت سال ۱۳۶۸ (۱۷ می ۱۹۸۹) علیه اقدام جنایتکارانه آمریکا به دادگاه بین المللی لاهه ارائه کرد؛ که در نهایت با مصالحه دو طرف در سوم اسفند ۱۳۹۴ (دوم فوریه ۱۹۹۶) و پرداخت غرامت از سوی آمریکا به خانواده قربانیان، پرونده مختومه اعلام شد.
۲- دومین بار ایران در یازدهم آبان ۱۳۷۱ (دوم نوامبر ۱۹۹۲) ایران شکایت خود را به دادگاه بین المللی لاهه به خاطر حمله آمریکا به سکو‌های نفتی ایران ارائه داد. ایالات متحده آمریکا طی دو نوبت، نخستین بار در ۲۷ مهرماه سال ۱۳۶۶ (۱۹ اکتبر ۱۹۸۷) به سکو‌های رشادت و رسالت و دومین بار در ۲۹ فروردین ۱۳۶۷ به سکو‌های نصر و سلمان، حمله نظامی کرد. چهار سال بعد از حملات آمریکا به این سکو‌های نفتی، ایران شکایت خود را در یازدهم آبان ماه سال ۱۳۷۱ (دوم نوامبر ۱۹۹۲) در دادگاه بین المللی لاهه مطرح کرد. این دادگاه پس از گذشت حدود چهارسال سرانجام در ۲۲ آذر ۱۳۷۵ (دوازدهم دسامبر ۱۹۹۶) صلاحیت خود را برای رسیدگی به موضوع بر اساس بند دوم ماده ۲۱ عهدنامه مودت بین دو کشور ایران و آمریکا، تائید کرد. رای دادگاه پس از گذشت حدود هفت سال سرانجام در ۱۵ آبان ۱۳۸۲ (ششم نوامبر ۲۰۰۳) صادر شد. براساس رای قضات دادگاه لاهه، آمریکا و ایران هر کدام را در مواردی مسئول شناخته شدند و در مواردی هم مقصر ندانستند. مهم‌ترین ویژه گی این رسیدگی استناد دادگاه به عهدنامه مودت بین ایران و آمریکا در چند مورد مهم بود.
۳- سومین بارهم ایران در ۲۵ خرداد سال ۱۳۹۵ (۱۴ جون ۲۰۱۶) در خصوص توقیف دارایی‌های ایران در آمریکا به دادگاه بین المللی لاهه شکایت کرد که موضوع این پرونده از ۱۶ مهرماه ۱۳۹۷ (هشتم اکتبر ۲۰۱۸) در نشست‌های رسمی دادگاه رسیدگی شد که سرانجام پس از گذشت حدود هفت سال رای نهایی و غیر قابل تجدید نظر دادگاه مبنی بر پرداخت غرامت از سوی امریکا به ایران در دهم فروردین ۱۴۰۲ (۳۰ مارس ۲۰۲۳) صادر شد.
۴- برای چهارمین بار ایران بعد از خروج ترامپ از برجام در اردیبهشت ۱۳۹۷، به منظور مقابله با سیاست یکجانبه گرایانه آمریکا درسطح جهان، شکایتی را در ۲۵ تیرماه ۱۳۹۷ (۱۶ جولای ۲۰۱۸) در دبیرخانه دادگاه بین المللی لاهه در هلند به ثبت رساند. این شکایت به استناد عهدنامه مودت بین ایران و آمریکا که در ۲۳ مرداد ۱۳۳۴ (۱۵ آگوست ۱۹۵۵) به امضاء دو طرف رسیده بود، به دادگاه بین المللی لاهه ارائه شد. این شکایت ایران هم زمان در حال رسیدگی است و دادگاه با صدور رای ابتدایی آمریکا را موظف کرد تحریم‌های دارویی و مواد غذایی را بلافاصله متوقف کند، اما در واکنش به این ماجرا در همان زمان پمپئو وزیر خارجه وقت آمریکا اعلام کرد ایالات متحده از پیمان مودت با ایران خارج می‌شود. از آنجا که بر اساس بند سوم از ماده ۲۳ این پیمان هر کدام از طرفین باید یکسال پیش از پایان توافق درخواست خود را برای خروج رسما اعلام کنند، در عمل این پیمان از جولای ۲۰۱۹ پایان یافته تلقی می‌شود. اما از آنجا که در زمان شکایت ایران همچنان رسمیت داشت دادگاه بین المللی لاهه به موضوع خروج امریکا و شکایت این کشور رای منفی داد، زیرا خود امریکا حداقل یکبار در سال ۱۹۸۱ برای شکایت علیه ایران به این پیمان استناد کرده بود. دادگاه لاهه همچنان در حال رسیدگی به این شکایت ایران است و به نظر می‌رسد برای صدور رای نهایی حداقل پنج تا هفت سال دیگر باید صبر کرد.
