"زردی من از تو، سرخی تو از من" این جمله تنها چیزی که در ذهن ایرانیان زنده میکند، آیین مراسم چهارشنبه سوری است، آیینی که جای خود را به بمبهای خانمان برانداز داده است.
دیدارنیوزـ نسرین نیکنام: روزهای پایان اسفند، روزهای عجیب و پر تلاطمی است همزمان که مردم مشغول خانه تکانی و آماده شدن برای استقبال از بهار هستند و انجام دادن کارهای عقب افتاده و خرید مایحتاج برایشان در اولویت قرار دارد، اما در این میان تلاش میکنند زمانی را برای برگزاری آیین چهارشنبه سوری تعیین کنند، هر چند که سالهاست مراسمهایی مانند از آتش پریدن، قاشق زنی، کوزه شکنی، ترکه زنی و شاهنامه خوانی به فراموشی سپرده شده، اما دستگاههای متولی و فعالان فرهنگی به دنبال این هستند برای آسیبهای غیر قابل جبران رایج یافته در سالهای اخیر فکری کنند و به نظر میرسد بهترین کار در این شرایط فرهنگ سازی است.
شاید همیشه این سوال برای شما پیش آمده باشد که ریشه این مراسمها و آیینها برای چه سالی است ۱۰۰ سال پیش ۱۰۰۰ یا بیشتر، باید بگوییم که درباره ریشه دقیق چهارشنبه سوری در ایران باستان، اطلاعات دقیق و درست حسابی در دسترس نیست. بعضی از پژوهشگران معتقدند که چنین آیینی پیش از اسلام وجود نداشته و مراسمهای ذکر شده احتمالا تغییر یافته یک آیین باستانی است؛ اما هر چه باشد، به نظر میرسد این جشن ریشههای باستانی داشته و با آمدن اسلام شکل و شمایل ش کمی تغییر کرده و با فرهنگ هر منطقه، آداب و آیینی به آن اضافه شده است.
جالب است بدانید که حتی درباره معنایش هم فرضیات مختلفی وجود دارد؛ سور را بعضی به معنای جشن و سرور و بعضی به معنای سرخ تعریف میکنند. چیزی که شاید به مراسم و آیین چهارشنبه سوری جذابیت بیشتری میدهد این است که هر استان، مراسمهای خاص خودش را دارد که همه اینها نشان از آداب و فرهنگ غنی ایرانیان در مواجهه با آیینی به نام چهارشنبه سوری است.
همانطور که پیشتر هم اشاره شد؛ برگزاری مراسم چهارشنبه سوری در هر استان متفاوت است به عنوان مثال در شیراز افروختن آتش در معابر و خانهها، فالگوشی، اسپند دود کردن، نمک گرد سر گرداندن از جمله آیینهای جشن چهارشنبه سوری این استان است. هنگام اسپند دودکردن و نمک گرداندن، سرودهای مخصوصی وجود دارد که زنان میخوانند. جالب است بدانید سالهای گذشته شیرازیها برای گشودن بخت دختران در شب چهارشنبهسوری به آرامگاه سعدی میرفتند و از آب استخر آن، روی دختران میریختند. زنان نیز با ریختن این آب به روی خود، معتقد بودند که مهرشان در دل شوهر بیشتر میشود.
اما شهرهای کردنشین کار متفاوتی انجام میدهند، البته آنها هم آتش روشن میکنند، اما نه در معابر و خانهها بلکه در کوهها و دور آتش حلقه زده و دست به دست هم با خواندن آوازها و سرودهای ملی و باستانی خود، رقص کردی را اجرا میکنند و این روز را به رسم نیاکان خود پاس میدارند.
در تبریز مراسم آتشبازی و گرهگشایی از قدیم معمول بوده و آتش افروختن در این اواخر متداول شده است. در گذشته به جای آتش افروختن و پریدن از روی آن، صبح روز چهارشنبه کودکان و جوانان از روی آب روان پریده و جمله «آتیل ماتیل چرشنبه بختیم آچیل چرشنبه» را میگفتهاند.
در خراسان و شهر مشهد، مردم در قدیم در شب چهارشنبه سوری هیزم آتش میزنند. نام این هیزمها چرخه، خار و اسپند بود اسپند دود کردن یا اسپند (اسفنج) به داخل آتش ریختن، از آداب مردم خراسان در تمام جشنها و مناسبتها است. در داخل آتش، اسپند نمک نیز میریزند که حالت ترقه و انفجار دارد.
برخی اعتقاد دیگری دارند و میگویند شب چهارشنبهسوری باید غذای مخصوصی خورد؛ مثلا تهرانیها که رشته پلو میخوردند و هنوز هم خیلی از تهرانیهای قدیم این غذا را با باور باز شدن رشتههای کور زندگی، تهیه میکنند.
اگر نگاه دقیق تری به این مراسمها و آیینهای فراموش شده داشته باشیم متوجه میشویم که یادآوری و اجرای همان رسمهای قدیمی دو مزیت دارد، یکی جلوگیری از فراموش شدن آیینهایی که با گوشت و خون ایرانیان عجین شده، دوم جلوگیری از ورود کارهایی مانند ترقه و نارنجک زدن که در سالهای اخیر صدمات جانی غیرقابل جبرانی داشته، البته به همه اینها ضررهای مالی هنگفت هم اضافه کنید آن وقت متوجه میشوید که پیروی از مراسمهای قدیمی در چهارشنبه سوری مطلوبتر و بهتر است.
