در «دومین برنامه» از سری برنامه‌های «رکن سه» با قربانعلی قائمی، فعال سیاسی، شخصیت اجرایی و تشکیلاتی، جایگاه احزاب در جمهوری اسلامی را مورد بررسی قرار دادیم. قسمت اول این گفت‌وگو را ببینید، بشنوید و بخوانید.
دیدارنیوز ـ اسفندیار عبداللهی: در دومین برنامه «رکن سه» قربانعلی قائمی، فعال سیاسی-حزبی و چهره اجرایی مهمان دیدارنیوز بود. به همراه مهمان برنامه جایگاه احزاب در قانون اساسی جمهوری اسلامی و آنچه در مرحله اجرا برای احزاب حادث می‌شود، را مورد بررسی و آسیب شناسی قرار دادیم.
احزاب به عنوان سومین رکن از ارکان دموکراسی مانند دیگر ارکان در ساختار و قانون اساسی جمهوری اسلامی جایگاهی نازل دارند و در همین حد هم در معادلات سیاسی و انتخابات کشور فضا برای کار جدی ندارند.
بر همین اساس من اسفندیار عبداللهی مسئول میز سیاست دیدار، با سابقه طولانی فعالیت حزبی، در مشورت با همکاران تحریریه، بر آن شدیم برای کمک به فرهنگ حزبی به عنوان اصلی مهم و پذیرفته شده در سیاستگذاری مدرن در جهان امروز، برنامه‌ای را کلید بزنیم و از کارشناسان این حوزه دعوت به عمل آورده و نقش و ابعاد مختلف تاریخی احزاب و جایگاه کنونی آن در قانون اساسی را مورد ارزیابی و آسیب شناسی قرار دهیم.
اصل ۲۶ قانون اساسی یکی از اصول این قانون در فصل سوم یعنی فصل مربوط به حقوق ملت است. این فصل و اصول مندرج در آن به گونه‌ای تدوین شده است که دولت‌ها موظف به رعایت مفاد آن به صورت تمام و کمال می‌باشند و نمی‌توانند با تصویب قوانین عادی از اجرای تمام یا بخشی از این اصول که مربوط به حقوق ملت ایران می‌باشد جلوگیری کنند و یا با تصویب برخی قوانین، اجرای این اصول را محدود سازند.
اصل ۲۶ می‌گوید: «احزاب، جمعیت‌ها، انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌های دینی شناخته‌شده آزادند مشروط به اینکه اصول استقلال، آزادی، وحدت ملی، موازین اسلامی و اساس جمهوری‌اسلامی را نقض نکنند».
بر همین اساس در شهریور ۱۳۶۰ قانون فعالیت احزاب، جمعیت‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
به‌موجب این قانون، برای نحوه و چگونگی فعالیت احزاب و انجمن‌ها تکالیفی مقرر شد. صرف‌نظر از اینکه برخی از حقوقدانان و مدافعان حقوق بشر با تصویب چنین قوانین عادی‌ای که محدودکننده اصول قانون اساسی آن هم در فصل حقوق ملت شود، مخالفند، ولی همین میزان نیز چنانچه به منصه اجرا می‌رسید منشا خیرات و برکات فراوانی در فضای دموکراسی‌خواهی کشور می‌شد.
در این بین وظیفه و تکلیف دولت و قوه مجریه چیست؟ در قانون عادی پیش‌گفته متولی اجرای قانون وزارت کشور و به‌ویژه کمیسیون ماده ۱۰ این قانون (موسوم به کمیسیون ماده ۱۰ احزاب) تعیین شده است.
با توجه به اینکه متولی و مجری قانون در صدور پروانه فعالیت احزاب و نظارت برعملکرد احزاب دولت و وزارت کشور تعیین شده است، مسلما دولت‌ها و به‌ویژه ریاست‌جمهوری در هر دوره، درقبال اینگونه فعالیت‌های صنفی و مردمی و غیرحکومتی، مسوولیت مستقیم دارد.
آنچه می‌خوانید خلاصه‌ای از گفت‌وگوی دیدار با آقای قائمی در این برنامه و این قسمت است:
حزب یک پدیده و نهاد غربی است و قبل از آن ما نهادی با این نام و مشخصات در حکمرانی نداشته‌ایم. اولین ظهور احزاب در ایران در دوره مشروطه نمایان شد و در دوره پهلوی هم ادامه یافت. گرچه در اوایل پهلوی دوم تا حدی تکثر و تعدد احزاب تحمل می‌شد، اما به مرور آن رژیم به سمت نگاه تک حزبی گرایش پیدا کرد، که حزب رستاخیر و ایران نوین خروجی و برونداد این نگاه بود. انتخاب گزینه تک صدایی در دوره محمدرضا شاه شاید مهمترین دلیل سقوط حکومت او بود.
برخی از انقلابیون در سال 57 نیز تلاش کردند تز تک حزبی بودن را دنبال کنند. اما خیلی زود متوجه شدیم تجربه موفقی نبود و منجر به انحلال حزب جمهوری اسلامی شد. اما نظام پارلمانی که به عنوان یکی از ارکان شناخته شده در دموکرسی‌‌ها، در قانون اساسی ما نیز به رسمیت شناخته شده، ملزوماتی دارد. بدین گونه هر گاه ما اصالت پارلمان را به رسمیت شناختیم باید نظام حزبی را هم بپذیریم. به هر حال خاستگاه‌های متکثر موجود در جامعه باید بتوانند در قالب تشکل‌ها و احزاب، نمایندگان خود را راهی نهاد پارلمان کنند و اینجاست که متوجه می‌شویم، مردمسالاری مورد نظر ما بدون پذیرش نقش مهم احزاب در پروسه انتخابات محقق نمی‌شود.
انتخابات بدون احزاب و به هم پیوستگی و ارتباط ارگانیک قانون انتخابات و قانون احزاب، روح مردمسالاری مصرح در فصل سوم قانون اساسی (فصل حقوق ملت) و دیگر فصول مرتبط، نیز نمایشی و بی معنی است.
گرچه جایگاه احزاب در قانون اساسی و قانون احزاب مصوب سال 96 تثبیت شده، اما بدون تعارف، در مقام اجرا، امروز اندیشه نظام حزبی در حکمرانی و تفکر حاکم، جایگاهی ندارد. به نوعی هیئات مذهبی، مساجد و بسیج عملا کارکرد حزبی پیدا کرده اند و به عنوان خاستگاهی مشخص در نقش سیستم‌های تک حزبی قبلی ایفای وظیفه می‌کنند.
با این وجود شاهدیم وزیر کشور همین اواخر گلایه کرد که چرا احزاب در حوادث اخیر وارد میدان نشده و از حاکمیت دفاع نکردند. جالب است اما از خود نمی‌پرسند، آنها چه جایگاهی در سیستم حکمرانی برای احزاب قائل بوده‌اند و آیا کمکی به توسعه کیفی احزاب و استقلال آنها کرده‌اند که اکنون چنین توقعی دارند؟
از علاقه‌مندان به کار حزبی می‌خواهند، به مثابه یک نظامی یا سپاهی برای حاکمیت عمل کنند، مانند یک سپاهی که یونیفرم قابل رویتی نداشته باشند یا به بیان دیگر فعالان حزبی را مانند سپاهی بدون لباس می‌خواهند.
اساسنامه‌ها و مرامنامه‌های یکدست (تیپ) برای همه احزاب تجویز می‌کنند. این یعنی تک حزبی و تک صدایی شدن، مجیز گو شدن و به قول معروف احزاب سامسونتی پدیدار شدن. آیا در این حالات احزاب موجود به معنی ذاتی خود، حزب محسوب می‌شوند؟ عرض کردم حزب یک کالا و محصول با کیفیت غربی است. اگر ما خودرو باکیفیت و برندهای معروف ژاپن، انگلیس یا آلمان را سوار می‌شویم، آیا به این معنی است که ما دنباله رو یا عاشق کشور سازنده خودرو هستیم؟ استفاده از اندیشه حزبی که یک محصول با کیفیت غربی است و در واقع همان حکم خودرو با کیفیت را دارد.
دیدار: مباحث بیشتری در قسمت اول گفت‌وگو با قربانعلی قائمی مطرح شد که در ویدئو قابل شنیدن است. بنابراین دیدن و شنیدن ویدیوی این برنامه در سایت و دیگر حساب‌های دیدارنیوز در شبکه‌های اجتماعی را یپیشنهاد می‌کنیم.
